پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات8
تعداد شماره‌ها289
تعداد مقالات2,172
تعداد مشاهده مقاله4,607,659
تعداد دریافت فایل اصل مقاله3,230,762
رحیمی خورزوقی, احسان, سلطانی, مرتضی. (1403). ارائه الگوی مفهومی ‌عناصر جهت‌دهنده راهبردی سازمان. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 11(21), 39-59. doi: 10.30471/rsm.2024.10380.1396
احسان رحیمی خورزوقی; مرتضی سلطانی. "ارائه الگوی مفهومی ‌عناصر جهت‌دهنده راهبردی سازمان". جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 11, 21, 1403, 39-59. doi: 10.30471/rsm.2024.10380.1396
رحیمی خورزوقی, احسان, سلطانی, مرتضی. (1403). 'ارائه الگوی مفهومی ‌عناصر جهت‌دهنده راهبردی سازمان', جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 11(21), pp. 39-59. doi: 10.30471/rsm.2024.10380.1396
رحیمی خورزوقی, احسان, سلطانی, مرتضی. ارائه الگوی مفهومی ‌عناصر جهت‌دهنده راهبردی سازمان. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 1403; 11(21): 39-59. doi: 10.30471/rsm.2024.10380.1396

ارائه الگوی مفهومی ‌عناصر جهت‌دهنده راهبردی سازمان

فصلنامه مطالعات دین، معنویت و مدیریت
دوره 11، شماره 21، مهر 1403، صفحه 39-59    اصل مقاله (2.44 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/rsm.2024.10380.1396
نویسندگان
احسان رحیمی خورزوقی* 1؛ مرتضی سلطانی2
1عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران
2استادیار، گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران.
چکیده
مقدمه و اهداف: یکی از جنبه­های ابهام و عدم وضوح اسناد راهبردی سازمان­ها، ابهام، خلط معنا یا همپوشانی­هایی است در تبیین برخی عناصر جهت دهنده سازمان مندرج در آن، همچون چشم­انداز، فلسفه­وجودی، مأموریت، سیاست، راهبرد، اهداف و ... بوده که ناشی از عدم درک دقیق مفهوم هریک از این عناصر و ارتباط آن­ها با یکدیگر می­باشد. این امر باعث می­شود که در تدوین سند راهبردی، مثلا آنچه در واقع سیاست است به عنوان راهبرد، آنچه در واقع مأموریت است به عنوان چشم انداز، آنچه در واقع راهبرد است به عنوان هدف یا ... بیان می­گردد که این خلط معانی و مفاهیم و ارتباطات آن­ها با یکدیگر موجب می­شود که سازمان در مرحله اجرا و ارزیابی دچار ابهام و سردرگمی گردد. هدف این پژوهش ارائه الگوی مفهومی عناصر راهبردی جهت­دهنده سازمان است. بنابراین سؤال اصلی این پژوهش آن است که «الگوی ارتباط عناصر جهت­دهنده سازمان با یکدیگر چیست؟»که این سؤال را به دو سؤال فرعی می­توان تجزیه نمود که عبارتنداز:

عناصر راهبردی جهت­دهنده سازمان چیست؟
ارتباط این عناصر با یکدیگر چگونه است؟

هدف این پژوهش ارائه یک مدل یا تبیین فرایندی برای مدیریت یا برنامه­ریزی راهبردی نیست بلکه الگوی مفهومی بدیعی است که می تواند از رهگذر شفاف نمودن تمایز مفهومی عناصر مذکور و نیز الگوی ارتباطی میان آن ها، اندیشه دانشمندان، محققان و مدیران راهبردی را در حوزه برنامه ریزی و تدوین اسناد راهبردی سازمان ها یاری نماید.
روش: تحقیق حاضر به لحاظ فلسفه پژوهش متأثر از پارادایم تفسیرگرایی است؛‌ به لحاظ منطق پژوهش، استفهامی است چرا که به استنباط یک چهارچوب، الگو، نظریه، مدل یا مفهوم جدید از مجموعه‌ای از داده‌ها پرداخته است. جهت­گیری این پژوهش از نوع بنیادی با هدف ایجاد یا کشف یک الگوی جدید است.  صبغه­ی این پژوهش کیفی است چرا که به دنبال فهم و درک و کشف پدیده و معانی مرتبط با آن است.  نوع این پژوهش کتابخانه­ای است چرا که با اسناد و مدارک مکتوب اعم از کتاب و مقاله سرو کار داشته و داده‌های خود را از مکتوبات دریافت کرده است. هدف این پژوهش تبیین است چرا که به دنبال نوع ارتباطات اجزای پدیده با یکدیگر است. در نهایت راهبرد این پژوهش تحلیل اسنادی است. برای فهم «اعتمادپذیری یا قابلیت اعتماد» پژوهش از معیارهای چهارگانه مطرح شده توسط لینکلن و گوبا چون امکان اعتبار، تأییدپذیری، اطمینان پذیری و انتقال پذیری استفاده شده است.  در نهایت نیز  به جهت افزایش اعتمادپذیری نتایج این پژوهش بر اساس معیارهای چهارگانه فوق، الگوی مذکور در قالب یک کرسی ترویجی نیز ارائه گردید و در معرض نقد و نظر خبرگان نیز قرار گرفت و با بهره­گیری از ملاحظات تخصصی ایشان بر اتقان و غنای یافته­های پژوهش افزوده شد.
یافته‌ها: در این الگو، اساس و دلیل وجودی تحت عنوان فلسفه وجودی مطرح می­شود که از یک سو منشاء مأموریت­های سازمان بوده و از سوی دیگر تأمین کننده زمینه­ و ماده اصلی چشم­انداز سازمان به حساب می­آید. همچنین در این الگو، هویت، اصول و ارزش­های سازمان، تعیین کننده کیستی و شخصیت سازمان در تمایز با هم­نوعان خود و قیود و معتقدات سازمان عنوان گردیده است که از سویی منشاء رویکردهای سازمان بوده و از سوی دیگر تأمین کننده قالب و صورت چشم­انداز و تعیّن بخش آن است. بنابراین می­توان گفت چشم­انداز سازمان به معنای غایت ممکن، مطلوب و بلندپروازانه سازمان از لحاظ ماده و محتوا مبتنی بر فلسفه وجودی سازمان و از لحاظ صورت و چارچوب، متأثر از هویت، ارزش­ها و اصول سازمان است.
در الگوی ارائه شده، مأموریت به معنای کارویژه­ی فعلی و شغل شاغل سازمان است به نحوی که اگر از سازمان پرسیده شود که هم اکنون به چه امری مشغول است؟ پاسخ آن، همان مأموریت سازمان خواهد بود. این مفهوم از دل فلسفه وجود سازمان بر می­آید که از سویی منشاء فعالیت­های سازمان و از سوی دیگر، علّت مادّی شکل­گیری راهبرد سازمان است. در این الگو، رویکرد سازمان به معنای زاویه و منظر نگاه به مأموریت و نوع ورود آن به انجام آن است که از سویی منشاء شکل­گیری سیاست­های سازمان و از سوی دیگر تأمین­کننده صورت و قالب راهبرد سازمان است. نهایتا راهبرد سازمان که به معنای مسیر حرکت سازمان به سمت چشم انداز است، علّت مادی خود را از مأموریت، علّت صوری خود را از رویکرد سازمان، علّت غایی خود را از چشم­انداز سازمان و علّت فاعلی خود را از مزیّت­های رقابتی سازمان تأمین می­کند.
مأموریت­های سازمان در قالب کلان فعالیت­ها خرد می­شوند و راهبردهای سازمان نیز در قالب اهداف کوتاه­مدت و میان­مدت سازمان تجلی می­یابند که تحققشان در قالب برنامه­های سازمان است. رویکردهای سازمان نیز در قالب سیاست­های سازمان تعیّن می­یابند که خطوط راهنمای اجرای برنامه­ها را مشخص می­نمایند. از این رو می­توان گفت علّت مادّی برنامه­های سازمان، فعالیت­های سازمان هستند؛ سیاست­های سازمان، قالب و چارچوب اجرای برنامه­های سازمان را تعیین می­کنند و غایت وجودی برنامه­های سازمان نیز تحقق راهبردهای سازمان است.
بحث و نتیجه‌گیری: دغدغه اصلی این پژوهش، اختلافات و ابهاماتی بود که در جامعه علمی و کنشگران مدیریت راهبردی پیرامون عناصر جهت‌دهنده سازمان وجود داشت؛ این اختلافات هم شامل تعریف و تمایز این عناصر از یکدیگر و هم نحوه ارتباط آن­ها با یکدیگر بود که در پیشینه و ادبیات موضوع بدان پرداخته نشده بود. لذا نوآوری این پژوهش آن بود که الگویی از عناصر جهت­دهنده سازمان را ارائه دهد تا هم تمایز آن­ها از یکدیگر مشخص شود و هم نحوه ارتباطی که با یکدیگر پیدا می­نمایند معلوم گردد. این نوآوری، عامل ایجاد انسجام ذهنی برای محققان و مدیران راهبردی در مطالعات و برنامه­ریزی­های راهبردی سازمان خواهد بود. می­توان گفت که عنصر محوری و ثقل این الگو، راهبرد است که یکپارچه­کننده منابع و امکانات سازمان و انسجام بخش فعالیت­های مختلف سازمان می­باشد. درنتیجه، آن تصمیم و اقدام کلانی که در سازمان، وحدت­بخش و متأثرکننده همه امکانات و فعالیت­های سازمان نباشد، راهبرد نیست ولو اینکه ثمرات مثبتی برای سازمان داشته باشد. اگر آن تصمیم یا اقدام کلان در عرض سایر اقدامات کلان سازمان نگریسته شود و بدان پرداخته شود این اقدام کلان در واقع نوعی مأموریت علی حده برای سازمان است نه راهبرد؛ چرا که راهبرد، خارج از مأموریت­های سازمان نیست و در قالب انجام مأموریت­های سازمان محقق می­شود چون نحوه­ای از انجام مأموریت­های سازمان است. اما اگر اقدام فارغ از مأموریت­های سازمان و در عرض آن­ها انجام شود پس می­توان گفت مأموریت جدیدی به سازمان اضافه شده است و راهبردی اتخاذ نشده است. ذکر این ملاحظه به دلیل آسیبی بود که معمولا سازمان­ها در تدوین و اجرای راهبردهای خود با آن مواجه می­شوند و آن این است که آن تصمیم و اقدام کلانی که تدوین شده، در عمل، یکپارچه­کننده و انسجام­بخش و حاکم بر سایر فعالیت­های سازمان نیست و نوعی نگاه استقلالی و ممایز از سایر فعالیت­های سازمان به آن وجود دارد.
تعارض منافع: در نگارش این مقاله هیچ تعارض منافعی وجود ندارد.
کلیدواژه‌ها
سند راهبردی؛ مدیریت راهبردی؛ برنامه­ریزی راهبردی؛ سازمان؛ بیانیه مأموریت
مراجع
  1. بیک‌زاد، جعفر، ومهدی تقی‌سلطانی (1401). «برنامه‌ریزی و مدیریت استراتژیک در بخش دولتی». چشم‌انداز حسابداری و مدیریت، 5(70)، 50-
  2. پژوهش‌جهرمی، امین (1396). «تحلیل محتوای بیانیه مأموریت دانشگاه­های برتر ایران و جهان». مجله رهیافت، 66، 89-
  3. حقیقی، محمد؛ قارلقی، ابراهیم؛ میراسدی، سمانه و فاطمه نیک‌بخت (1389). «بررسی رابطه میان ویژگی­های بیانیه مأموریت سازمان و عملکرد سازمانی-موردمطالعه: شرکت­های فعال در صنعت غذایی تهران». پژوهشنامه مدیریت تحول، 2(4)، 166-
  4. دهقانی، مرضیه؛ امین خندقی، مقصود؛ جعفری ثانی، حسین و محسن نوغانی‌دخت بهمنی (1390). «واکاوی الگوی مفهومی در حوزه برنامه درسی: نقدی بر پژوهش‌های انجام‌شده با رویکرد طراحی الگو در برنامه درسی». پژوهش‌نامه مبانی تعلیم و تربیت، 1(1)، 99-
  5. راترمل، فرانکتی (1396). مدیریت استراتژیک. ترجمه حسین نوروزی، داور نظریاردبیلی و فاطمه سبحانیفرد. تهران: فوژان.
  6. رضوانی، حمیدرضا و زین­العابدین اکبرزاده (1389). «تحلیل محتوا و مقایسه کیفیت بیانیه مأموریت شرکت­های صنعتی و خدماتی برتر ایران». چشم‌انداز مدیریت بازرگانی، 1، 95-
  7. شاکری، میثم (1401). «بررسی تحلیلی و ارائه مدل مطلوب بیانیه مأموریت سازمان». مجله مدیریت و حسابداری، 6(84)، 2354-
  8. شاوردی، مرضیه (1397). «معادل گزینی برای کلمات کلیدی خوشه واژه «چارچوب، مدل و ...»». مجله سیاست علم و فناوری، 10(1)، 83-
  9. شفیعی نیک­آبادی، محسن و عطا کرباسی­خیر (1396). «بررسی تطبیقی متن چشم‌انداز و بیانیه مأموریت شرکت‌های برتر و شرکت‌های ایرانی در صنایع غذایی با استفاده از تکنیک متن‌کاوی و خوشه‌بندی». مجله آینده‌پژوهی مدیریت، 28(111)، 29-
  10. صادقی فسایی، سهیلا و ایمان عرفان‌منش (1394). «مبانی روش‌شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی, موردمطالعه: تأثیرات مدرن شدن بر خانواده ایرانی». مجله راهبرد فرهنگ، 8(29)، 61-
  11. طباطبایی، امیر؛ پرخیده، حسنی؛ مرتضوی، حامد و محبوبه طباطبایی­چهر (1392). «راهبردهایی برای ارتقاء دقت علمی در تحقیقات کیفی». مجله علوم پزشکی خراسان، 3(5)، 663-
  12. محمدپور، احمد (1388). «ارزیابی کیفیت در تحقیق کیفی: اصول و راهبردهای اعتباریابی و تعمیم­پذیری». مجله علوم اجتماعی، 48، 75-
  13. محمدپور، احمد (1397). روش در روش: درباره ساخت معرفت در علوم انسانی. قم: لوگوس.
  14. محمدی، بیوک (1387). درآمدی بر روش تحقیق کیفی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  15. ناصحی­فر، وحید و جواد پورحسینی (1387). «مطالعه تطبیقی اجزای تدوین بیانیه مأموریت شرکت­های فناوری اطلاعات داخلی و خارجی». دانش مدیریت، 21(80)، 123-

  16. Abell, D. F. (1980). Defining the Business: The Starting Point of Strategic Planning. Englewood Cliffs,

    New Jersey: Prentice-Hall.

  17. Ackoff, R.L, (1986). Management in small doses, Wiley, New York, NY.
  18. Alegre, I., Berbegal-Mirabent, J., Guerrero, A., Mas-Machuca, M. (2018). The real mission of the mission statement: A systematic review of the literature. Journal of Management & Organization, 24(4), 456-473.
  19. Atril, P., Omran, M., & Pointon, J. (2005). Company mission statements and financial performance, Corporate Ownership & Control, 2(3), 28-35.
  20. Bart, C. K. (1997). Industrial firms and the power of mission, Industrial Marketing Management, 26(4), 371–383.
  21. Bart, C. K., Bontis, N., & Taggar, S. (2001). A model of the impact of mission statements on firm performance. Management Decision, 39(1), 19-35.
  22. Bart, C., & Baetz, M. (1998). The Relationship Between Mission Statements and Firm Performance: An Exploratory Study. Journal of Management Studies, 36(6), 823–853.

  23. Bartkus, B. R., & Glassman, M., & McAfee, R. B. (2004). A comparison of the quality of european, japanese and us

    mission statements: A content analysis. European Management Journal, 22(4), 393-401

  24. Bates, D. L. & Dillard, J. E.(1991). Desired future position- a practical tool for planning, Long Range Planning, 24(3), 9-90.
  25. Campbell, A., & Tawadey, K, (1992). Mission and business philosophy, ButterworthHeinnman, Oxford.
  26. Cochran, D., David, F., & Gibson, C. K. (2008). A Framework For Developing An Effective Mission Statement. Journal of Business Strategies, 25(2), 27–39.
  27. Collins, J. C., & Porras, J. I. (1996). Building Your Company’s Vision, Harvard Business Review, September-October, 131-143
  28. Daniel, A. L.(1992). Strategic planning-the rol of the chief executive. Long Range Planning, 25(2), 10-105.
  29. David, F. (1989). How companies define their mission. Long Range Planning, Vol. 22 nº1. 90-97.
  30. David, F. R. (1984). Towards an integration of strategic management models. Southern Management Association, Proceedings, 195-197.
  31. David, F. R. (2005). Strategic Management, 10th edition. USA: Pearson Prentice Hall.
  32. Desmidt, S. & Prinzie, A, (2008). The impact of mission statements: an empirical analysis from a sense making perspective, Academy of Management Proceedings, 8-6.
  33. Drucker, P. (1974). Management: Tasks, Responsibilities, and Practices, New York: Harper & Row.
  34. Forbes, D. & Seena, S, (2006). The Value of a Mission Statement in an Association of not for profit Hospitals, International journal of health care quality assurance, 19(5), 409-419.
  35. Fred, D, (1996). Strategic management, Macmillan Publishing Company, New York, NY.
  36. Ginter, P.M., Swayne, L.M., and Duncan, W.J, (1998). Strategic management of health ozre organizations, 3rd Edition, Malden, MA: Blackwell Business.
  37. Hirota, S. Katsuyuki, K. Hideaki, M. Hong, P., & Park, Y, (2010). Corporate mission, corporate policies and business outcomes: evidence from Japan, Management decision, 48(7), 8834-8853.
  38. Ireland, R. D. & Hitt, M. A.(1992). Mission statements: importance, challenge and recommendations for development. Business Horizons, 35(3), 34-42.
  39. Klemm, M., Sanderson, S. & Luffman, G.(1991). Mission statements: selling corporate values to employees. Long Range Planning, 24(3), 8-73.
  40. Lynch, R., (2000). Corporate strategy, Fourth edition, Prentice Hall, Engleska
  41. Mason, J. B., & Ezell, H. F.(1993). Marketing Management, Macmillan Publishing Company.
  42. Matejka, K., Kurke, L. B., & Gregory, B. (1993). Mission impossible? Designing a great mission statement to ignite your plans. Management Decision, 31(4), 34-37.
  43. McGinnis, V. (1981). The Mission Statement: A Key Step in Strategic Planning. Business, 31(6), 39-43.
  44. Medley, G. J.(1992). WWF UK creates a new mission. Long Range Planning, 25(2), 8-63.
  45. Mitra, Nayan (2021). Impact of strategic management, corporate social responsibility on firm performance in the post mandate period: evidence from India. International Journal of Corporate Social Responsibility, 1-15.
  46. Mullane, J. V. (2002). The mission statement is a strategic tool: When used properly. Managem-ent Decision, 40(5), 448-455.
  47. Nanus, B. (1992). Visionary Leadership: Creating a Compelling Sense of Direction for Your Organization. Jossey-Bass Inc., 350 Sansome Street, San Francisco, CA 94104-1310.
  48. O'Gorman, C., & Doran, R. (1999). Mission statements in small and medium-sized businesses, Journal of Small Business Management, 37(4), 59–66.
  49. Pearce, J. A. (1982). The Company Mission As a Strategic Tool. Sloan Management Review, 23(3), 15-24.
  50. Pearce, J.A., & David, F. (1987). Corporate mission statements: The bottom line, Academy of Management Executive, 1(2), 109–116.
  51. Piercy, N. & Morgon, N. (1994). Mission analysis: An operational approach. Journal of General Management, 19(3), 1-19.
  52. Rajasekar, James (2013). A Comparative Analysis of Mission Statement Content and Readability. Journal of Management Policy and Practice, 14(6), 131-147.
  53. Robbins, S, (2007). Management, 9 Ed, Prentic- Hall.
  54. Ruiz, Patrícia Guix (2017). Impact of mission statement components on social enterprises’ performance. MASTER THESIS. Màster Universitari en Direcció d’Empeses i Sistemes de Producció.
  55. Saunders, M., Lewis, P. & Thornhill, A. (2009). Research Methods for Business Students.5eds , Harlow, Pearson Education.
  56. Schmidt, Eduard & Walle, Steven Van de. )2022(. Defending, prospecting or reacting? Strategic management during cutbacks in the Dutch penitentiary sector. Financial Acc & Man, 38, 77–96.
  57. Sinkovics, R. R. (2008). Enhancing the Trustworthiness of Qualitative Research in International Business, MIR, 48(6), 689-714.
  58. Staples, W. A. & Black, K. V. (1984). Defining our business mission: A strategic perspective. Journal ofBusiness Strategies, 1, 33-39.
  59. Steiner, G. (1979). Strategic Planning: What Every Manager Must Know. New York: The Free Press.
  60. Sufi, T. & Lyons, H, (2003). Mission statement exposed, International journal of contemporary hospitality management, 85 (5), 755-767.
  61. Tanković, Ana Čuić (2013). Defining Strategy using Vision and Mission Statements of Croatian Organizations In Times of Crisis. Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 26(1), 331-342.
  62. Total Research, Strategic Marketing Services (1999). UK mission statements, what are they for and how effective are they? Total Research, Brentford.
  63. Twining, J. (2000). A Naturalistic Journey into the Collaboratory: In Search of Understanding for Prospective Participants, Denton, Texas Woman’s University.
  64. Vandijck, D., Desmidt. S., & Buelens M. (2007). Relevance of mission statements in Flemish not-forprofit healthcare organizations. Journal of Nursing Management, 15(2), 131-41.
  65. Waddock, S. A., & Graves, S. B. (1997). The Corporate Social Performance – Financial Performance Link, Strategic Management Journal, 18(4), 303-319.
  66. Want, J. H. (1986). Corporate Mission, Management Review, August, 75 (1), 46-50.
  67. Wilson, I. (1992). Realizing the power of strategic vision, Long Range Planning, 25(5), 18-28.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 60
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 50