پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 8 |
| تعداد شماره‌ها | 308 |
| تعداد مقالات | 2,305 |
| تعداد مشاهده مقاله | 5,526,976 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,896,885 |
تدوین فرم کوتاه پرسشنامه مرزهای زوجینی براساس منابع اسلامی و بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی آن | ||
| مطالعات اسلام و روانشناسی | ||
| دوره 19، شماره 37، تیر 1404، صفحه 1-16 اصل مقاله (1.15 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/psy.2025.10624.2288 | ||
| نویسندگان | ||
| جعفر هوشیاری* ؛ حسن تقییان | ||
| استادیار، گروه روانشناسی، مجتمع آموزش عالی علوم انسانی اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران | ||
| چکیده | ||
| چکیده گسترده مطالعات اسلام و روانشناسی Journal homepage: https://islamicpsy.rihu.ac.ir نوع مقاله: پژوهشی Research Institute of Hawzah and University اسلام و روانشناسی، تابستان 1404، دوره 19، شماره 37، صص1-16 DOI: 10.30471/PSY.2025.10574.2283 این پژوهش با هدف تدوین فرم کوتاه پرسشنامه مرزهای زوجینی براساس منابع اسلامی و بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی آن انجام شد. پرسشنامه اصلی مرزهای زوجینی را هوشیاری (1399) با 66 گویه طراحی کرده که این مطالعه به‌دنبال ارائه نسخه کوتاه‌تر با حفظ روایی و پایایی بوده است. جامعه آماری شامل 542 نفر از مردان و زنان متأهل شهر قم بود که به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. ملاک‌های ورود به مطالعه شامل رضایت آگاهانه، عدم استفاده از خدمات روان‌شناختی در دو ماه گذشته و زندگی مشترک دستکم دو ساله بود. مرزهای زوجینی، آموزه‌های اسلامی الزامی و غیرالزامی ناظر به روابط زوجین است که حدود تعاملات آنان با یکدیگر را مشخص می‌سازد. روش پژوهش: این تحقیق از نوع غیرآزمایشی مقطعی با رویکرد روان‌سنجی بود. برای کاهش گویه‌ها از تحلیل عاملی تأییدی و همبستگی بین گویه‌ها استفاده شد. گویه‌هایی با بار عاملی کمتر از 3/0 و همبستگی بالا با گویه‌های دیگر با در نظر گرفتن ملاحظات نظری و روایی محتوایی حذف شدند. پایایی پرسشنامه با ضریب آلفای کرونباخ و روایی آن از راه همبستگی با فرم اصلی و تحلیل عاملی تأییدی بررسی شد؛ همچنین همسانی طبقه‌بندی پاسخ‌دهندگان در دو فرم با استفاده از ضریب کاپا ارزیابی گردید. جامعه هدف این تحقیق را همه زنان و مردان متأهل شهر قم تشکیل داده‌اند. با توجه به آنکه تدوین نسخه کوتاه پرسشنامه نیازمند استفاده از تحلیل عاملی بوده و انتخاب نمونه به بزرگی 500 نفر برای انجام تحلیل عاملی «خیلی خوب» بوده است (هومن، 1391)، از جامعه یادشده 542 نمونه به‌صورت در دسترس انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات در این تحقیق نسخه اصلی پرسشنامه مرزهای زوجینی بود. پرسشنامه 66 سؤالی مرزهای زوجینی خانواده در سال 1399 به وسیله هوشیاری براساس آموزه‌های اسلامی ساخته و ویژگی‌های روان‌سنجی آن بررسی شده است و شش زیرمؤلفه را اندازهگیری میکند: تعهد خاص زناشویی، مرزهای تعاملات جنسی زوجین، مرزهای تعاملات غیرجنسی زوجین، فضای روانی فیزیکی اختصاصی، رازداری خانوادگی زناشویی و حدود انتظارات دوسویه. روش تحلیل داده‌ها در پژوهش حاضر متناسب با هدف پژوهش و ارائه نسخه کوتاه پرسشنامه 66 گویه‌ای مرزهای زوجینی بود که کاهش تعداد سؤال‌های پرسشنامه در دو مرحله انجام شد؛ در مرحله اول همبستگی بین سؤال های مؤلفه‌های پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت. سؤالاتی که دارای ویژگی‌های روان‌سنجی مطلوب بود باقی ماند و بقیه سؤالات حذف شد. در مرحله دوم پس از حذف سؤال‌هایی که در مرحله اول مشخص شده بودند، به‌منظور انتخاب سؤال‌هایی که بالاترین بار عاملی را روی هر یک از مؤلفه‌ها داشتند از مقدار برش 3/0 استفاده شد. در این مرحله سؤال‌هایی که دارای بار عاملی کمتر از 3/0 بودند برای حذف مشخص شدند. به‌منظور بررسی پایایی فرم کوتاه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید. برای تعیین میزان همسانی دو فرم در طبقه‌بندی پاسخگویان از میانـه اسـتفاده شـد. به ازای نمره کل و هر یک از مؤلفه‌ها نمونه پاسخگویان به دو دسته افراد با نمره زیر میانه و بیشتر از میانه تقسیم شدند. یافته‌ها: فرم کوتاه نهایی شامل 35 گویه و پنج مؤلفه اصلی شد: تعهد خاص زناشویی (4 گویه)؛ حدود تعاملات جنسی زوجین (5 گویه)؛ حدود تعاملات غیرجنسی زوجین (14 گویه)؛ رازداری خانوادگی (6 گویه)؛ فضای روانی -فیزیکی اختصاصی (6 گویه). پایایی: آلفای کرونباخ کل پرسشنامه 89/0 و برای مؤلفه‌ها بین 72/0 تا 83/0 بود و پایایی فرم کوتاه نزدیک به فرم اصلی و در حد مطلوب گزارش شد. روایی: همبستگی بین نمرات دو فرم 96/0 برای کل پرسشنامه و بین 90/0 تا 95/0 برای مؤلفه‌ها بود. ضریب توافق کاپا برای طبقه‌بندی پاسخ‌دهندگان 79/0 و برای مؤلفه‌ها بین 75/0 تا 83/0 بود که نشان‌دهنده همسانی بالا بین دو فرم است. بحث و نتیجه‌گیری: فرم کوتاه پرسشنامه مرزهای زوجینی با 35 گویه از روایی و پایایی مناسب برخوردار است و میتواند به‌عنوان ابزاری کارآمد در پژوهش‌های مرتبط با خانواده در جوامع اسلامی به کار رود. کاهش گویه‌ها بدون آسیب به روایی محتوایی و سازه‌ای، امکان اجرای سریع‌تر و گسترده‌تر را فراهم میکند؛ همچنین ادغام مؤلفه «حدود انتظارات دوسویه» با «حدود تعاملات غیرجنسی» به‌دلیل قرابت مفهومی از یافته‌های کلیدی این پژوهش بود. حاصل تجزیه‌وتحلیل آماری داده‌های پژوهش جدید و ترکیب آن با ملاحظات نظری، پرسشنامه‌ای با 35 گویه بوده که چهار مؤلفه «تعهد خاص زناشویی»، «حدود تعاملات جنسی زوجین»، «حدود تعاملات غیرجنسی زوجین»، «رازداری خانوادگی» و «فضای روانی - فیزیکی اختصاصی زوجین» را میسنجد. همبستگی نتایج حاصل از فرم کوتاه و فرم اصلی 96/0 است که نشان می‌دهد این فرم کوتاه میتواند 92/0 واریانس پاسخ‌ها به فرم اصلی را تبیین کند. مهم‌ترین دلیل حذف گویه‌ها، وجود چند گویه با محتوای همسان بود؛ ازآنجاکه در زمان تدوین نسخه اصلی پرسشنامه، محقق تلاش کرده بود تعداد گویه‌های بیشتری طراحی کند و برای هر نشانگر چندین گویه با عبارت‌پردازی‌های مختلف قرار دهد تا چنانچه به هر دلیل برخی از گویه‌ها در روند بررسی روایی و پایایی و هنجاریابی حذف شدند، روایی محتوایی پرسشنامه دچار آسیب جدی نشود؛ در فرایند تدوین نسخه کوتاه پرسشنامه از بین گویه‌های یادشده بهترین گویه‌ها انتخاب شدند که بیشترین بار عاملی را به‌همراه داشتند. فرایند تدوین نسخه کوتاه پرسشنامه نشان دادن گویه‌های مؤلفه «حدود انتظارات دوسویه» از نظر محتوایی قرابت زیادی به گویه‌های مؤلفه «حدود تعاملات غیرجنسی زوجین» دارد. تحلیل‌های آماری نیز این قرابت محتوایی را تأیید کرد؛ بنابراین گویه‌های این دو مؤلفه در هم ترکیب شد و با عنوان مؤلفه «حدود تعاملات غیرجنسی زوجین» قرار گرفت. در پرسشنامه اصلی مرزهای زوجینی، حدود انتظارات دوسویه شامل تعاملات همسران و محدوده انتظارات آنان از یکدیگر در رابطه با حقوق و تکالیف طرفینی است. اعمال مدیریت و سرپرستی از سوی مرد، پذیرش اقتدار و مدیریت مرد از سوی زن، پایبندی مرد به حدود کیفی مدیریت خانواده، پایبندی زوجین به حدود اقتصادی طرفینی، حریم مشترک معنویت و دینداری و محافظت از آبرو و اموال همدیگر است. هرچند توجه به حدود انتظارات دوسویه به‌صورت مستقل در تعاملات اعضای خانواده آثار زیادی دارد، اما با توجه به ماهیت این نوع تعاملات، می‌توان آن را نوع خاصی از تعاملات غیرجنسی نیز تعبیر کرد. در پرسشنامه اصلی حدود تعاملات غیرجنسی عبارت است از تمامی قوانین و آداب اخلاقی غیرالزامی تعاملات همسران که در قرآن کریم با اصطلاح «معاشرت معروف» در زمان تفاهم و «امساک به معروف» یا «جدایی به معروف و احسان» در صورت تعارضات زناشویی یک و دوطرفه تعبیر شده است. نفوذناپذیری در مقابل خانواده اصلی و نفوذپذیری در برابر همسر ارضای نیازهای عاطفی طرفینی و ابراز محبت زبانی، بدرقه و استقبال زوجین نسبت به یکدیگر، خوش‌زبانی و نادیده گرفتن برخی لغزش‌ها، خرید هدیه و سوغات و تعاون و همکاری در امور دینی و دنیوی از مصادیق معاشرت معروف و مرزهای اخلاقی زوجینی است. فرم کوتاه پرسشنامه مرزهای زوجینی افزون بر اینکه واجد همه ویژگی‌های پرسشنامه اصلی شامل مبنای نظری دقیق و مبتنی بر معارف اسلامی و روایی و پایایی مناسب است، به‌دلیل تعداد گویه‌های کمتر و پرداختن به گویه‌هایی که با بیشترین بار عاملی، نشانگرها را میسنجد، میتواند در پژوهش‌ها کارایی بهتر و بیشتری داشته باشد. محدودیت‌ها و پیشنهادها: محدودیت جامعه آماری به شهر قم ممکن است تعمیم‌پذیری نتایج را تحتتأثیر قرار دهد؛ بر این اساس پیشنهاد می‌شود این پرسشنامه در سایر جوامع اسلامی نیز هنجاریابی شود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| خانواده؛ مرزهای زوجینی؛ ویژگی‌های روان‌سنجی؛ فرم کوتاه پرسشنامه؛ تحلیل عاملی | ||
| مراجع | ||
References
Klug, K. & Niemand, T. 2021, The lifestyle of sustainability: Testing a behavioral measure of precycling, Journal of Cleaner Production, (297), 128-134. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 173 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 29 |
||