تعداد نشریات | 8 |
تعداد شمارهها | 298 |
تعداد مقالات | 2,229 |
تعداد مشاهده مقاله | 5,012,024 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,516,776 |
ساختارشناسی نظری و مفهومی واژگان «غفلت و فراموشی» در قرآن، جهت استنباط دلالتهای تربیتی آن، برای معلم | ||
فصلنامه علمی تربیت اسلامی | ||
دوره 20، شماره 51، فروردین 1404، صفحه 129-146 اصل مقاله (1.45 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/edu.2025.10481.2950 | ||
نویسندگان | ||
مهدیه کشانی1؛ اباذر کافی موسوی* 2 | ||
1استادیار، گروه آموزش معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران. | ||
2استادیار، گروه آموزش معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
نگاه به کلیدواژههای قرآنی از منظر تربیتی، رویکردی است که میتواند باب فهم و استنباط دلالتهای تربیتی برای تعلیموتربیت را فراهم نماید. تبیین الگوهای نظری و مفهومی کلیدواژههای قرآنی میتواند در راستای فهم مسائل تربیتی در بعد کلان و ارائه راهکارهای کاربردی برای تعلیموتربیت و وظایف معلمی در بعد خرد، راهگشا باشد. آنچه در این بین اهمیّت ویژه دارد این موضوع است که دلالتهای تربیتی برای حرفه معلمی در فرایندی معتبر مورد استخراج و سنجش قرار گیرد. به عبارتی اگر قرار است برای فرایندهای تربیتی، مبانی خاصّی وجود داشته باشد یقیناً این امر بایستی براساس معیارهایی صورت گیرد که جنبه همهجانبهنگری در آن با توجّه به ویژگیهای انسان و خلقت او قابل تعریف باشد. حتی، در کاربرد الگوهای روزآمد علمی و کاربرد نظریات رقیب، محک مبانی قرآنی میتواند بهعنوان ابزاری برای صحّتسنجی این مطالب و فیلتری مناسب برای کاربرد نظریات علمی مورد استفاده قرار گیرد. واژگان غفلت و فراموشی بهعنوان یکی از کلیدواژگان پرتکرار که با خلقت انسان و دوران تربیت و تکامل او گره خورده است، از جمله الگوهایی است که نهتنها فهم ابعاد آن برای معلّمان مفید و سودمند بلکه استخراج این ابعاد در قالب الگوی مفهومی و نظری میتواند برای مباحث تربیتی دارای راهکارهای عینی و عملیاتی باشد. تلاشی که محقّقان پژوهش حاضر سعی نمودند در خور وسع خود به بخشی از آن بپردازند. در همین راستا، پژوهش حاضر قصد دارد در راستای استنباط دلالتهای تربیتی فوق، به واژه فراموشی در قرآن، نظری ساختارشناسانه بیندازد. ابتدا یک سؤال پژوهشی با این مضمون طرح شد که: «واژگان غفلت و فراموشی در قرآن چگونه بکار گرفته شده است؟» نمونهگیری هدفمند که تا اشباع نظری مقولات ادامه داشته و در طرح تحقیقی حاضر سبب خوانش کل آیات قرآن در رابطه با کلیدواژه حیات گردید. در مرحلهی سوم، جمعآوری دادهها به روش کتابخانهای و با مراجعه به متن قرآن انجام گرفت. در مرحلهی چهارم، دادههای بهدستآمده با استفاده از نرمافزار MAXQDAY نسخه 3-12PORO مورد تحلیل قرار گرفت. در مرحله آخر، مطالعه تطبیقی کدهای محوری و باز به استخراج دلالتهای تربیتی به روش تحلیل محتوای کیفی به شیوهی استقرایی انجام شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که الگوی نظری واژگان غفلت و فراموشی در قالب شش دسته گروههای غافل و فراموشکار، موارد در معرض غفلت و فراموشی، عوامل ایجاد و پرهیز از غفلت و فراموشی، نتایج و شیوههای برخورد با غفلت و فراموشی قابل تقسیم است. همچنین پنج دلالت تربیتی از این الگوی نظری و مفهومی برای معلمان قابلاستخراج است که شامل موارد زیر میباشد: ارتباط شناخت و ادراک با غفلت و فراموشی، اعتبار تذکّر در کنار تعلّم، لزوم تبیین ابعاد غفلت و فراموشی، توجّه به متضادهای غفلت و فراموشی، توجّه به مراتب غفلت و فراموشی. هر یک از این دلالتها خود شامل اجزای دیگری بوده که به شرح زیر میباشد: ارتباط شناخت و ادراک با غفلت و فراموشی از دلالتهای مبنایی و ریشهای است که شامل این موارد خواهد بود: توجّه به ایجاد شناخت، توجّه به شناخت صحیح، توجّه به شناخت عمیق. اعتبار تذکّر در کنار تعلّم از جمله دلالتهای فرایندی و زمینهای است که توجّه به لزوم تذکر دائمی و توجّه به شیوههای تذکر را شامل میشود. تبیین ابعاد غفلت و فراموشی از جمله دلالتهای ساختاری است که مصادیق، ریشهها و نتایج غفلت و فراموشی را شامل میشود. توجّه به متضادهای غفلت و فراموشی ازجمله دلالتهای عملکردی است که کلیدواژههای دنیا - آخرت، مرگ - زندگی و حسگرایی و معناگرایی را شامل میشود. درنهایت توجّه به مراتب غفلت و فراموشی از جمله دلالتهای نتیجهای است که شامل گزارههای تکرار و تعمد در غفلت و فراموشی است. درنهایت باید اذعان داشت که دین برای تربیت انسان آمده است و نگاه به محتوای دینی برای استنباط دلالتهای تربیتی میتواند گامی در همین راستا باشد. بهصورت جزئیتر این امر میتواند از طریق تحلیل کلیدواژههای قرآنی جهت استنباط این دلالتها برای حرفه معلمی و کلاس درس او صورت گیرد. لذا چنین تحلیلی اساساً هدف و مقصود دینی و تربیتی دارد. سودمندی این امر در اتقان تکیهگاه نظری است که برای تربیت فراهم مینماید و معلم میتواند در عمل از راهکارهایی در کار خود بهرهمند گردد که اعتبار مبنایی آن براساس الگوی وحیانی پایهریزی شده است. برهمیناساس و بهمنظور غنی بخشی به تحقیق حاضر، پیشنهاد میشود در ادامه تحقیقات نظری به این سبک، دیگر کلیدواژههای مرتبط با مفهوم غفلت و فراموشی مورد بررسی قرار گرفته و با تبیین الگوی نظری و مفهومی کاملتر، نکات کلان در مباحث تربیتی استخراج گردد. همچنین پیشنهاد میشود دیگر کلیدواژههای قرآنی براساس این الگو مورد تبیین و بررسی قرار گیرند. اساساً تربیت کارآمد منوط به رعایت ابعاد جزئی و کلی مؤلفههای تربیتی است. معلمان کارآمد در قدم اوّل باید با تمسک به منابع معتبر تربیتی، جای پای قدمهای حرفهای خود را مستحکم نمایند. در گام بعدی لزوم شناخت درست مبانی و اصول و دلالتهای تربیتی از منابع معتبر مطرح میگردد. این فرایند را محقّقان تربیتی برای شناخت و دسترسی معلمان، تسهیل و تسریع مینمایند. در گام سوّم و در بخش وظیفه اصلی معلم، کاربست این نتایج در محیط تربیتی، حائز اهمیت بوده که این بخش از رسالتهای حرفهای معلمی خواهد بود. در همین راستا در تحقیق حاضر، گام اوّل و دوّم به عنوان گامهای پیشزمینه و در راستای کمک به حرفه تربیتی معلم برداشته شد تا از این رهگذر کیفیت عملکردهای معلمی بهبود و گسترش یابد. | ||
کلیدواژهها | ||
غفلت؛ فراموشی؛ تربیت در قرآن؛ دلالتهای تربیتی؛ معلم | ||
مراجع | ||
* قرآن کریم.
* نهجالبلاغه، ترجمه شهیدى.
doi: 10.22108/srspi.2022.132600.1777
*The Holy Quran. *Nahj al-Balagha, Shahidi translation.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 209 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 180 |