تعداد نشریات | 8 |
تعداد شمارهها | 282 |
تعداد مقالات | 2,142 |
تعداد مشاهده مقاله | 4,473,572 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,124,590 |
چارچوبی مفهومی برای پیمایش دینداری در ایران | ||
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی | ||
مقاله 3، دوره 1، شماره 2، بهمن 1388، صفحه 7-28 اصل مقاله (352.2 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
نویسنده | ||
محمدرضا طالبان | ||
عضو هیئت علمی گروه جامعهشناس انقلاب پژوهشکدة امام خمینی و انقلاب اسلامی | ||
چکیده | ||
محققان علوم اجتماعی در حوزة دین هنگامی که درصدد برمیآیند که حیطة گسترده و پیچیدهای چون دینداری را در سطحی وسیع و با شیوة پهنانگرانة پیمایشهای اجتماعی مورد بررسی تجربی قرار دهند فقط به تعریف منطقی و مفهومی از دین و دینداری نیاز ندارند؛ بلکه، توجه اساسی آنها به تعاریف عملیاتی برای سنجش و اندازهگیری دینداری است. تعاریف عملیاتی، مفهوم کلی دین و دینداری را به اجزای تشکیلدهندهاش (ابعاد، مؤلفهها، و معرّف/ شاخصها) جهت انجام پژوهش تجربی تجزیه میکند. در این مقاله، با واکاوی نظری و تجربی مفهوم دین و دینداری در دین اسلام و علوم اجتماعی تلاش گردید تا ابعاد و مؤلفههایی که این پدیده را به صورت یک کلیت تجربی یا کلیت تئوریکی شکل داده است، مشخص و معین شود. در این راستا، ابتدا، دین و دینداری با درجهای از انتزاع و براساس سه بُعد اعتقادات، احساسات، و اعمال تعریف مفهومی شد. سپس، مؤلفههای درون هر بُعد از دینداری مشخص گردیدند. یعنی، بُعد اعتقادی دین به دو مؤلفة «اصول» و «فروع»؛ بُعد عاطفی دین به سه مؤلفة «تجربة دینی»، «علقة دینی» و «هویت دینی»؛ و بُعد رفتاری دین به سه مؤلفة «اخلاقیات»، «شرعیات» و «عبادات» تقسیم شدند. در پایان، برای ساخت سنجة دینداری در هر یک از مؤلفههای فوقالذکر، معرّف/ شاخصهای معینی براساس آموزههای اسلام ارائه گردید. | ||
کلیدواژهها | ||
دینداری؛ دین؛ پژوهش تجربی؛ تعریف مفهومی؛ تعریف عملیاتی | ||
مراجع | ||
اسمارت، نینمان (1383)، تجربة دینی بشر، مرتضی گودرزی، انتشارات سمت. الیاده، میرچا (1375)، دینپژوهی، بهاءالدین خرمشاهی، چ دوم، پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. امام خمینی، روحالله (1372)، استفتاآت، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامی. امینی، ابراهیم (1384)، آشنایی با اسلام، قم، مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم. اورعی، غلامرضا صدیق (1364)، «مباحث عمده در روانشناسی اجتماعی اسلامی»، مندرج در کتاب جلوههای معلمی استاد، سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش، ص262‐277. پترسون، مایکل؛ ویلیام هاسکو؛ بروس رایشنباخ و دیوید بازینجر (1377)، عقل و اعتقاد دینی، چ دوم، احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، طرح نو. پراودفوت، وین (1383)، تجربة دینی، عباس یزدانی، چ دوم، انتشارات طه. تامسون، کنت (1381)، دین و ساختار اجتماعی، علی بهرامپور و حسن محدثی، نشر کویر. جعفری، محمدتقی (1375)، فلسفة دین، دفتر نخست، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی. جعفری، محمدتقی (1378)، فلسفة دین، چ دوم، تدوین عبدالله نصری، چ دوم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی. جلالی مقدم، مسعود (1379)، درآمدی به جامعهشناسی دین، نشر مرکز. جوادی، محسن (1376‐1377) «چشماندازی به اخلاق در قرآن»، مجلة نقد و نظر، ش13، ص56‐77. حسینزاده، محمد (1380)، مبانی معرفت دینی، چ سوم، انتشارات موسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی. دورکیم، امیل (1383)، صور ابتدایی حیات دینی، نادر سالارزاده امیری، دانشگاه علامة طباطبایی. رو، ویلیام (1379)، «تجربة دینی و عرفانی»، اسماعیل سلیمانی فرکی، مجله نقد و نظر، سال ششم، ش3‐4، ص286‐319. شجاعیزند، علیرضا (1384)، «مدلی برای سنجش دینداری در ایران»، مجله جامعهشناسی ایران، دورة ششم، ش1، ص34‐66. شیروانی، علی (1376)، فرااخلاق، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی. شیروانی، علی (1378)، «ساختار کلی اخلاق اسلامی»، مجلة قبسات، ش13، ص38‐.43. صدر حاجسیدجوادی، احمد کامران فانی، بهاءالدین خرمشاهی و حسن یوسفی اشکوری (1375)، دایرهٔالمعارف تشیع، ج5، نشر شهید سعید محبی، ص157‐158. طالبان، محمدرضا (1384)، «سنجش دینداری و ارزیابی مدل اندازهگیری آن»، مندرج در کتاب مبانی نظری مقیاسهای دینی، به کوشش محمدرضا سالاریفر، مسعود آذربایجانی و عباس رحیمینژاد، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ص523‐546. طباطبایی، سید محمدحسین (1354)، بررسیهای اسلامی، به کوشش سید هادی خسروشاهی، انتشارات دارالتبلیغ اسلامی قم. فعالی، محمدتقی (1379)، «مکاشفه یا تجربة عرفانی»، مجلة نقد و نظر، سال ششم، ش3‐4، ص162‐188. فنایی، ابوالقاسم (1375)، درآمدی بر فلسفة دین و کلام جدید، انتشارات اشراق. فنایی، ابوالقاسم (1384)، دین در ترازوی اخلاق، انتشارات مؤسسه فرهنگی صراط. قائمینیا، علیرضا (1381)، خاستگاه دین، انجمن معارف اسلامی ایران، قم: انتشارات زلال کوثر. قمی، محسن (1379‐1380) «برهان تجربة دینی»، مجلة نقد و نظر، سال هفتم، ش1‐2، ص364‐397. کاظمیپور، عبدالمحمد (1382)، باورها و رفتارهای مذهبی در ایران، طرحهای ملی وزارت ارشاد اسلامی. کریشنا، دایا (1379)، «تجربه، زبان و حقیقت»، مرتضی قرایی، مجلة نقد و نظر، سال ششم، ش3‐4، ص373‐383. کمالالمنوفی (1375)، اسلام و توسعه، چ اول، مؤسسة پژوهشهای اجتماعی، بینش. کینگ، وینستون (1375)، «دین»، مندرج در کتاب دینپژوهی، ج1، چ دوم، ویراستة میرچا الیاده، بهاءالدین خرمشاهی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ص55‐87. گاتینگ، گری (1379)، «تقریری اصلاح شده از استدلال از طریق تجربة دینی»، پروانه عروجنیا، مجلة نقد و نظر، سال ششم، ش3‐4، ص350‐372. گرین، رونالد (1374)، «اخلاق و دین»، صادق لاریجانی، مندرج در کتاب فرهنگ و دین، میرچا الیاده، هیئت مترجمان، طرح نو، ص1‐47. لگنهاوسن، محمد (1379)، «تجربة دینی»، مجلة نقد و نظر، سال ششم، ش3‐4، ص4‐24. لنسکی، گرهارد (1369)، سیر جوامع بشری، ناصر موفقیان، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی. ماوردس، جورج (1378)، «دین و غرابت اخلاق»، رضا اکبری، مجلة قبسات، ش13، ص44‐71. مصباح یزدی، محمدتقی (1368)، آموزش عقاید، ج1، سازمان تبلیغات اسلامی. مصباح یزدی، محمدتقی (1376‐1377)، «معرفت دینی»، کتاب نقد، ش5‐6. مصباح یزدی، محمدتقی (1378)، «دین و اخلاق»، مجلة قبسات، سال چهارم، ش3، ص30‐37. مصباح یزدی، محمدتقی (1381)، آموزش عقاید، چ هفتم، سازمان تبلیغات اسلامی. مصباح یزدی، محمدتقی (1384)، نقش دین در زندگی انسان، پنجمین نشست سراسری طلاب دانشجو، مشهد، 23/5/1384. مصباح، مجتبی (1385)، بنیاد اخلاق، چ چهارم، انتشارات موسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی. مطهری، مرتضی (1358)، آشنایی با علوم اسلامی: اصول فقه و فقه؛ انتشارات صدرا. مصباح یزدی، محمدتقی (1359)، آشنایی با علوم اسلامی: کلام و عرفان؛ انتشارات صدرا. مصباح یزدی، محمدتقی (1381)، کلیات علوم اسلامی: کلام، عرفان، حکمت عملی، چ بیست و ششم، انتشارات صدرا. مظاهری، حسین (1382)، کاوشی نو در اخلاق اسلامی و شئون حکمت عملی، ج1، ترجمة حمیدرضا آژیر، موسسة نشر و تحقیقات ذکر. مکارم شیرازی، ناصر (1381)، اخلاق در قرآن، ج1، چ سوم، قم: انتشارات نسل جوان. ملکیان، مصطفی (1379)، اخلاق باور، دفتر نشر فرهنگ اسلامی. ملکیان، مصطفی (1381)، «طبقهبندی شبهات دینی»، مندرج در کتاب دینپژوهی در جهان معاصر، دبیرخانة دینپژوهان کشور، ص27‐40. ملکیان، مصطفی (1385)، مشتاقی و مهجوری، نشر نگاه معاصر. ملکیان، مصطفی (1387)، حاجت موکد بشر به اخلاق، مندرج در روزنامة اعتماد ملی مورخ 7/5/1387، ص10. منتظری، حسینعلی (1385)، اسلام دین فطرت، چ دوم، نشر سایه. مندراس، هانری (1369)، مبانی جامعهشناسی، چ پنجم، باقر پرهام، انتشارات امیرکبیر. نازکتبار، حسین؛ محمدجواد زاهدی و هوشنگ نایبی (1385)، «نقش دینداری در ممانعت از بزهکاری جوانان شهر تهران»، فصلنامة رفاه اجتماعی، سال ششم، ش22، ص233‐257. نراقی، احمد (1374)، «وحدت جوهری ادیان و پلورالیسم دینی»، مجلة کیان، ش28. نراقی، احمد (1378)، رسالة دین شناخت، طرح نو. ویلم، ژان پل (1377)، جامعهشناسی ادیان، عبدالرحیم گواهی، انتشارات تبیان. همیلتون، ملکم (1377)، جامعهشناسی دین، محسن ثلاثی، انتشارات تبیان. هیک، جان (1372)، فلسفة دین، بهرام راد، انتشارات الهدی. Albelaikhi, Abdulaziz Abdurrahman (1997), "Development of a Muslim Religiosity Scale", PH.D Dissertation, University of Rhode Island.
Byrne, P. (2001), Religion in "International Encyclopedia of the Social and Behaviorial Sciences", Neil Smelser & Paul Baltes (ed.), Elsevier Science Ltd, vol.19, pp.13060-13062.
Christiano, K. J. (2001), Religiosity, in "International Encyclopedia of the Social and Behaviorial Sciences", Neil Smelser & Paul Baltes (ed.), Elsevier Science Ltd, vol.19, pp.13115-13119.
Chu, Doris (2003), Religiosity as Social Capital, PH.D Dissertation, StateUniversity of New York.
Clayton, Richard & James Gladden (1974), "The Five Dimensions of' Religiosity" Journal for the Scientific Study of Religion, vol.13, pp.44-135.
Clayton, Richard (1968), "Religiosity in 5-D: a southern test" Social Forces, vol.47, pp.80-83.
Clayton, Richard (1971), "5-D or l?" Journal for the Scientific Study of Religion, vol.10, pp.37-40.
Cornwall, Marie, Stan Albrecht, Perry Cunningham and Brian Pitcher (1986), "The Dimensions of Religiosity: a Conceptual Model with an Empirical Test", Review of Religious Research, 27 (3), pp.44-226.
Davidson, James (1975), "Clock's Model of Religious Commitment: Assessing some Different Approaches and Results", Review of Religious Research, 16 (2), pp.83-93. DeJong, Gordon; Joseph Faulkner & Rex Warland (1976), "Dimensions of Religiosity Reconsidered: Evidence from a Cross-Cultural Study", Social Forces, vol.54, pp.866-889.
Ebaugh, Helen Rose; Janet Chafetz & Paula Pipes (2006), "Where's the Faith in Faith Based Organizations?", Social Forces, 84 (4), pp.2259-2272.
Faulkner, Joseph & Gordon DeJong (1966), "Religiosity in 5-D: an Empirical Analysis", Social Forces, pp.54-45246.
Fichter, Joseph (1969), "Sociological Measurement of Religiosity", Review of Religious Research, vol.10, pp.77-169.
Finney, John (1978), "A Theory of Religious Commitment", Sociological Analysis, vol.39, pp.19-35.
Fukuyama, Yoshio (1961), "The Major Dimensions of Church Membership" Review of Religious Research, vol.2, pp.61-154.
Glock, Charles & Rodney Stark (1965), Religion and Society in Tension, Chicago: Rand McNallv.
Glock, Charles (1962), "On the Study of Religious Commitment", Religious Education, vol.57, pp.98-110.
Gorsuch, R. L. (1984), Measurement: the Boon and Bane of Investigating Religion, American Psychologist, vol.39, pp.228-236.
Guthrie, Stewart Elliott (1996), "Religion: What is it?", Journal for the Scientific Study of Religion, 35 (4), pp.412-419.
Hill, Peter & Ralph W. Hood (1999), Measures of Religiosity, Religious Education Press.
Himmelfarb, Harold (1975), "Measuring Religious Involvements" Social Forces, 53 (4), pp.18-606.
Jackman, Robert (1985), "Cross-National Statistical Research and the Study of Comparative Politics", American Journal of Political Science, 29 (1), pp.161-182. Jana-Masri, Asma & Paul Priester (2007), "The Development and Validation of a Qur'an Based Instrument to Assess Islamic Religiosity", Journal of Muslim Mental Health, vol.2, pp.177- 188.
Johnson, B. R.; D. B. Larson; S. D. Li & S. J. Jang (2000), Church Attendance and Religious Salience among Disadvantaged Youth, Justice Quarterly, vol.17, pp.377-391.
King, Morton & Richard Hunt (1969), "Measuring the Religious Variable: Amended Findings", Journal for the Scientific Study of Religion, vol.8, pp.23-321.
King, Morton & Richard Hunt (1972), "Measuring the Religious Variable: Replication", Journal for the Scientific Study of Religion, vol.11, pp.51-240.
King, Morton & Richard Hunt (1975), "Measuring the Religious Variable: National Replication" Journal for the Scientific Study of Religion, vol.14, pp.13-22.
King, Morton & Richard Hunt (1990), "Measuring the Religious Variable: Final Comment" Journal for the Scientific Study of Religion, 29 (4), pp.531-535.
King, Morton (1967), "Measuring the Religious Variable: Nine Proposed Dimensions", Journal for the Scientific Study of Religion, vol.6, pp.90-173.
Lenski, Gerhard (1961), The Religious Factor, Garden City: Doubleday.
Mockabee, Stephan; Joseph Quin Monson & Tobin Grant (2001), "Measuring Religious Commitment Among Catholics and Protestants", Journal for the Scientific Study of Religion, 40 (4), pp.675-690.
Mueller, Gert. H. (1980), "The Dimensions of Religiosity" Sociological Analysis, 41 (1), pp.l-24.
Nudelman, Arthur (1971), "Dimensions of Religiosity: a Factor-Analytic View of Protestants, Catholics and Christian Scientists" Review of Religious Research, 13 (1), pp.42-56.
Roof, Wade Clark (1979), "Concepts and Indicators of Religious Commitment: a Critical Review" pp.17-45 in The Religious Dimension, New Directions in Quantitative Research, Edited by Robert Wuthnow, New York: Academic Press.
Stark, Rodney & Roger Finke (2000), Acts of Faith, University of California Press.
Verbit, Mervin (1970), "The Components and Dimensions of Religious Behavior: Toward a Reconceptualization of Religiosity" pp.24-38 in American Mosaic: Social Pattern of Religion in the United States, Edited by Phillip E. Hammond and Benton Johnson, New York: Random House.
Weber, Max (1966), Sociology of Religion, London: Methuen.
Zinnbauer, Brian & Kenneth Pargament (1997), "Religion and Spirituality", Journal of Scientific Study of Religion, 36 (4), pp.549-564.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,862 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,374 |