پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات8
تعداد شماره‌ها298
تعداد مقالات2,216
تعداد مشاهده مقاله4,895,255
تعداد دریافت فایل اصل مقاله3,438,033
مسعودی پور, سعید, جوهری, فاطمه. (1403). گونه‌شناسی رفتاری افراد جامعه در موضوع فرضیه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 11(22), 85-105. doi: 10.30471/rsm.2025.10478.1431
سعید مسعودی پور; فاطمه جوهری. "گونه‌شناسی رفتاری افراد جامعه در موضوع فرضیه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر". جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 11, 22, 1403, 85-105. doi: 10.30471/rsm.2025.10478.1431
مسعودی پور, سعید, جوهری, فاطمه. (1403). 'گونه‌شناسی رفتاری افراد جامعه در موضوع فرضیه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر', جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 11(22), pp. 85-105. doi: 10.30471/rsm.2025.10478.1431
مسعودی پور, سعید, جوهری, فاطمه. گونه‌شناسی رفتاری افراد جامعه در موضوع فرضیه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 1403; 11(22): 85-105. doi: 10.30471/rsm.2025.10478.1431

گونه‌شناسی رفتاری افراد جامعه در موضوع فرضیه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر

فصلنامه مطالعات دین، معنویت و مدیریت
دوره 11، شماره 22، دی 1403، صفحه 85-105    اصل مقاله (2.32 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/rsm.2025.10478.1431
نویسندگان
سعید مسعودی پور* 1؛ فاطمه جوهری2
1استادیار گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده علوم اقتصادی و اداری، دانشگاه قم، قم، ایران
2کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی، دانشکده علوم اقتصادی و اداری، دانشگاه قم، قم، ایران.
چکیده
مقدمه و اهداف: حفظ سلامت جامعه در مقابل انحرافات و کژروی‌ها، ازجمله الزامات ماندگاری و کمال یک جامعه محسوب می‌شود. سؤال مطرح این است که آیا تنها با وضع قوانین و کنترل‌های بیرونی از جانب دولت، می‌توان به هدف رسید؟ در اسلام، مکانیسم امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر به‌عنوان دو فریضه الهی نقش مهمی در این مسیر دارند. اما مسئله مهم در این زمینه، چگونگی دعوت آحاد جامعه و مردم، برای انجام این تکلیف دینی است. دانش بازاریابی می‌تواند برای ترویج امربه‌معروف مورد استفاده قرار گیرد. این دانش ظرفیت مناسبی ترویج ارزش‌های دینی و اجتماعی دارد. یکی از ابزارهای مهم و کلیدی در این زمینه، بخش‌بندی مخاطبین است که در آن افراد را براساس شاخص‌های مورد مطالعه، در گروه‌های همسان و مشابه قرار داده تا بتوان توصیف دقیق‌تری از وضعیت آنها به دست آورد. این پژوهش به‌دنبال گونه‌شناسی رفتاری مردم در موضوع امربه‌معروف و نهی‌ازمنکراست تا مروجان این دو ارزش بتوانند در تولید محتوای ترویجی، متناسب با هر خوشه برنامه ویژه‌ای برای آن طراحی کنند. به‌صورت مشخص این پژوهش به‌دنبال پاسخ به دو سؤال اصلی زیر است:

با استفاده از اصل بخش‌بندی در بازاریابی، افراد جامعه را در موضوع امربه‌معروف و نهی‌ازمنکردر چند خوشه و بخش می‌توان قرار داد؟
هر بخش از نظر شناختی در مورد امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر چگونه است؟

روش: این پژوهش از انواع تحقیقات کاربردی محسوب می­شود که ماهیتی اکتشافی داشته و با رویکرد کمّی و با استفاده از پرسش‌نامه ساخته‌شده توسط محققین، داده­های موردنیاز جمع­آوری می­شود. گام نخست برای انجام پژوهش، طراحی ابزار اندازه‌گیری یا پرسش‌نامه محقق‌ساخته است که بتواند ما را به پاسخی برای سؤالات پژوهش رهنمون کند. بعد از طراحی پرسش‌نامه و اطمینان از اعتبار آن، داده‌های لازم به‌صورت میدانی جمع‌آوری شده است. داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط نرم‌افزار تجزیه و تحلیل می‌شوند. در این قسمت دو مرحله اول توضیح داده خواهد شد و مرحله سوم در قسمت تجزیه و تحلیل داده‌ها بحث خواهد شد. در این پژوهش از سه معیار برای خوشه‌بندی استفاده شده است که عبارت است از: میزان تذکر به دیگران، واکنش فرد در مقابل تذکر بجا و واکنش فرد در مقابل تذکر بیجا. شیوه نمونه‌گیری به‌صورت در دسترس و از دو طریق پرسش‌نامه کاغذی و الکترونیکی بوده است. جامعه آماری این تحقیق، زنان بالغ ساکن استان­های تهران و البرز بوده است. حجم نمونه در این پژوهش 476 نفر است. برای تحلیل داده‌ها از روش خوشه­بندی دو مرحله­ای و نرم‌افزار SPSS21 استفاده شده است. شاخص کیفیت بخش‌بندی به‌دست‌آمده توسط نرم‌افزار، نشان‌دهنده تأیید آن است.
نتایج: براساس نتایج به‌دست‌آمده 9 خوشه رفتاری حاصل شد که بزرگ‌ترین خوشه حدود 17 درصد و کمترین آنها 6 درصد کل داده‌ها را تشکیل می‌دهد. خوشه اول کسانی هستند که گاه به دیگران امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر می‌کنند. این افراد واکنش مثبتی نسبت به امربه‌معروف بجا داشته و از آمر به معروف تشکر کرده و رفتار خود را اصلاح می‌کنند. این خوشه، بزرگ‌ترین بخش را تشکیل می‌دهند. خوشه دوم، مانند خوشه اول گاه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر می‌کنند و چندان از پذیرش امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر دیگران استقبال نمی‌کنند. اگر تذکر بجایی به آنها داده شود، تنها در مقابل شخص آمر، به اصلاح رفتار خود اقدام می‌کنند تا از درگیر شدن با او اجتناب کنند. خوشه سوم افرادی هستند درخصوص انجام امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر به دیگران، مانند دو خوشه اول هستند؛ اما پذیرش رفتار بهتری را نسبت به خوشه دوم دارند. افراد خوشه چهارم در مقام انجام امربه‌معروف، همچنان شبیه خوشه‌های قبلی عمل می‌کنند؛ اما واکنش پذیرش آنها در وضعیت بهتری قرار دارد. 
گروه پنجم نیز گاه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر می‌کنند. در مقابل پذیرش تذکر بجا، صرفاً به اصلاح رفتار خود اکتفا کرده و اگر تذکر بیجایی به آنها داده شود، برای کاهش تنش به اصلاح رفتار خود در مقابل فرد اقدام خواهند کرد. خوشه ششم، به‌ندرت به امر و نهی دیگران از کارهای خوب و بد می‌پردازند. واکنش رفتاری چندان مناسبی هم در مقابل امربه‌معروف دیگران ندارند. افراد خوشه هفتم نیز چندان به تذکر دادن به دیگران عادت ندارند؛ اما اگر کسی به آنها تذکری بدهد، واکنش خوبی از آنها سر خواهد زد. افراد خوشه هشتم، بیشتر از سایر خوشه‌ها به دیگران تذکر می‌دهند؛ اما پذیرش آنها در مقابل تذکر صحیح دیگران، صرفاً اصلاح رفتار است و اگر تذکری را بیجا بدانند، نسبت به آن بی‌تفاوت خواهند بود. خوشه نهم، خوشه کوچک‌ترین خوشه بود و شامل افرادی است که به‌ندرت اهل تذکر دادن به دیگران هستند. اما درخصوص تذکری که به‌جا بدانند، آن را قبول کرده و رفتارشان را اصلاح می‌کنند.
بحث و نتیجه­گیری: امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر به‌عنوان یک واجب الهی، جایگاه رفیعی در آموزه‌های اسلامی دارد. برای بهره‌مندی از فواید و آثار امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر، ابتدا باید به ترویج این ارزش پرداخت. فرهنگ‌سازی صحیح در مورد چیستی و چگونگی و چرایی این ارزش دینی، امری مهم و ضروری است. این پژوهش به‌دنبال استفاده از ابزار بخش‌بندی، جهت گونه‌شناسی رفتاری جامعه در موضوع امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر است که نتایج آن نشان می‌دهد 9 خوشه رفتاری در این زمینه وجود دارد.
انتظار اولیه این است که هر چه افراد، نگرش و شناخت بهتر و بیشتری نسبت به فریضتین داشته باشند، انجام رفتار از آنها به شکل بهتری صورت گیرد و یا واکنش بهتری نسبت به امر و نهی دیگران داشته باشند؛ اما نتایج این پژوهش نشان می‌دهد ضرورتاً افرادی که نگرش بهتری نسبت به امربه‌معروف دارند، امربه‌معروف بیشتری از آنها حادث نمی‌شود؛ یعنی ممکن است افراد نگرش صحیح و خوبی نسبت به امربه‌معروف داشته باشند، اما در مقام رفتاری بی‌تفاوت بوده و با بهانه‌تراشی و یا موانع دیگر از انجام امربه‌معروف خودداری کنند. خوشه هفتم مثال این دسته از افراد می‌تواند باشد. همچنین ممکن است افرادی نگرش خوبی نسبت به امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر داشته باشند، اما اگر کسی به آنها تذکری بدهد، واکنش تند و نادرستی از آنها سر بزند.
به‌عنوان‌مثال، خوشه اول با وجود اینکه در مقام عمل بالاترین و بهترین وضعیت را دارد و نیز نگرش مناسبی نیز نسبت به امربه‌معروف دارد، اما در زمانی که دیگران بخواهند به آنها تذکر بدهند، پذیرش خوبی از آنها سر نخواهد زد. خوشه چهارم نیز بهترین نگرش را نسبت به امربه‌معروف دارد؛ اما در زمانی که دیگران به آنها تذکر می‌دهند، رفتار خوبی نشان نداده و پذیرای تذکر دیگران نیستند؛ البته این خوشه در مقام عمل نیز در وضعیت متوسط قرار دارند. 
کلیدواژه‌ها
امربه‌معروف و نهی از منکر؛ بخش‌بندی بازار؛ بازاریابی غیرانتفاعی؛ بازاریابی دین؛ تذکر رفتاری
مراجع
* قرآن. ترجمه آیه الله ناصر مکارم شیرازی.

  1. اصفهانیان، محمود و سید حسین شرف‌الدین (1402). «بررسی چالش‎های تبلیغ دین مبتنی بر چیستی بازاریابی دین». فصلنامه اسلام و علوم اجتماعی، 15(29): 195-221.
  2. اکبری دستک، فیض­اله (1394). «شیوه­های علمی و اثربخش پلیس در اجرای فریضه امربه‌معروف و نهی از منکر». نشریه بصیرت و تربیت اسلامی 12(33): 1-32.
  3. جوان‌آراسته، حسین (1391). «نگاهی دیگر به امربه‌معروف و نهی از منکر». نشریه حکومت اسلامی 17(63): 6- 30.
  4. حسینی اجداد، سیداسماعیل و سیده اکرم رخشنده‌نیا (1391). «امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر از منظر دین و شرایط اقامه آن». دوفصلنامه پژوهش­های میان رشته­ای قرآن کریم، 3(2): 101-114.
  5. حسینی­سرشت، سیدمحمدصادق (1391). «درآمدی بر شناخت مفاهیم اخلاق اجتماعی در قرآن، کاوشی در ضرورت شناخت حدود امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر با تکیه بر آیه 105 سوره مائده». نشریه اخلاق 2(5): 189-221.
  6. رضایی، حامد (1399). «بررسی پذیرش تبلیغ دین در جامعه مذهبی با ابزار بازاریابی». دوفصلنامه علمی اندیشه مدیریت راهبردی سال چهاردهم، 1(27): 81-100.
  7. سپهوند، انوشیروان و حسین مهرابی (1395). «تاثیر امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر در جامعه و ضرورت اولویت­های آن». اولین همایش ملی آینده پژوهی، علوم انسانی و امنیت اجتماعی، خرم آباد.
  8. سعادتمند، زهره و اشرف اصیلیان (1390). «نقش آموزش عالی، دانشگاه­ها و مراکز علمی -پژوهشی در ترویج امربه‌معروف و نهی از منکر». اولین کنفرانس بین­المللی شهروند مسئول، تهران: برج میلاد و دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، اصفهان.
  9. سلیم‌زاده ورزقان، خسرو (1396). «اهمیت امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر در اسلام». کنفرانس سالانه پژوهش در علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، مرکز همایش­های بین­المللی صداوسیما. تهران.
  10. صالح­اردستانی، عباس، صادقی­مقدم، محمدرضا و سیدیاسرمهدی ابوترابی­فرد (1393). «ارائه مدل بازاریابی احکام اسلامی مبتنی‌بر اصول بازاریابی اجتماعی: رویکرد نظریه داده‌بنیاد». فصلنامه مدیریت کسب و کار 24، 109-137.
  11. عابدزاده، اصغر (1398). «ضرورت امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر در عصر حاضر با رویکرد قرآنی و روایی». فصلنامه پژوهش­های اعتقادی کلامی 9(34): 177-198.
  12. کشوری چرمی، مصطفی؛ و علیمددی، عبدالحسین و جلیل محبی (1400). «بررسی نگرش و رفتار مردم ایران در حوزه مسئولیت اجتماعی با تکیه بر امربه‌معروف و نهی از منکر». ششمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش­های نوین درحوزه علوم تربیتی و روانشناسی و مطالعات اجتماعی ایران، تهران.
  13. مجیدی، حسن و راضیه رزم‌آرا (1396). «بررسی اخلاق امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر (نهادینه­سازی، نظارت همگانی و ...)». کنفرانس ملی رویکردهای نوین علوم انسانی در قرن 21، رشت.
  14. مسعودی­پور، سعید (1399). «شناسایی و اولویت­بندی راهبردهای بازاریابی وقف برای ترویج و توسعه فرهنگ وقف». مجموعه مقالات سومین همایش ملی خیرماندگار (مطالعه و ارزیابی نظام حکمرانی امور خیر در ایران)، بنیاد خیریه راهبری آلاء، 1-12.
  15. مولوی، محمد (1395). «پیامدسنجی ترک فریضه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر در جامعه با تاکید بر دیدگاه امام علیj». دوفصلنامه پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی و قدرت نرم دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسینj 6(13): 55-80.
  16. میراحمدی، منصور و حسین جدی (1390). «مسئولیت همگانی، امربه‌معروف، نهی‌ازمنکر و قانون اساسی ج.ا.ا». نشریه علوم سیاسی 13(52): 113 -144.
  17. میرزاخانی، رقیه و علی حسین احتشامی (1400). «آسیب­شناسی مبانی عقلی- اجتماعی اجرای امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر با تأکید بر قرآن و حدیث». نشریه مطالعات قرآنی 12(48): 313-335.
    1. Abedzadeh, Asghar. (2019). The necessity of enjoining good and forbidding evil in the present era with a Quranic and narrational approach. Quarterly Journal of Theological Doctrine Research, 34, 177-198. [In Persian]
    2. Akbari-Dastak, Feyzollah. (2015). Scientific and Effective Police Methods in Enforcing the Right and Forbidding the Wrong. Islamic Insight and Education Journal, 33, 1-32. [In Persian]
    3. Appah, G. O., & George, B. P. (2017). Understanding church growth through church marketing: An analysis on the Roman Catholic Church’s marketing efforts in Ghana. Journal of Economics & Business Research, 23(1), 103–122.
    4. Ayyıldız, H., Akmermer, B., & Akyüz, A. M. (2017). Marketing approach for non-profit organizations. In Handbook of Research on Managerial Solutions in Non-Profit Organizations(pp. 156-181). IGI Global.
    5. Azizi, Shahla (2024), The role of the media in promoting the good and forbidding the evil, Conference on the study of the practical and theoretical manifestations of the good and forbidding the evil in the Razavi character, National scientific research conference on the study of the practical and theoretical manifestations of the good and forbidding the evil in the Razavi character (Collection of selected articles), 435-479. [In Persian]
    6. Azizi, Shahriar; Ebrahimi, Abolghasem and Karimi Alavijeh, Mohammad Reza (2019), Marketing Management, Tehran: Samat Publications. [In Persian]
    7. Esfahanian, Mahmoud and Sharafuddin, Seyyed Hossein. (1402). investigating the challenges of religion propagation based on the nature of religion marketing. Islam and Social Sciences Quarterly, 15(29), 195-221. [In Persian]
    8. Esmaeil Pour, Hassan (2013), Fundamentals of Marketing Management, Tehran: Negah Danesh. [In Persian]
    9. Forbidding the Wrong. Islamic State Journal, 17,(1,63), 6-30. [In Persian]
    10. Gavra Juravle, Ariadna & Sasu, Constantin & Spătaru, Geanina. (2016). Religious Marketing. SEA- Practical Application of Science. IV. 335-340.
    11. Hommerová, D. and Severová, L. (2019), Fundraising of nonprofit organizations: specifics and new possibilities, Journal of Social Service Research, 45(2), 181-192.
    12. Hosseini Ajdad, Seyyed Ismail and Rakhshandehnia, Seyyed Akram. (2012). Enjoining the good and forbidding the evil from the perspective of religion and the conditions for its implementation. Bi-Quarterly Journal of Interdisciplinary Research on the Holy Quran, 2, 101-114. [In Persian]
    13. Hosseini, Marzieh Sadat. (2016). The role of enjoining the good and forbidding the evil in the cultural progress of society. The 9th Congress of Pioneers of Progress. [In Persian]
    14. Hosseini-Sarasht, Seyyed Mohammad Sadeq. (2012). An introduction to understanding the concepts of social ethics in the Quran, an exploration of the necessity of recognizing the limits of enjoining the good and forbidding the evil based on verse 105 of Surah Ma’idah. Ethics Journal, 2(5), 189-221. [In Persian]
    15. Hou, J., Zhang, C. and King, R.A. (2018), Measuring trust damage in nonprofit marketing: the role of cognitive and emotional perceptions, International Review on Public and Nonprofit Marketing, 15(1), 25-47.
    16. Keshvari-Charmi, Mustafa and Alimaddadi, Abdolhossein and Mohebbi, Jalil. (2022). Study of the attitude and behavior of Iranian people in the field of social responsibility based on the good and forbidding the evil. The Sixth International Conference on Modern Research in the Field of Educational Sciences, Psychology and Social Studies of Iran, Tehran. [In Persian]
    17. Majidi, Hassan and Razm-Ara, Razieh. (2018). Study of the ethics of the good and forbidding the evil (institutionalization, public supervision, etc.). National Conference on New Approaches to Humanities in the 21st Century, Rasht. [In Persian]
    18. Masoodipoor, Saeed, (2019), Segmentation of Giving Behavior in the Framework of Charity Social Marketing, Management Research in Iran, 23(4). [In Persian]
    19. Masoodipoor, Saeed. (2019). Identifying and Prioritizing Endowment Marketing Strategies for Promoting and Developing Endowment Culture. Proceedings of the Third National Conference on Enduring Charity (Study and Evaluation of the Governance System of Charity Affairs in Iran), Alaa Charity Foundation, 1-12. [In Persian]
    20. McKenzie, B. and Hunter, E. (2021), A case study of a non-profit organization in an emerging economy: O fonds in Latvia, Baltic Journal of Management, 16(1), 155-172.
    21. Mineva, D. (2016). The strength of nonprofit marketing - nature and public benefit. Varna Medical Forum, 5(4), 415-420.
    22. Mirahmadi, Mansour and Jadi, Hossein. (2011). Public Responsibility, Enjoining Good, Forbidding Evil, and the Constitution of the Islamic Republic of Iran. Journal of Political Sciences, 13(52). [In Persian]
    23. Mirzakhani, Ruqyah and Ehteshami, Ali Hossein. (2022). Pathology of the Rational-Social Foundations of Enjoining Good and Forbidding Evil with Emphasis on the Quran and Hadith. Journal of Quranic Studies, 48, 313-335. [In Persian]
    24. Molavi, Mohammad. (2016). Measuring the Consequences of Leaving the Duty of Enjoining Good and Forbidding Evil in Society with Emphasis on the Perspective of Imam Ali (AS). Bi-Quarterly Journal of the Cultural Guard of the Islamic Revolution and Soft Power of Imam Hussein (AS) Guards Officer and Training University, 13, 55-80. [In Persian]
    25. Moore, R. L. (1994). Selling God American Religion in the Marketplace of Culture. New York. Oxford University Press.
    26. Ramooki, Tshoganetso & Faimau, Gabriel & Kesebonye, Wame. (2024). Trends of religious marketing and the transformation of religious practices among prophetic ministries in Botswana. Journal of Pentecostal and Charismatic Christianity, 44(2), 211-230.
    27. Rezaei, Hamed. (2010). nvestigating the Acceptance of Religious Propaganda in Religious Communities with Marketing Tools. Bi-quarterly Scientific Journal of Strategic Management Thought (Management Thought), 14 (1, 27), 81-100. [In Persian]
    28. Saadatmand, Zohreh and Asilian, Ashraf. (2011). The Role of Higher Education, Universities and Scientific-Research Centers in Promoting Enjoining Right and Forbidding Wrong. First International Conference on Responsible Citizen, Tehran: Milad Tower and Islamic Azad University Khorasgan Branch, Isfahan. [In Persian]
    29. Saleh-Ardestani, Abbas; Sadeghi-Moghaddam, Mohammad Reza; and Abutorabi-Fard, Sidiya Sarmahdi. (2014). Presenting a Marketing Model of Islamic Precepts Based on the Principles of Social Marketing: A Data-Based Theory Approach. Business Management Quarterly, 24, 109-137. [In Persian]
    30. Sepahvand, Anoushirvan and Mehrabi, Hossein. (2016). The Effect of Enjoining Right and Forbidding Wrong in Society and the Necessity of Its Priorities. First National Conference on Futures Studies, Humanities and Social Security, Khorramabad. [In Persian]
    31. Sepulcri, L.M.C.B., Mainardes, E.W. and Belchior, C.C. (2020), Nonprofit branding: a bibliometric analysis, Journal of Product & Brand Management, 29(5), 655-673.
    32. Wrenn, B. (2010). Religious marketing is different. Services Marketing Quarterly, 32(1), 44-59.
    50. Yalley, Andrews. (2022). Competitive marketing strategies of churches in Ghana: a theoretical development. International Review on Public and Nonprofit Marketing, 99, 77–99.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 58
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 29