تعداد نشریات | 8 |
تعداد شمارهها | 291 |
تعداد مقالات | 2,174 |
تعداد مشاهده مقاله | 4,611,954 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,234,288 |
نسبت اجتماعی«حق – وظیفه» در گفتمان دینی ( تحلیل محتوای موردی نهجالبلاغه و نهج الفصاحه) | ||
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی | ||
مقاله 2، دوره 4، شماره 7، تیر 1391، صفحه 25-65 اصل مقاله (1.64 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
نویسنده | ||
محمود نجاتی حسینی* | ||
مدیر بخش «جامعه شناسی دین و اسلام» – مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران | ||
چکیده | ||
بحث«حق– وظیفه»[1] اصالتاً مملوک مفهومی فلسفه غربی (فلسفههای سیاسی- اجتماعی و اخلاقی- حقوقی) و علوم اجتماعی مدرن (نظریه شهروندی) است. از این حیث و به خصوص از جهات نظری این مفهوم مرکب، که البته باید آن را نوعی معادله اجتماعی متوازن در تعامل اجتماعی خود - دیگری نیز تلقی کرد، انصافاً خوش درخشیده و از لحاظ عملی نیز به ارتقای شأن مدنی فرد مدرن انجامیده و به تبع منجر به تبدیل [2]رعیت (مکلف نامحق) [3]به شهروند (فرد مسئول محق) شده است. در ادبیات فقهی اسلامی (اعم از شیعه و سنی) به خاطر گفتمانی نبودن جاپایی از این نسبت کمتر میتوان دید، اما در ذیل و متن معارف اسلامی و شیعی جاری میشود مبانی فکری و عقیدتی این نسبت اجتماعی مهم میان مسلمین، که ناظر به ادای وظیفه و زان سو مطالبه حق به مثابه یک امر عقیدتی که مبتنی بر حقانیت عمل به آموزههای دینی اسلامی در زندگی فردی مسلمین است، را استنباط نمود. با توجه به این مهم، در این مقاله با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا[4] ،تلاش شده است تا مبانی فکری و عقیدتی نسبت اجتماعی حق – وظیفه از این منظر دینی واکاوی شود. به این منظور- و نه در سویه مقایسه- لازم دیدیم تا ابتدا برخی از ملاحظات معرفتی نظری این نسبت، که مندرج در فلسفه غربی و علوم اجتماعی مدرن است و به طور معمول در متن نظریه شهروندی مرتب شده است، را به صورتی فشرده مرور نماییم. به همین منوال نیز لازم شد که مبانی فکری عقیدتی نسبت اجتماعی حق – وظیفه در گفتمان دینی هم در ادامه بحث اول به دست داده شود. و در نهایت واجب شد که مستنداتی هم از گفتمان دینی متعارف در زیست جهان اسلامی ارائه شود. و به این قرار به تحلیل نهجالفصاحه (گفتارهای منسوب به پیامبراسلام 6 و نهجالبلاغه (متعلق به امام علی 7 اکتفا کردیم. از یافتههای استنباطی از این دو متن دینی مهم و مقبول میتوان به خاستگاههای شکلگیری شهروندی دینی [5]رسید، که متأسفانه مفهومی غریب و پدیدهای مهجور در زیست جهان اسلامی معاصر است. درست همانگونه که غربیها از بطن فلسفه سیاسی اجتماعی و اخلاقی حقوقی مدرن و عرفیشان به مفهوم- پدیده شهروندی عرفی [6]ن | ||
کلیدواژهها | ||
نسبت اجتماعی حق- وظیفه مدنی؛ شهروندی عرفی غربی؛ شهروندی شرعی اسلامی؛ نسبت اجتماعی حق - وظیفه عقیدتی؛ گفتمان دینی | ||
مراجع | ||
تروپه، میشل، (1386)، فلسفه حقوق، مرتضی کلانتریان، تهران، نشر آگه. جیکوبز، لزلی، (1386)، درآمدی بر فلسفه سیاسی نوین، مرتضی جیریایی، تهران، نشر نی. راسخ، محمد، (ترجمه و تألیف) (1381)، حق و مصلحت، مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش، تهران، طرح نو. رولان، نوربر، (1385)، انسانشناسی حقوقی، امیر نیک پی، تهران{کرسی حقوق بشر، صلح و دموکراسی یونسکو}، انتشارات جنگل. فالکس، کیث، (1390)، شهروندی، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران، کویر. فلیک، اووه، (1389)، روش پژوهش کیفی، هادی جلیلی، تهران، نشر نی. کاستلز، استفن؛ دیویدسون، آلیستر، (1382)، شهروندی و مهاجرت، جهانیشدن و سیاست تعلق، ترجمه فرامرز تقی لو، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی. کانت، ایمانوئل، (1388)، فلسفه حقوق، منوچهر صانعی درهبیدی، تهران، نقش و نگار. گورویچ، ژرژ، (1352)، مبانی جامعهشناسی حقوقی، حسن حبیبی، تهران، شرکت سهامی انتشار. لاگلین، مارتین، (1388 )، مبانی حقوق عمومی، محمد راسخ، تهران، نشرنی. لسناف، مایکل، (1378)، فیلسوفان سیاسی قرن بیستم، ترجمه خشایار دیهیمی، تهران، نشر کوچک. لوی برول، هانری، (1388)، جامعهشناسی حقوق، ابوالفضل قاضی، تهران، بنیاد حقوقی میزان. لوی برول، هانری و دیگران، (1371)، حقوق و جامعهشناسی، مصطفی رحیمی، تهران، سروش. منوچهری، عباس و نجاتی حسینی، سید محمود، (1385)، در آمدی بر نظریه شهروندی گفت گویی در فلسفه سیاسی هابرماس، تهران، نامه علوم اجتماعی (دانشگاه تهران - دانشکده علوم اجتماعی ) شماره 29، زمستان، ص 1-28. نش، کیت، (1380)، جامعهشناسی سیاسی معاصر، جهانیشدن، سیاست، قدرت، محمد تقی دلفروز، تهران، کویر. نجاتیحسینی، سید محمود، (بهار1385)، اخلاق، حقوق و جامعه: درآمدی بر جامعهشناسی حقوق و ژرژ گورویچ، پژوهشنامه علوم اجتماعی{دانشگاه آزاد اسلامی گرمسار}، شماره1، ص 185-208. ژرژ گورویچ ،(بهار 1388)، یورگن هابرماس، از حقوق – اخلاق –سیاست لیبرالی به سمت قانون و دموکراسی گفتگویی، دانشنامه علوم اجتماعی{دانشگاه تربیت مدرس}، شماره1، ص 93-124. ژرژ گورویچ ، (1389)، هابرماس، فلسفه سیاسی نظم گفتگویی، رهیافتهای سیاسی و بینالمللی(فصلنامه علمی و پژوهشی دانشگاه شهید بهشتی) شماره 24، ص 9- 54. ژرژ گورویچ ،(1380)، بررسی جایگاه مفهوم شهروندی در قانون شهرداری ایران، تهران، انتشارات سازمان شهرداریهای کشور. ژرژ گورویچ ،(1387)، واقعیت اجتماعی شهروندی در ایران، مسعود کوثری و سید محمود نجاتی حسینی، (ویراستاران)، (1387)، انقلاب اسلامی، جامعه و دولت: مقالاتی در جامعهشناسی سیاسی ایران، تهران، کویر، ص133-173. ژرژ گورویچ ،(1380)، جامعه مدرن، شهروندی و مشارکت، تهران، فصلنامه مدیریت شهری، سال 3، شماره 5، ص 6-16. ژرژ گورویچ ،(1381)، مهاجرت، سیاست و شهروندی، تهران، فصلنامه مدیریت شهری، سال 3، شماره 10، ص 30-43. نهجالبلاغه امام علی7، (1373)، ترجمه و تحشیه سید جعفر شهیدی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی. نهجالفصاحه– پرتوی از پیام پیامبر6، (1384)، ترجمه و نگارش علی کرمی فریدنی، قم، نشر حلم. وکیلیان، حسن (تألیف و ترجمه)، (1390)، گفتارهایی در قانون و قانونگزاری–مجموعه مقالات، تهران، {دفتر مطالعات حقوقی} مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی. وکیو، دل، (1386)، فلسفه حقوق، جواد واحدی، تهران، بنیاد حقوقی میزان. ویکس، ریموند، (1389)، فلسفه حقوق – از حقوق طبیعی تا پسامدرنیزم، فاطمه آبیار، تهران، رخداد نو. هارت، هربرت، (1390)، مفهوم قانون، محمد راسخ، تهران، نشر نی. هابرماس، یورگن، (1380)، جهانیشدن و آینده دموکراسی: منظومه پساملی، ترجمه کمال پولادی، تهران، نشر مرکز. DEFLEM, M (2008), sociology of law- a vision of a scholarly tradition, oxford university press. FREEMAN, M(Ed) (2006), law and sociology- current legal issues 2005, oxford university press. Fryedman, B.et Haarscher, G. (2002), philosophie du droit, Dalloz, Paris Jestaz, P, P (2002), le droit, Dalloz, Paris. SERAFIMOVA, M; HUNT, S AND MARINOVA, M (eds)(2009), sociology and law: the 150th anniversary of Emile Durkheim, Cambridge scholarship publishing. Turner, B. S (1993), (Ed) citizenship and social theory, sage. Turner, B.S & Hamilton, p (1994), (Ed) citizenship: critical concept, Rutledge, 2 vol. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,489 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 820 |