پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات8
تعداد شماره‌ها289
تعداد مقالات2,172
تعداد مشاهده مقاله4,607,660
تعداد دریافت فایل اصل مقاله3,230,762
کردحیدری, راحیل, امینی, سید جواد. (1403). بررسی ویژگی‌های بینشی، گرایشی و کنشی مدیران از منظر نهج‌البلاغه: فراترکیب متون. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 11(21), 61-85. doi: 10.30471/rsm.2024.10350.1394
راحیل کردحیدری; سید جواد امینی. "بررسی ویژگی‌های بینشی، گرایشی و کنشی مدیران از منظر نهج‌البلاغه: فراترکیب متون". جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 11, 21, 1403, 61-85. doi: 10.30471/rsm.2024.10350.1394
کردحیدری, راحیل, امینی, سید جواد. (1403). 'بررسی ویژگی‌های بینشی، گرایشی و کنشی مدیران از منظر نهج‌البلاغه: فراترکیب متون', جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 11(21), pp. 61-85. doi: 10.30471/rsm.2024.10350.1394
کردحیدری, راحیل, امینی, سید جواد. بررسی ویژگی‌های بینشی، گرایشی و کنشی مدیران از منظر نهج‌البلاغه: فراترکیب متون. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 1403; 11(21): 61-85. doi: 10.30471/rsm.2024.10350.1394

بررسی ویژگی‌های بینشی، گرایشی و کنشی مدیران از منظر نهج‌البلاغه: فراترکیب متون

فصلنامه مطالعات دین، معنویت و مدیریت
دوره 11، شماره 21، مهر 1403، صفحه 61-85    اصل مقاله (2.23 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/rsm.2024.10350.1394
نویسندگان
راحیل کردحیدری1؛ سید جواد امینی* 2
1دانشجوی دکتری مدیریت راهبردی، گروه عمران، شهرسازی و مدیریت بحران، دانشکده پدافند غیرعامل، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران، ایران.
2دانشیار، گروه مدیریت راهبردی، دانشکده مدیریت راهبردی، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران، ایران
چکیده
مقدمه و اهداف: مدیریت و رهبری همواره به عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل موفقیت یا شکست سازمان‌ها و جوامع مطرح بوده‌اند. مدیران برای هدایت مؤثر سازمان‌ها باید از ویژگی‌ها و مهارت‌های خاصی بهره‌مند باشند. این ویژگی‌ها شامل بینش عمیق، انگیزه‌های مثبت، ارزش‌های قوی و رفتارهای مؤثری است که به تحقق اهداف سازمانی و پیشبرد اخلاق انسانی کمک می‌کنند. یک منبع مفید در این زمینه، نهج‌البلاغه است که حاوی آموزه‌های اخلاقی و مدیریتی است. با این حال، پیاده‌سازی این آموزه‌ها در عمل به دلیل نیاز به تفسیر دقیق و چارچوب‌های کاربردی، چالش‌هایی را به همراه دارد. مدیران اغلب به دلیل عدم توانایی در تفسیر آموزه‌های غنی و جامع نهج‌البلاغه نمی‌توانند آن‌ها را به خوبی در محیط‌های کاری به کار گیرند. با ارائه چارچوب‌های نظری و عملی برای تربیت مدیرانی که بتوانند ارزش‌های نهج‌البلاغه را در مدیریت به کار برند، این چالش‌ها می‌توانند برطرف شوند. پژوهش‌های کاربردی در این حوزه می‌توانند به ارتقای عملکرد مدیران با ارائه راهکارهای عملی کمک کنند. این پژوهش‌ها می‌بایست به ایجاد پلی میان علم مدیریت و آموزه‌های دینی بپردازند تا راهکارهای مؤثری بر اساس اصول نهج‌البلاغه برای مدیریت اسلامی ارائه دهند. نتایج چنین پژوهش‌هایی نه تنها به بهبود سیاست‌گذاری‌های مدیریتی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند اعتماد عمومی به مدیران و سازمان‌ها را تقویت کرده و روابط کاری را بهبود بخشد. در نهایت، این تلاش‌ها می‌توانند به توسعه و تعمیق ارتباط بین تئوری و عمل در حوزه مدیریت اسلامی بینجامند. لذا این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال است که: بر اساس دیدگاه نهج‌البلاغه، ویژگی‌های بینشی، گرایشی و کنشی مدیران کدامند؟
روش: پژوهش حاضر با رویکردی توسعه‌ای و بر اساس داده‌های کیفی که به صورت کتابخانه‌ای و از طریق مطالعات ثانویه و اسنادی گردآوری شده‌اند، انجام شده است. این پژوهش با هدف ارتقای کیفیت نتایج به استفاده از تحلیل اسنادی روی آورده است و از فراترکیب به عنوان روشی جامع برای استخراج یافته‌ها بهره گرفته است. جامعه آماری شامل ترجمه‌ها و تفاسیر خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌های نهج‌البلاغه بوده و نمونه‌ها به صورت هدفمند با جستجوی کلیدواژه‌هایی مانند “ویژگی‌های بینشی”، “گرایشی”، “کنشی”، “مدیریت اسلامی” و “مدیر اسلامی” انتخاب شده‌اند تا به اشباع اطلاعات و محتوا دست یابند. پس از جستجو و انتخاب متون اولیه، از فراترکیب برای کدگذاری، مشابهت‌یابی و تلخیص متون استفاده شده و سپس ارزیابی و اعتبارسنجی انجام شده است. تحلیل اطلاعات در سه مرحله صورت گرفته است: جمع‌آوری محتوای مرتبط، استخراج و دسته‌بندی نکات، و ترکیب و جمع‌بندی عناصر کلیدی. برای این فرآیند از روش هفت مرحله‌ای سندلوسکی و باروسو بهره برده شده است که شامل مراحل شکل 1 می‌باشد:
شکل 1: مراحل روش فراترکیب
روایی جستجوها و کلیدواژه‌ها از طریق روایی صوری و گروه کانونی با مشورت ۱۰ نفر از اساتید و متخصصان حوزه مدیریت و اسلام بررسی و تأیید شده است. برای سنجش پایایی مدل طراحی شده، شاخص کاپا با مقدار ۰.۷۶ به عنوان معیار توافق معتبر استفاده شده است. با توجه به نتایج فراترکیب، مشخص شد که به‌طور کلی، 78 مفهوم، 22 مقوله (دسته‌ اصلی ویژگی‌های مدیران) مبتنی بر نهج‌البلاغه در 3 حوزه بینشی، گرایشی و کنشی به دست آمد.
نتایج: بعد از تصدیق اعتبار و کیفیت یافته‌ها با مشورت خبرگان و بهبود دسته‎‌بندی عوامل  به کمک تجربه نویسندگان و خبرگان، اطلاعات به‌دست آمده و نحوه قرارگیری مؤلفه‌های هر بعد نیز تحت روش تحلیل زمینه به‌منظور شناسایی مولفه‌های هم ارز و قرارگیری در بُعد مربوط به خود، مطابق روش کلارک و براون (2006) مورد مقایسه و تصدیق قرار گرفت و در نهایت برای دستیابی به مدل تحقیق، 22 دسته ویژگی‌های مدیران مبتنی بر خطبه، حکمت‌ و نامه‌های نهج‌البلاغه در سه حوزه بینشی، گرایشی و کنشی، حاصل از فراترکیب مطالعات صورت ‌گرفته، عبارتند از: ویژگی‌های بینشی شامل قدرت دیدن و تبیین واقعیت‌ها از منظر دینی و فلسفی است که به مدیران کمک می‌کند تا مسائل را با دید استراتژیک و کل‌نگرانه بررسی کنند. ویژگی‌های گرایشی شامل تمایلات درونی و باورهایی است که رفتار مدیران را هدایت می‌کند، و ویژگی‌های کنشی به اعمال و رفتارهایی اشاره دارد که بر اساس ارزش‌های دینی تعریف شده‌اند. فرآیند اعتبار‌سنجی یافته‌ها از طریق جلسات گروه کانونی با خبرگان انجام شده است و نتیجه این مشورت‌ها، تصدیق مدل نهایی بدون تغییرات جدید در مؤلفه‌ها بود. برای سنجش پایایی مدل طراحی‌شده، از شاخص کاپا استفاده شد که مقدار آن 0.74 به‌دست آمد و در سطح توافق معتبر قرار گرفت. این مدل به عنوان پایه‌ای برای بررسی عمیق‌تر ویژگی‌های مدیریتی در نهج‌البلاغه ارائه و ارزیابی شده است. در شکل (2)، نتایج نهایی روش فراترکیب به صورت مدل زیر ارائه شده است.
شکل 2: ویژگی‌های بینشی، گرایشی و کنشی مدیران مبتنی بر نهج‌البلاغه
بحث و نتیجه‌گیری: پژوهش حاضر به بررسی ویژگی‌های بینشی، گرایشی و کنشی مدیران بر اساس بیانات نهج‌البلاغه پرداخته است. هدف آن شناسایی ویژگی‌هایی است که امام علیj برای مدیران در سطوح مختلف تعیین کرده و ارائه این ویژگی‌ها به عنوان اصول راهنما برای بهبود مدیریت. ویژگی‌های بینشی شامل دانش، عقلانیت، توکل و نوآوری است، در حالی که ویژگی‌های گرایشی شامل تقوا، عدالت‌طلبی و مسئولیت‌پذیری هستند. ویژگی‌های کنشی شامل رهبری، مهارت‌های ارتباطی و عدالت عملی می‌باشد. مدل پژوهش بر اساس روابط میان این ابعاد طراحی و در مقایسه با یافته‌های پژوهش‌های پیشین، متمایز از سایر مطالعات است. پژوهش حاضر، به دلیل بررسی جامع ویژگی‌های مدیریتی بر مبنای نهج‌البلاغه، جایگاه خاصی دارد. یافته‌ها نشان می‌دهند که ویژگی‌های بینشی، گرایشی و کنشی می‌توانند به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر اثربخشی مدیریت تأثیرگذار باشند. برای مثال، توکل و ایمان به مدیران کمک می‌کند تا با آرامش و اطمینان بیشتری تصمیم‌گیری کنند. همچنین، تقوا و مسئولیت‌پذیری مدیران را در مسیر درست هدایت کرده و عدالت عملی موجب افزایش اعتماد و رضایت کارکنان می‌شود. این یافته‌ها بر ضرورت درک و پذیرش این ویژگی‌ها در مدیریت تأکید دارد. براساس نتایج بدست آمده، مواردی از قبیل ایجاد فرهنگ سازمانی مبتنی بر ارزش‌های اخلاقی و دینی، طراحی و پیاده‌سازی سیستم‌های ارزیابی عملکرد و بازخورد به عنوان پیشنهادات کاربردی اشاره شده است؛ همچنین پیشنهادهایی که جهت توسعه این حوزه برای پژوهش‌های آتی می‌توان ارائه نمود، عبارتند از: بررسی تطبیقی نتایج این پژوهش با سایر متون اسلامی و مدیریتی، بررسی موردی این ویژگی‌ها در سازمان‌ها و تحلیل نتایج حاصل از آن است. از محدودیت‌های این پژوهش می‌توان به وجود دیدگاه‌ها و تفاسیر متفاوت در نهج‌البلاغه و دشواری شناسایی دقیق‌ترین تفاسیر؛ همچنین محدودیت خبرگان این حوزه و دشواری شناسایی و هماهنگی با آن‌ها اشاره کرد.
کلیدواژه‌ها
آموزه‌های نهج‌البلاغه؛ ویژگی‌های بینشی مدیران؛ ویژگی‌های گرایشی مدیران؛ ویژگی‌های کنشی مدیران
مراجع
  1. اسکندری، کریم؛ رمضانی، اکبر و محمد بخشعلی‌زاده (1401). «شناسایی و اولویت‌بندی مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای مدیران براساس نهج‌البلاغه (مطالعه موردی: سازمان تأمین اجتماعی استان آذربایجان شرقی)». مطالعات دین، معنویت و مدیریت، 9(17)، 51-‎
  1. آقامحمدی، حمید (1397). «ارائه چارچوبی برای تبیین شاخص‌های مدیران براساس معیارهای اسلامی با روش سنتزپژوهی». مطالعات دین، معنویت و مدیریت، 6(12)، 41-‎
  2. خلعتبری، حسام‌الدین و سعید صدارت (1393). «آفات مدیریت از منظر قرآن و نهج‌البلاغه». سراج منیر، 4(13)، 69-‎
  3. خلعتبری، حسام‌الدین و سعید صدارت (1394). «ویژگی‌های شخصیتی مدیر از منظر قرآن و نهج‌البلاغه». سراج منیر، 5(16)، 87-‎
  4. سیدجوادین، سیدرضا؛ نسبی، نرجس‌السادات و محمد یوسفی (1400). «ویژگی‌های مدیران شایسته از دیدگاه قرآن و نهج‌البلاغه». راهبردهای مدیریت در نظام سلامت، 5(4)، 252-‎
  5. شکرزاده‌چهاربرج، علی؛ احمدیان، حسن و ‌مظاهر محسنی (1400). «بررسی الگوی رفتار مدیران در نظام سیاسی اسلامی – ایرانی بر مبنای نهج‌البلاغه». دانش تفسیر سیاسی، 4(2)، 56-‎
  6. رشید فرخیان، علی؛ سلاجقه، ‌سنجر و فاطمه منظری‌توکلی (1402). «نقش هوش معنوی در مدیریت با تکیه‌بر آیات قرآن و روایات». مطالعات قرآنی، 53(14)، 147-‎
  7. فقیه‌زاده، رضا؛ فرهادی، اکبر و آیت‌الله اسماعیلی (1403). «جُستاری تحلیلی پیرامون ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری فرماندهان و مدیران نظامی در آموزه‌های قرآن کریم و نهج‌البلاغه». مدیریت نظامی، 23(91)، 74-‎
  8. فیروزآبادی، محمد (1403). «مدیریت جهادی از منظر قرآن و نهج‌البلاغه». پژوهش و مطالعات اسلامی، 57(6)، 30-‎
  9. محسنی آهوئی، علی؛ الوداری، حسن و مالک دلیر (1398). «واکاوی ریشه‌های تاریخی رهبری خدمتگزار از منظر امام علیj در نهج‌البلاغه». پژوهش‌نامه علوی، 10(19)، 123-‎
  10. محمدی، آیت؛ کیهان، حسن و کریم اسکندری (1401). «روایت نهج‌البلاغه از اخلاق حرفه‌ای مدیران». علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 9(17)، 359-‎
  11. منصوری مؤید، فرشته؛ کردحیدری، راحیل و علی قاسمیان صاحبی (1399). «نقش کارگزاران دانش در توسعه مدل بازاریابی دانش فنی شرکت‌های دانش‌بنیان». پژوهش‌های مدیریت در ایران، 24(2)، 35-
  12. نیک‌زاده، اصغر؛ حاجی‌بابایی، محمد؛ رضازاده عسگری، حسن؛ ولیخانی، ماشاالله و جوان واحد (1403). «ارائه الگوی شایستگی مدیران فرهنگی از دیدگاه نهج‌البلاغه». نشریه مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، 8(3)، 103-‎
  13. Bhuiyan, M. A. H., Rahman, M. K., & Arif, M. Z. U. (2008). Traditional Management vs. Islamic Management: Implementation of Islamic Management. In Proceedings of 1st Annual EuroMed Conference on European and Mediterranean Trends and Challenges in the 21st Century, pp. 17-18.
  14. Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative research in psychology, 3(2), 77-101.
  15. Faegh, M. (2023). PATHOLOGY OF INEFFICIENT MANAGEMENT IN ISLAMIC DOCTRINE. PAKISTAN ISLAMICUS, An International Journal of Islamic & Social Sciences, 3(2), 552-557.
  16. Gazi, M. A. I. (2020). Islamic perspective of leadership in management; foundation, traits and principles. International Journal of Management and Accounting, 2(1), 1-9.
  17. Haji Babaei, H. R., & Rezazadeh Askari, Z. (2023). Presenting the Competency Model of Cultural Managers from the Perspective of Nahj al-Balagha. Journal of Applied Issues in Islamic Education, 5(4), 45-63 .
  18. Mohammadi, A. A., & Khosravi, A. (2020). Investigating the Principles of Comprehensive Quality Management in Public Sector based on Nahj al-Balaghah and its place in the Civil Service Management Law. Nahjolbalagheh Research, 19(2), 37-58.
  19. Paul, J., & Barari, M. (2022). Meta‐analysis and traditional systematic literature reviews—What, why, when, where, and how? Psychology & Marketing, 39(6), 1099-1115.
  20. Sadat Chavoshian, S. M. H., & Mofatteh, M. H. (2017). An Islamic Perspective on the Characteristics and Criteria of Good Management. Religious Inquiries, 6(12), 67-83.
  21. Seyed-javadin, S. R., Nasabi, N. A., & Yusefi, A. R. (2021). Characteristics of Competent Managers from the Perspective of Quran and Nahj al-Balaghah. Quarterly Journal of Management Strategies in Health System, 5(4), 69-252.
  22. Yaghobi, A., Orvati Movaffagh, A., & Fathi, F. (2018). Management styles in Nahj al-Balaghah. Quarterly Journal of Nahj al-Balagha Research, 6(21), 57-76.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 100
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 42