تعداد نشریات | 8 |
تعداد شمارهها | 298 |
تعداد مقالات | 2,229 |
تعداد مشاهده مقاله | 5,012,020 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,516,774 |
مرور روایی واقعگرایی انتقادی در پژوهشهای سیستم اطلاعات | ||
روش شناسی علوم انسانی | ||
دوره 30، شماره 120، مهر 1403، صفحه 77-95 اصل مقاله (1.39 M) | ||
نوع مقاله: علمی - پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/mssh.2025.10408.2570 | ||
نویسندگان | ||
شعبان الهی* 1؛ فاطمه اقاپور2؛ علیرضا حسن زاده3؛ ناصر شهسواری پور4 | ||
1استاد، گروه مدیریت، دانشگاه ولی عصر رفسنجان (عج)، کرمان، ایران. | ||
2دانشجوی دکتری، گروه مدیریت فناوری اطلاعات، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. | ||
3استاد، گروه مدیریت فناوری اطلاعات، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. | ||
4دانشیار، گروه مدیریت، دانشگاه ولی عصر رفسنجان، کرمان، ایران. | ||
چکیده | ||
مقدمه و هدف: پژوهش در زمینه سیستمهای اطلاعاتی در دو دهه گذشته با تحولات چشمگیری مواجه بوده است. این تحولات به تغییرات اساسی در روششناسیهای مورد استفاده در این حوزه منجر شدهاند. در این راستا، سه رویکرد اصلی که در مطالعات سیستمهای اطلاعاتی به کار میروند، شامل اثباتگرایی، تفسیرگرایی و رویکرد انتقادی میباشند که نظریه و روش، تحت هدایت آنها تعیین میشود. هریک از این رویکردها، خود دارای مفروضات هستیشناختی خاص و نقاط قوت و ضعف متعددی هستند. ازجمله چالشهای اساسی که پژوهشهای سیستمهای اطلاعاتی با آنها دستوپنجه نرم میکنند، وجود تناقضات نظریه و عمل در چهارچوب پارادایمهای اثباتگرایی و تفسیرگرایی است. این تناقضات ناشی از ناسازگاری بین مفروضات هستیشناختی پژوهشگران و عملکرد واقعی علم است و نیازمند بازنگری در مقدمات هستیشناختی پژوهش و عمل سیستمهای اطلاعاتی میباشد. طبق روششناسی واقعگرایی انتقادی، بین جهان «واقعی» و «مشاهدهپذیر» تمایز وجود داشته و ساختارهای غیرقابل مشاهده باعث رخدادهای قابلمشاهده میشوند و سیستمهای اطلاعاتی اطلاعاتی با ماهیت فنی - اجتماعی را تنها زمانی میتوان درک کرد که ساختارهای ایجادکننده رویدادها درک و شناخته شوند. واقعگرایی انتقادی با بالا بردن اهمیت موضوعات فلسفی، زمینه مفیدی برای پژوهشهای سیستم اطلاعات فراهم کرده و بازتفسیر فعالیتهای علمی و مفاهیم ساختارها و مکانیسمهای مولد را ممکن میکند و قدرت توضیح بیشتری نسبت به روشهای پژوهشی فعلی دارد و تناقضات نظریه و عمل را حل میکند. ازاینرو، این مطالعه یک بررسی نظاممند از مبانی نظری با رویکرد بررسی روایی برای ایجاد یک درک جامع از مفاهیم عملی و نگرشهای تخصصی پیرامون یکی از روشهای مطرح در پژوهشهای مربوط به سیستمهای اطلاعاتی تحت عنوان واقعگرایی انتقادی میباشد. این مطالعه یک بررسی نظاممند از مبانی نظری با رویکرد بررسی روایی است که یافتههایی را از یک ترکیب روایتی از اطلاعات منتشرشده قبلی درباره واقعگرایی انتقادی گزارش میکند. روش: پژوهش حاضر از یک رویکرد مرور نظاممند روایی با هدف بررسی مبانی نظری مرتبط با واقعگرایی انتقادی استفاده میکند. برای این منظور، پژوهش در دو گام اصلی انجام شد. در گام نخست، جستجو برای دستیابی به منابع معتبر با استفاده از دو رویکرد خودکار و گلوله برفی پیشرونده و بازگشتی در پایگاههای اطلاعاتی معتبر انجام شد. با جستجوی منابع با استفاده از کلمات کلیدی تعریفشده، 137 مقاله مرتبط بهدست آمد. در مرحله بعد مقالهها به هر دو روش بازگشتی و پیشرونده مورد بررسی قرار گرفته و 19 مطالعه معتبر به مجموع مقالهها اضافه شده و تعداد مقالهها به 156 رسید. درنهایت، پس از غربالگری منابع بهدستآمده در جستوجوهای خودکار، پیشرونده و بازگشتی و حذف موارد تکراری، 152 منبع به دست آمد. منابع یافتشده مطابق با معیارهای ورود و خروج تعریف شده برای انتخاب مقالات، بررسی و تعداد 103 منبع حذف شد. درنهایت، پس از ارزیابی کیفی مطالعات جمعآوریشده، تعداد 49 مطالعه برای بررسی عمیق انتخاب شد. در گام دوم، براساس روش بررسی روایی و در چهارچوب دستورالعملهای روششناختی ابزار SANRA[1] مفاهیم اساسی مرتبط با روششناختی واقعگرایی انتقادی بررسی و استخراج شد. نتایج: نتایج بهدستآمده از این تحقیق چندین نکته کلیدی را برجسته میکنند؛ نخست، تمایز بین جهان واقعی و مشاهدهپذیر بدین شرح که واقعگرایی انتقادی به پژوهشگران این امکان را میدهد که به بررسی عمیقتری از پدیدهها پرداخته و درکی دقیقتر از ساختارهای مؤثر در سیستمهای اطلاعاتی پیدا کنند. دوم، حل تناقضات نظری و عملی که در آن با بهکارگیری اصول واقعگرایی انتقادی، پژوهشگران میتوانند تناقضات میان نظریه و عمل را شناسایی و حل کنند. همچنین، این تحقیق پیشنهاد میکند که پژوهشگران باید از رویکردهای ترکیبی پویا در پژوهشهای سیستم اطلاعات شامل واقعگرایی انتقادی برای بهبود کیفیت و کارایی تحقیقات آینده استفاده کنند؛ زیرا واقعگرایی انتقادی بهویژه برای سیستمهای اطلاعاتی اجازه میدهد ضمن پذیرش انتقادات وارد بر واقعگرایی، موضعی واقعگرایانه اتخاذ شود و نیز با واقعیت سیستمهای اطلاعاتی بهعنوان یک رشته کاربردی همسو میشود. بهطورکلی، این مطالعه به پژوهشگران در این حوزه توصیه میکند که با تأکید بر واقعگرایی انتقادی، به بررسی عمیقتری از مسائل کنونی بپردازند و بهدنبال دستیابی به نتایج واقعی و معنادار در زمینه سیستمهای اطلاعاتی باشند. بحث و نتیجهگیری: یافتههای این مطالعه نشاندهنده اهمیت واقعگرایی انتقادی بهعنوان یک رویکرد مؤثر در پژوهشهای سیستمهای اطلاعاتی هستند. واقعگرایی انتقادی بر این اصل تأکید دارد که برای درک کامل سیستمهای اطلاعاتی، نباید صرفاً به ساختارهای قابلمشاهده اکتفا کرد؛ بلکه لازم است تا ساختارهای غیرقابل مشاهده و مخفی نیز بررسی شوند که عامل پدیدههای قابلمشاهده هستند. با توجه به اینکه بسیاری از روشهای پژوهشی جاری در زمینه سیستمهای اطلاعاتی ممکن است نتوانند به درک جامع و معتبری از واقعیت دست یابند، واقعگرایی انتقادی بهعنوان جایگزین مناسب و مؤثر برای حل این تناقضات نظری و عملی به شمار میآید. افزونبراین، بررسیهای انجامشده در این تحقیق نشاندهنده این واقعیت است که انتخاب روشهای پژوهشی مناسب براساس نوع دادهها و سؤالهای تحقیق، میتواند به تسهیل در درک بهتر سیستمهای اطلاعاتی منجر شود. درنتیجه، پژوهشگرانی که بهدنبال تولید دانش جدی و معتبر در این حوزه هستند، باید از اصول واقعگرایی انتقادی بهرهبرداری کنند. این مطالعه بر اهمیت ایجاد یک چهارچوب نظری روشن و جامع برای پژوهشهای سیستمهای اطلاعاتی تأکید دارد و نشان میدهد که واقعگرایی انتقادی میتواند بستر مناسبی برای فهم عمیقتر ساختارهای پیچیده و مکانیسمهای فعال در این حوزه فراهم کند. انتظار میرود که با تکیه بر این رویکرد، پژوهشگران بتوانند به نتایجی قابلاعتمادتر دست یابند و ازاینطریق، تواناییهای تحلیل و درک بهتری نسبت به تغییرات و چالشهای موجود در پژوهشهای سیستمهای اطلاعاتی به دست آورند. روایات و مفاهیم اساسی شناساییشده، با در نظر گرفتن مفروضات هستیشناختی بهمثابه هسته اصلی روش واقعگرایی انتقادی برای بررسی موضوعات معرفتشناختی کلیدی مانند علیت و اعتبار؛ توضیح دسترسی به واقعیت از طریق شناخت واقعیتی که موجود و شناخته شده است و دانش در آن باره موجود است؛ منطق استنتاج در فرآیند پژوهش از طریق آنچه به عنوان پسکاوی (بازآفرینی) یعنی استفاده از اطلاعات یا ایدههای فعلی برای استنتاج یا توضیح یک رویداد (یا وضعیت گذشته) شناخته میشود؛ و انتخاب روششناختی پژوهش و راهبرد پژوهش بهعنوان مفاهیم اساسی در انجام پژوهش با روششناسی انتقادی در حوزه سیستم اطلاعات استخراج و شرح داده شد. روایات یادشده در چهار دسته با عناوین: 1. روایات هستیشناسی و مکانیسمهای تولید و علیت؛ 2. واقعیت[2] در واقعگرایی انتقادی؛ 3. فرآیند پسکاوی[3] در واقعگرایی انتقادی و 4. طراحی پژوهش ارائه و تشریح شدهاند. | ||
کلیدواژهها | ||
واقعگرایی انتقادی؛ روش پژوهش سیستمهای اطلاعات؛ پسکاوی؛ روش پژوهش؛ روششناسی انتقادی | ||
مراجع | ||
https://doi.org/10.4324/9781315008592
https://doi.org/10.1057/palgrave.jors.2601980
http://www.jstor.org/stable/284790
https://doi.org/10.1177/095269519000300309
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 251 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 125 |