پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات8
تعداد شماره‌ها289
تعداد مقالات2,172
تعداد مشاهده مقاله4,607,668
تعداد دریافت فایل اصل مقاله3,230,776
خدمتی, ابوطالب, کاظمی نجف آبادی, مصطفی. (1403). تحلیل و بررسی عوامل ساختاری فساد اداری در اندیشه امیر المؤمنین علی و رتبه‌بندی آنها با استفاده از تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP). جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 11(21), 87-106. doi: 10.30471/rsm.2024.10268.1379
ابوطالب خدمتی; مصطفی کاظمی نجف آبادی. "تحلیل و بررسی عوامل ساختاری فساد اداری در اندیشه امیر المؤمنین علی و رتبه‌بندی آنها با استفاده از تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP)". جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 11, 21, 1403, 87-106. doi: 10.30471/rsm.2024.10268.1379
خدمتی, ابوطالب, کاظمی نجف آبادی, مصطفی. (1403). 'تحلیل و بررسی عوامل ساختاری فساد اداری در اندیشه امیر المؤمنین علی و رتبه‌بندی آنها با استفاده از تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP)', جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 11(21), pp. 87-106. doi: 10.30471/rsm.2024.10268.1379
خدمتی, ابوطالب, کاظمی نجف آبادی, مصطفی. تحلیل و بررسی عوامل ساختاری فساد اداری در اندیشه امیر المؤمنین علی و رتبه‌بندی آنها با استفاده از تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP). جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 1403; 11(21): 87-106. doi: 10.30471/rsm.2024.10268.1379

تحلیل و بررسی عوامل ساختاری فساد اداری در اندیشه امیر المؤمنین علی و رتبه‌بندی آنها با استفاده از تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP)

فصلنامه مطالعات دین، معنویت و مدیریت
دوره 11، شماره 21، مهر 1403، صفحه 87-106    اصل مقاله (1.94 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/rsm.2024.10268.1379
نویسندگان
ابوطالب خدمتی1؛ مصطفی کاظمی نجف آبادی* 2
1استادیار، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، پژوهشکده علوم اجتماعی، گروه مدیریت، ایران، قم
2دانشیار، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، پژوهشکده علوم اجتماعی، گروه اقتصاد، ایران قم
چکیده
مقدمه و اهداف: فساد اداری یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که به اعتماد عمومی، کارایی سازمانی و شفافیت در نهادهای دولتی آسیب وارد می‌کند. این مشکل به واسطه عوامل متعددی از جمله ساختارهای ناکارآمد، مشکلات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایجاد و تشدید می‌شود. از دیدگاه آموزه‌های اسلامی، به‌ویژه نهج‌البلاغه و سخنان امیرالمومنین علی علیه‌السلام، تأکید بر مبارزه با فساد از طریق شناخت و اصلاح ساختارها و تقویت اصول اخلاقی ضروری است. در نهج‌البلاغه، رهنمودهایی در خصوص عدالت‌محوری، شایسته‌سالاری، مسئولیت‌پذیری، تأمین نیازهای کارکنان و جلوگیری از تبعیض‌ها ارائه شده که می‌توان از آن‌ها برای مقابله با فساد بهره گرفت.
این پژوهش با هدف شناسایی و تحلیل عوامل ساختاری مؤثر در بروز فساد اداری و ارائه یک مدل کاربردی برای پیشگیری از آن، بر پایه آموزه‌های امیرالمومنین علی علیه‌السلام طراحی شده است. با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و نظرات نخبگان، این عوامل به ترتیب اولویت شناسایی و رتبه‌بندی شده‌اند. هدف از به‌کارگیری این روش، ارائه راهکاری برای مدیریت بهتر نظام اداری و اصلاح آن بر اساس دیدگاه‌های اسلامی است. این پژوهش نشان می‌دهد که اصلاح ساختارهای اداری و شفاف‌سازی فرآیندهای استخدام، گزینش و نظارت می‌تواند به ایجاد یک نظام سالم و کارآمد منجر شود که در آن زمینه‌های بروز فساد کاهش یابد.
روش: این پژوهش به‌صورت ترکیبی و در دو بخش توصیفی و تحلیلی-کمی انجام شده است. در بخش اول که به شناسایی و تحلیل مبانی نظری اختصاص دارد، از روش توصیفی استفاده شده است. این مرحله شامل بررسی دقیق منابع اسلامی، به‌ویژه نهج‌البلاغه، برای شناسایی و گردآوری آموزه‌های مرتبط با فساد اداری است. رهنمودهای امیرالمومنین علی علیه‌السلام درباره مقابله با فساد و تقویت اصول اخلاقی در نظام اداری، مورد تحلیل قرار گرفتند و دسته‌بندی شدند. این مرحله به‌ویژه بر تفسیر آموزه‌هایی تمرکز دارد که بر شایسته‌سالاری، عدالت، نظارت مؤثر و تأمین نیازهای کارکنان تأکید می‌کنند.
در مرحله دوم، به منظور رتبه‌بندی عوامل شناسایی‌شده، از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) استفاده شد. AHP به‌عنوان ابزاری برای تحلیل تصمیمات پیچیده و چند معیاره، این امکان را فراهم می‌کند که معیارها و شاخص‌های مختلف با یکدیگر مقایسه و اولویت‌بندی شوند. در این پژوهش از نرم‌افزارExpert Choice برای محاسبات AHP استفاده شده و داده‌های مورد نیاز از طریق مصاحبه با نخبگان و کارشناسان در زمینه‌های اداری، اسلامی و اجتماعی جمع‌آوری شده‌اند. این روش به‌ویژه برای این پژوهش مناسب است، زیرا نظرات کیفی به داده‌های کمی تبدیل می‌شوند و می‌توان عوامل مؤثر را به ترتیب اولویت شناسایی کرد. در نهایت، شاخص‌های کیفی به ضرایب کمی تبدیل شده و رتبه‌بندی عوامل فساد اداری مشخص گردید.
نتایج: نتایج پژوهش نشان داد که از میان عوامل مختلف، عوامل ساختاری بیشترین تأثیر را بر بروز فساد اداری دارند و به‌طور مستقیم می‌توانند زمینه‌ساز مشکلات دیگر شوند. در بین عوامل ساختاری شناسایی‌شده، نظام نادرست گزینش و استخدام با ضریب اهمیت 0.417، به عنوان اصلی‌ترین عامل مؤثر بر فساد اداری شناخته شد. این نتایج نشان می‌دهند که انتخاب و انتصاب کارکنان بر اساس روابط شخصی و نه بر اساس شایستگی، به‌عنوان عامل اولویت‌دار باید مورد اصلاح قرار گیرد، زیرا این امر نه تنها به فساد داخلی منجر می‌شود، بلکه زمینه‌ساز گسترش سایر انواع فساد نیز هست.
در رتبه دوم، ناکافی بودن حقوق و مزایای کارکنان با ضریب اهمیت 0.229 قرار گرفت. این مسئله نشان‌دهنده آن است که کمبود در حقوق و مزایا می‌تواند انگیزه کارکنان را برای رعایت اصول اخلاقی کاهش داده و آن‌ها را به سمت فعالیت‌های فسادزا سوق دهد. در واقع، عدم تأمین مالی کافی کارکنان، موجب می‌شود که آن‌ها برای تأمین نیازهای خود، به رفتارهای غیرقانونی دست بزنند.
عامل سوم نظام غیر اصولی ارزیابی عملکرد با ضریب اهمیت 0.196 است که نشان‌دهنده ناکارآمدی در سنجش و ارزیابی دقیق عملکرد کارکنان و مدیران می‌باشد. عدم شفافیت و ناکارآمدی در ارزیابی‌ها باعث می‌شود کارکنان کارآمد مورد تشویق و تقدیر قرار نگیرند و حتی در برخی موارد افراد غیرشایسته به پست‌های بالاتر دست یابند، که این خود زمینه‌ساز فساد اداری است.
در رتبه چهارم، خلأهای نظارتی با ضریب اهمیت 0.158 قرار دارد. نبود سیستم‌های نظارتی قوی و جامع، به کارکنان و مدیران فرصت سوءاستفاده از منابع عمومی را می‌دهد. سیستم نظارت ضعیف و غیرشفاف، فضای مناسبی برای بروز و گسترش فساد فراهم می‌کند. در این راستا، ایجاد ساختاری نظارتی جامع می‌تواند به بهبود سلامت اداری منجر شود.
بحث و نتیجه‌گیری: تحلیل و بررسی یافته‌ها نشان می‌دهد که عوامل ساختاری به‌عنوان عوامل کلیدی در بروز و گسترش فساد اداری عمل می‌کنند و به شدت نیازمند اصلاح هستند. آموزه‌های اسلامی به‌ویژه توصیه‌های امیرالمومنین علی علیه‌السلام، نقش مهمی در تبیین اهمیت ساختارهای سالم اداری دارند. امیرالمومنین علی علیه‌السلام در نهج‌البلاغه بر اصولی مانند شایسته‌سالاری در جذب و گزینش، تأمین معیشت کافی برای کارکنان، نظارت مؤثر و ارزیابی منصفانه تأکید می‌کند که در این پژوهش نیز به عنوان عوامل مؤثر شناسایی شده‌اند. از این منظر، اصلاح ساختارهای اداری باید به‌طور جدی مورد توجه قرار گیرد تا بتوان به مبارزه‌ای مؤثر با فساد اداری پرداخت.
این پژوهش به کاربست تکنیک AHP به عنوان یک ابزار علمی برای رتبه‌بندی و اولویت‌بندی عوامل فساد اشاره می‌کند. استفاده از AHP امکان بررسی دقیق و مقایسه چندمعیاره بین عوامل مختلف را فراهم می‌آورد که به سیاست‌گذاران و مدیران کمک می‌کند تا اقدامات مناسب را بر اساس اولویت‌بندی علمی انجام دهند. AHP همچنین امکان تبدیل داده‌های کیفی به کمی و ارائه خروجی دقیق برای تحلیل و مدیریت بهتر داده‌ها را دارد.
با توجه به نتایج این پژوهش، پیشنهاد می‌شود که سیاست‌گذاران و مدیران سازمان‌ها با تأکید بر اصلاح نظام‌های گزینش و استخدام، ارتقای نظام حقوق و مزایا، و ایجاد سیستم‌های نظارتی و ارزیابی عملکرد شفاف، به سمت کاهش و مدیریت فساد حرکت کنند. همچنین، توجه به آموزه‌های اخلاقی و فرهنگی می‌تواند به عنوان مکملی مؤثر در کنار اصلاحات ساختاری، به تقویت نظام اداری سالم کمک کند.
کلیدواژه‌ها
فساد اداری؛ عوامل ساختاری؛ تحلیل سلسله مراتبی؛ AHP؛ نهج‌البلاغه؛ گزینش و استخدام
مراجع
  1. ابن ابی الحدید (1387ق). شرح نهج البلاغة. قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفیe.
  2. احمدی، مرتضی (1378). مبارزه با فساد در کشورهای درحال‌توسعه. چهارمین اجلاس بازرسان کل آسیا. تهران: انتشارات سازمان بازرسی کل کشور.
  3. افجه‌ای، علی‌اکبر (1374). «بررسی راه‌های عملی تقویت وجدان کاری». مجله اقتصاد و مدیریت شهری، 26 و ، صص 38-
  4. انصاری، علی‌نقی؛ امیرحسینی، سیداحسان و مهرزاد حمیدی (1401). «طراحی الگوی عوامل مؤثر بر فساد اداری – مالی در سازمان‌های ورزشی». مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، 56، 119-
  5. پدریز، ویتولد؛ اکل، پیتر و رابرتا پاریراس (1395). تصمیم گیری چند معیاره فازی(مدل‌ها، روش‌ها و کاربردها). ترجمه عادل آذر و ستار حمزه جونقانی. تهران: موسسه کتاب مهربان نشر.
  6. پیروز، علی‌آقا؛ خدمتی، ابوطالب؛ شفیعی، عباس و سیدمحمود بهشتی‌نژاد (1384). مدیریت در اسلام. ویراست دوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  7. ترابی، سیدعلی و میلاد باقرصاد (1395). روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه با نگرشی کاربردی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  8. تمیمی، ابو حنیفه و نعمان بن محمد تمیمى‌، (1385هـ)‌. دعائم‏الإسلام. قم.
  9. حبیبی، نادر (1375). فساد اداری. تهران: وثقی.
  10. حرّانی، حسن بن علی بن حسین بن شعبه (1369). تحف العقول عن آل‌رسولn. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
  11. حیدری، علی و محمد حیدری. (بی‌تا). انتخاب پیمانکاران به کمک روش AHP. چهارمحال و بختیاری: موسسه مالی و اعتباری شهرستان لردگان.
  12. خاتمی فیروزآبادی، علی و ستار حمزه جونقانی (1392). تصمیم‌گیری چندمعیاره در مدیریت. تهران: انتشارات سازمان مدیریت صنعتی.
  13. خدری، بهزاد؛ محمدزاده اقدم، عبدالله و فریده سادات مومنی ماسوله (1395). «عوامل اجتماعی مؤثر بر فساد اداری در سازمان‌های دولتی شهرستان سنندج». فصلنامه رفاه اجتماعی، 16(60)، 137-
  14. خدمتی، ابوطالب (1393). مبارزه با فساد اداری با رویکرد اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  15. خدمتی، ابوطالب؛ پیروز، علی‌آقا‌ و عباس شفیعی (1381). مدیریت علوی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  16. دلبری، سیدعلی و سیدعلیرضا داودی (۱۳۹۱). «کاربرد تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی در رتبه‌بندی شاخص‌های ارزیابی جاذبه‌های توریستی». مجله تحقیق در عملیات و کاربردهای آن، 9(33)، ۵۷-۷۹.
  17. ذاکری، علی اکبر. (1375). سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمومنینj. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  18. رفیعی، مهران و محمداسماعیل رستمی‌نیا (1396). «فساد اداری و عوامل مؤثر بر بروز آن (مطالعه موردی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری)». پژوهش‌های کاربردی در مدیریت و حسابداری، 7، 32-
  19. زاهدی، شمس‌السادات (1378). فساد اداری در کشورهای درحال‌توسعه. تهران: چهارمین اجلاس بازرسان کل آسیا.
  20. زرندی، سعید؛ حمیدی حصاری، یاسین و جواد معدنی (1396). «عوامل مؤثر بر فساد اداری در سازمان‌های دولتی جمهوری اسلامی ایران». مجلس و راهبرد، 24(91)، 165-
  21. شکراللّهی، مسعود (1378). ارتقای سلامت اداری، مجموعه مقالات همایش. تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
  22. فرج‌پور، مجید (1383). فقر و فساد و تبعیض موانع توسعه در ایران. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  23. قاضی، ابویوسف (بی‌تا). الخراج. بیروت: دارالمعرفه.
  24. محمدی بارزیلی، خدیجه؛ صورآذر، توحید و پرویز صورآذر (1397). «بررسی عوامل مؤثر بر فساد اداری در سازمان‌های دولتی (مطالعه موردی اداره صنعت، معدن و تجارت شهر اردبیل)». رویکردهای پژوهشی نوین مدیریت و حسابداری، 2(7)، 94-
  25. مسعودی، علی بن حسین، (1409). مروج الذهب و معادن الجوهر. قم: مؤسسة دار الهجرة.
  26. مقدسی، علیرضا (1389). «کاربرد حکمرانی شایسته در مبارزه با فساد اداری. اطلاعات سیاسی - اقتصادی». 281 و 282، 106-
  27. همدمی‌خطبه‌سرا، ابوالفضل (1383). فساد مالی؛ علل، زمینه‌ها و راهبردهای مبارزه با آن. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  28. یعقوبی، احمد بن اسحاق، (1425). تاریخ الیعقوبی. بیروت: دار صادر.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 59
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 69