تعداد نشریات | 8 |
تعداد شمارهها | 298 |
تعداد مقالات | 2,229 |
تعداد مشاهده مقاله | 5,012,017 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,516,772 |
بررسی اثربخشی مدلهای تربیت محقّق علوم اسلامی در ایران براساس الگوی ارزشیابی سیپ (CIPP) | ||
فصلنامه علمی تربیت اسلامی | ||
دوره 20، شماره 51، فروردین 1404، صفحه 1-22 اصل مقاله (1.67 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/edu.2025.10230.2916 | ||
نویسندگان | ||
سیدرضا مرویان حسینی* 1؛ حسین مهدیان2؛ محمود جاجرمی3 | ||
1دانشجوی دکتری، گروه روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد، بجنورد، ایران. | ||
2استادیار، گروه روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد، بجنورد ایران. | ||
3استادیار، گروه روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد، بجنورد، ایران. | ||
چکیده | ||
مقدمه و اهداف: مؤسسات و مراکز آموزشی و پژوهشی بهمثابه مهمترین زیرنظامهای کلان علمی که در فرآیند توسعه یک کشور به تربیت و آماده ساختن نیروی انسانی کارآمد، شایسته و دارای مهارت جهت پاسخگویی به نیازهای واقعی جامعه در زمینههای مختلف میپردازند، نقش حیاتی و کلیدی را برعهده دارند برایناساس ضروری است در طراحی، اجرا و ارزشیابی فعالیتهای این مؤسسات از شیوههای مطلوب، دقیق و نظاممند استفاده شود. مؤسسات و مراکز علوم اسلامی بهعنوان ساختار نظاممند آموزشهای اسلامی، «راهبرد اهتمام به پروردن استعدادهای فطری و به منصه فعلیت نشاندن قوای خدادادی متربّیان و ساخت شاکله معرفتی، معنویتی، مهارتی و هویتی آنان در چهارچوب شاخص اصلی نظام مطلوب آموزشی تربیتی» را همواره مطمح نظر قرار دادهاند (رشاد، 1395، ص116). در میان مجموعه نظامهای آموزشی، پژوهشی، تبلیغی و ترویجی حوزه علوم اسلامی زمینه پژوهش بهعنوان بخش پیشران و نظامساز شمرده میشود. برایناساس تربیت مؤثّر و کارآمد محقّقان نیازمند طراحی و استفاده از مدلهای تربیتی اثربخش میباشد. امروزه مراکز علوم اسلامی از مدلهای مختلفی برای تربیت محقّقان استفاده میکنند. در نظامهای تربیتی اثربخش باید به عوامل زمینهای، دروندادی، فرآیندی و بروندادی برای پدیدآوری نتیجه و اثر توجّه نمود. وجود مدلهای مؤثّر تربیت محقّق نقش مهم عاملیت را در اثربخشی پژوهشها بارز میسازد. براساس بررسیهای صورتگرفته تاکنون مطالعه جامع و دقیقی که به بررسی کلیه ابعاد مدلهای تربیتی موجود پرداخته و بهطور مستقیم با حوزه علوم اسلامی مرتبط باشد، انجام نشده است. این پژوهش با هدف شناسایی، تحلیل و سنجش اثربخشی مدلهای تربیت محقّق و ارائه پاسخ به این سؤال است که مهمترین مدلهای موجود تربیت محقّق علوم اسلامی در سطح مؤسسات علوم اسلامی کشور کدام و دارای چه اجزاء، مؤلفهها، نقاط قوت و ضعف میباشد. روش: پژوهش حاضر از حیث ماهیت و نوع دادهها جزء تحقیقات کیفی بوده و مشتمل بر گردآوری و تحلیل دادههای غیرعددی برای شناخت مفاهیم، دیدگاهها و تجارب و تحلیل دادههای بدون ساختار میباشد و از لحاظ شیوه اجرا و جمعآوری دادهها در گروه تحقیقات پدیدارشناسی قرار میگیرد. همچنین ازآنجاییکه دستاوردها و نتایج پژوهش ارائهشده چهارچوبی برای عمل فراهم میآورد تا نظامهای تربیت محقّق علوم اسلامی بر پایه آن اقدام نموده و بخش عمدهای از مشکلات اجرایی نظام تربیت محقّق را برطرف سازد، جزء تحقیقات کاربردی محسوب میشود. برای گردآوری دادههای غیرعددی ابتدا در مرحله اکتشافی ازطریق مطالعات اسنادی و کتابخانهای و نیز مصاحبه نیمهساختاریافت، مدلهای تربیت محقّق با بهرهگیری از روش تحلیل مضمون به شیوه اترید − استرلینگ (۲۰۰۱) «شامل مضامین پایه، مضامین سازماندهنده و مضامین فراگیر» شناسایی گردید. پس از مرحله اکتشافی در مرحله تحلیلی برای سنجش اثربخشی مدلهای موجود از الگوی ارزشیابی سیپ (cipp) استفاده گردید و ابعاد چهارگانه الگو شامل؛ بعد زمینه، بعد درونداد، بعد فرایند و بعد برونداد یا فرآورده مورد ارزیابی قرار گرفت. جامعه پژوهش، صاحبنظران و محقّقان مؤسسات و مراکز علوم و معارف اسلامی بودند که مدل مؤسسه یا مرکز آنان مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته بود. واحدهای آماری به شیوه نمونهگیری هدفمندِ در دسترس انتخاب شد. سپس تعداد 15 نفر از صاحبنظران و مشارکتکنندگان که هریک از آنها نماینده یکی از مؤسسات و مدلهای تربیت محقّق شناسایی شده بودند دعوت به مصاحبه شدند و ابعاد مدل تربیت محقّق از ایشان اخذ گردید. همچنین بهمنظور سنجش اعتبار متغیرهای پژوهش از اعتبار صوری و سازه استفاده شد. نتایج: براساس تحلیل مضمون صورتگرفته در اثربخشی بعد «زمینه»، مدلهای تربیت محقّق مورد مطالعه دارای 4 مشخصه اساسی و مشترک هستند. این مشخصهها به مراکز تربیت محقّق کمک میکند با آگاهی، مدلی را در تربیت محقّق گزینش نمایند که ضمن توجّه به عوامل اثرگذار بر تربیت محقّق، رویکرد مناسب و مؤثّری در مواجهه با مسائل و موضوعات پیرامونی و متناسب با ویژگیهای شناختی و شخصیتی محقّقان داشته باشد. همچنین در اثربخشی بعد «درونداد»، مدلهای تربیت محقّق مورد مطالعه 9 مشخصه اساسی و مشترک تحت عنوان مضامین سازماندهنده مطرح میباشد. این مشخصهها به مراکز تربیت محقّق کمک مینماید مدلی در تربیت محقّق انتخاب نمایند که دارای رویکرد توأم آموزشی و پژوهشی بوده و ضمن توجّه به روششناسی علمی قادر باشد ارزشها، نگرشها، نیازها، نقشه علمی و . . . را با توجّه به توانمندیهای منابع انسانی مؤسسه فراهم آورد. در بررسی اثربخشی بعد «فرایند»، مدلهای تربیت محقّق موردمطالعه دارای 6 مشخصه اساسی و مشترک تحت عنوان مضامین سازماندهنده میباشند. این مشخصهها به مراکز تربیت محقّق کمک میکند مدلی برای تربیت گزینش نمایند که قادر باشد مشخصههای زمینهای و دروندادی را در فرایند تربیت محقّق بکار گیرد و آنها را در رسیدن به اهداف سازمان دهد. این بُعد از مدل به مراکز تربیت محقّق امکان خواهد داد قابلیتها و ظرفیتهای پژوهشی اعم از قوانین، مقررات و منابع انگیزشی موجود در ارزشیابی و ارتقاء محقّقان را بسیج نماید. در بررسی اثربخشی بعد «برونداد»، مدلهای تربیت محقّق مورد مطالعه دارای 3 مشخّصه اساسی و مشترک تحت عنوان مضامین سازماندهنده می باشد. این مشخصهها به مراکز تربیت محقّق کمک میکند مدلی را انتخاب نمایند که ضمن استفاده از روشها، استانداردها و ابزارهای ارزیابی و اثربخشی، خروجی و بازده برنامه تربیت محقّق را مورد ارزیابی قرار داده و با بهرهگیری از ویژگیهای نظام ارتقایی مؤسسه، روشها و ابزارهای مورد استفاده در تربیت محقّق را مورد بازنگری و بهسازی قرار میدهد. بحث و نتیجه گیری: مطابق با ارزیابی مدلهای تربیت محقّق علوم اسلامی میتوان به مهمترین نقاط قوّت مضامین و مؤلّفههای پایه در سطح «زمینه» شامل: اهمیّت برنامه درسی یکپارچه و رسمی حوزه، نظام انگیزشی متناسب با نظام و زیطلبگی، اهمیّت عوامل انگیزشی در محیط نزدیک و مرتبط با پدیدآوری تحقیق، حضور در صحنههای واقعی علم، توجّه توأمان به مسائل و نیازهای عینی و کاربردی، توجّه به عناصر مشترک روش تحقیق در علوم انسانی و اسلامی، روشمندی و تسلّط محتوایی بر موضوع، توانایی مسألهیابی و نیازسنجی پژوهشی میباشد. همچنین مهمترین نقاط قوّت مضامین و مؤلّفههای پایه در سطح «درونداد» شامل: پدیدآوری روششناسی پژوهشی اختصاصی هر مرحله پژوهش، باورمندی به توانایی تولید علم دینی، ارزشیابی محصولمحور و خروجیمحور، ایجاد فضای نقد تعاملی، تأکید بر نظریهپردازی در علوم انسانی اسلامی، پذیرش دانشپژوهان تحصیلات تکمیلی از فارغالتحصیلان با تأکید بر زنجیره ارزش، مواجهه و حل مسائل نظام اسلامی با رویکرد دینی و مسألهمحوری، توجّه به زیرساخت و نظامهای پشتیبانی پژوهشهای علوم اسلامی، تأکید بر یکپارچگی سه بعد پژوهش، آموزش و ترویج در تربیت محقّق میباشد. مهمترین نقاط قوت مضامین و مؤلّفههای پایه در سطح «فرآیند» شامل: مهارت روش پروندهسازی و نگارش مستقیم در جمعآوری اطّلاعات، بهرهمندی از دانش زبانهای خارجی در استفاده از منابع اصلی، توجّه به برانگیزانندهها و نظام انگیزش درونی و دینی، انجام دیدارهای علمی با صاحبنظران و الگوهای موفق، توانمندسازی علمی و مهارتی محقّقان، ارزشیابی مهارتمحور، مباحثهمحور، گروهمحور و نیز مدلمحور، توانایی اتقان و رویکرد کیفی در نظریهپردازی است. و نهایتا مهمترین نقاط قوّت مضامین و مؤلّفههای پایه در سطح «برونداد» شامل: مهارتمحوری بهجای حافظهمحوری، ارزیابی ناظر به فرایند در مسائل علوم اسلامی، ارزشیابی مبتنیبر انگیزش درونی قرب الهی، ارتقای نیروهای مستعد تربیتشده حاضر و شاغل در سازمانها و نهادها، افقگشایی و طرح نگاههای نو برای محقّقان علوم اسلامی میباشد. | ||
کلیدواژهها | ||
مدل؛ تربیت محقّق؛ علوم اسلامی؛ اثربخشی؛ الگوی سیپ | ||
مراجع | ||
* قرآن کریم.
فهرست منابع اینترنتیhttp://www.iscac.ir https://irandoc.ac.ir/about/overview .
https://www.vu.edu.au/researchers/researcher−development
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 256 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 183 |