تعداد نشریات | 8 |
تعداد شمارهها | 298 |
تعداد مقالات | 2,216 |
تعداد مشاهده مقاله | 4,895,273 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,438,064 |
ارائه و تحلیل شبکه مضامین چالشها و راهکارهای پیادهسازی نظارت شرعی در بازار سرمایه ایران | ||
جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی | ||
دوره 21، شماره 44، دی 1403، صفحه 29-57 اصل مقاله (1.93 M) | ||
نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/iee.2025.10702.2482 | ||
نویسندگان | ||
محمد توحیدی* 1؛ علیرضا صبوری2؛ محمدعلی رضائی هنجنی3 | ||
1دانشیار گروه مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران | ||
2دانشجوی دکتر تخصصی مالی گرایش بانکداری، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران | ||
3دانشجوی کارشناسیارشد پیوسته مدیریت مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
حکمرانی و نظارت شرعی از ارکان بازارها و مؤسسات مالی اسلامی است. نظارت شرعی بازار سرمایه ایران در سال 1386 با تصویب دستورالعمل تأسیس و فعالیت کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار شکل گرفت. این کمیته اقدامات ارزشمندی در راستای انطباق بازار سرمایه با شریعت داشته است؛ ولی همچنان، پیادهسازی نظارت شرعی با چالشهای متعددی مواجه است که ضرورت شناسایی و تحلیل چالشهای یادشده و ارائه راهکارهای مقتضی را برجسته میکند. این پژوهش با استفاده از مصاحبههای عمیق نیمهساختاریافته با دوازده خبره و روش تحلیل مضمون، چالشها و راهکارهای پیادهسازی نظارت شرعی را شناسایی کرده است. یافتهها نشان میدهد چالشهای اصلی در ۱۵ محور کلیدی شامل ساختار الگوی فعلی نظارت شرعی، دامنه نظارت، ترکیب و دوره فعالیت اعضا، تعارض منافع، سازوکار جایگزینی و خاتمه همکاری، فرایند بررسی موضوعات، آموزش و فرهنگسازی، عملکرد دبیرخانه فقهی، عملکرد اداره مطالعات اسلامی، عملکرد کارگروه فرعی بازار سرمایه قم، ارزیابی ابزارهای مالی جدید، پاسخگویی به شبهات فقهی، تربیت و نگهداشت نیروی انسانی، ارتباطات و تعاملات و احراز صلاحیت اعضا قابل بررسی هستند. در این پژوهش، راهکارهای متناسب با هر چالش نیز ارائه شده است. مقدمه و بیان مسئله: در سالهای اخیر، توسعه و پیچیدگی بازار سرمایه ایران، همراه با ضرورت رعایت اصول شریعت در فعالیتهای مالی، نظارت شرعی را به یک نیاز اساسی تبدیل کرده است. این نظارت، افزونبر انطباق با موازین اسلامی، در ارتقای شفافیت و سلامت مالی بازار نیز نقش مهمی ایفا میکند. در سطح بینالمللی، نهادهایی مانند هیئت خدمات مالی اسلامی (IFSB) و سازمان حسابداری و حسابرسی مؤسسات مالی اسلامی (AAOIFI) استانداردهایی را برای حکمرانی و نظارت شرعی تدوین کردهاند که موجب تقویت اعتماد عمومی به بازارهای مالی اسلامی شده است. نظارت شرعی در بازار سرمایه ایران از سال ۱۳۸۶ و با تصویب دستورالعمل تأسیس کمیته تخصصی فقهی آغاز شد. با وجود پیشرفتها، اجرای این نظارت همچنان با چالشهای متعددی در سطوح تنظیمگری و مؤسسات مالی اسلامی روبهرو است. برخی پژوهشها به بررسی این چالشها پرداختهاند؛ اما در این تحقیق، با استفاده از رویکردی دقیقتر، مشکلات شناسایی و راهکارهای عملیاتی ارائه میشود. این پژوهش ابتدا مبانی نظری نظارت شرعی را بررسی و سپس با استفاده از مصاحبههای عمیق نیمهساختاریافته با خبرگان و روش تحلیل مضمون، چالشها و راهکارهای پیادهسازی آن را در قالب شبکه مضامین شامل سطوح سهگانه فراگیر، سازماندهنده و پایه ارائه میکند. هدف این پژوهش، ارائه و تحلیل چالشها و راهکارهای پیادهسازی نظارت شرعی با هدف بهبود نظارت شرعی در بازار سرمایه ایران است. روششناسی پژوهش: این پژوهش از نوع کیفی و کاربردی است که دادهها با استفاده از مطالعه اسنادی و مصاحبه با خبرگان جمعآوری شده و مبتنیبر روش تحلیل مضمون است. این روش برای شناسایی، تحلیل و سازماندهی الگوهای کیفی است که دادههای پراکنده را به اطلاعاتی ساختاریافته تبدیل میکند. این پژوهش از شبکه مضامین بهعنوان چهارچوب تحلیلی استفاده کرده که شامل سه سطح مضامین پایه، سازماندهنده و فراگیر است. برای پاسخ به سؤال پژوهش درباره چالشها و راهکارهای پیادهسازی نظارت شرعی در بازار سرمایه ایران، گامهای زیر طی شده است: طراحی و اصلاح سؤالات مصاحبه براساس مطالعه اسنادی؛ مصاحبه عمیق نیمهساختاریافته با ۱۲ خبره از طریق روش نمونهگیری هدفمند غیرآماری، تا رسیدن به کفایت نظری؛ تحلیل دادهها با نرمافزار MAXQDA 2020 و استخراج مضامین در سه سطح؛ بازبینی مضامین طی چهار مرحله که در دو دور آخر تغییری ایجاد نشد و کفایت حاصل شد؛ استخراج ۸۹۳ کد نهایی شامل ۲ کد فراگیر (آسیبشناسی و راهکارها)، ۳۲ مضمون سازماندهنده و ۱۷۶ مضمون پایه؛ ترسیم و تحلیل شبکه مضامین برای ارائه تصویری ساختاریافته از چالشها و راهکارهای نظارت شرعی. یافتهها: یافتهها نشان میدهد چالشهای اصلی در ۱۵ محور کلیدی شامل ساختار الگوی فعلی نظارت شرعی، دامنه نظارت، ترکیب و دوره فعالیت اعضا، تعارض منافع، سازوکار جایگزینی و خاتمه همکاری، فرایند بررسی موضوعات، آموزش و فرهنگسازی، عملکرد دبیرخانه فقهی، عملکرد اداره مطالعات اسلامی، عملکرد کارگروه فرعی بازار سرمایه قم، ارزیابی ابزارهای مالی جدید، پاسخگویی به شبهات فقهی، تربیت و نگهداشت نیروی انسانی، ارتباطات و تعاملات و احراز صلاحیت اعضا قابل بررسی هستند. در این پژوهش، راهکارهای متناسب با هر چالش نیز ارائه شده است. این راهکارها شامل ایجاد سازکارهای برای استفاده از مشاوران شرعی، ارتقای دامنه نظارت و ایجاد نظارت شرعی پسینی، ضابطهمند کردن احراز صلاحیت اعضای کمیته فقهی، برنامهریزی جهت ارتقای سواد مالی اسلامی و شرعی سرمایهگذاران، ایجاد سامانه پاسخگویی شرعی و بهبود ساختار و عملکرد کارگروههاست. بحث و نتیجهگیری: تحلیل یافتههای پژوهش نشان میدهد برای بهبود کارآمدی نظارت شرعی در بازار سرمایه ایران، اتخاذ راهکارهای مناسب در هر یک از این محورها ضروری است. براساس نتایج پژوهش، پیشنهادهای سیاستی و اجرایی برای بهبود نظارت شرعی در بازار سرمایه ایران شامل تدوین دستورالعملهای مشاوران شرعی برای رعایت موازین شرعی، تدوین شاخص نظارت شرعی برای رتبهبندی نهادهای مالی و ناشران، ایجاد سامانه پاسخگویی شرعی، و اصلاح دستورالعمل کمیته فقهی سازمان بورس، همچنین، پیشنهادهایی جهت افزایش شفافیت در فرایندهای کمیته فقهی و مدیریت تعارض منافع، همراه با الزام به ارائه گزارش عملکرد دورهای و تقویت ارتباطات بینالمللی است. در کنار این، ایجاد سازوکارهای لازم برای نظارت بر اجرای مصوبات کمیته فقهی، تهیه چکلیست نظارت شرعی و بهبود پیادهسازی موازین شرعی در بازار سرمایه نیز ازجمله راهکارهایی است که میتواند به ارتقای کارآمدی نظارت شرعی کمک کند. طبقهبندی JEL: G21، G29، Z12. تقدیر و تشکر: از همکاری مدیریت پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار ایران تشکر و قدردانی میشود. | ||
کلیدواژهها | ||
حکمرانی شرعی؛ نظارت شرعی؛ کمیته تخصصی فقهی؛ بازار سرمایه؛ سازمان بورس و اوراق بهادار؛ تحلیل مضمون | ||
مراجع | ||
doi: 10.30497/IES.2012.1103.
https://cmr.seo.ir/ShowRules?Id=10291&VersionId=82704&search
https://rdis.seo.ir/fa/category/list/39/
https://rdis.seo.ir/fa/category/list/38/
https: //doi.org/10.31436/ijfus.v4i1.173
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 157 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 73 |