پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات8
تعداد شماره‌ها291
تعداد مقالات2,192
تعداد مشاهده مقاله4,709,231
تعداد دریافت فایل اصل مقاله3,313,857
پناهی, علی احمد. (1403). تحلیل نقش سبک فرزند پروری اسلامی در مصونیتِ نوجوانان از آسیب های شبکه‌های اجتماعی و گوشی‌های هوشمند. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19(50), 71-86. doi: 10.30471/edu.2024.10241.2918
علی احمد پناهی. "تحلیل نقش سبک فرزند پروری اسلامی در مصونیتِ نوجوانان از آسیب های شبکه‌های اجتماعی و گوشی‌های هوشمند". جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19, 50, 1403, 71-86. doi: 10.30471/edu.2024.10241.2918
پناهی, علی احمد. (1403). 'تحلیل نقش سبک فرزند پروری اسلامی در مصونیتِ نوجوانان از آسیب های شبکه‌های اجتماعی و گوشی‌های هوشمند', جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19(50), pp. 71-86. doi: 10.30471/edu.2024.10241.2918
پناهی, علی احمد. تحلیل نقش سبک فرزند پروری اسلامی در مصونیتِ نوجوانان از آسیب های شبکه‌های اجتماعی و گوشی‌های هوشمند. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 1403; 19(50): 71-86. doi: 10.30471/edu.2024.10241.2918

تحلیل نقش سبک فرزند پروری اسلامی در مصونیتِ نوجوانان از آسیب های شبکه‌های اجتماعی و گوشی‌های هوشمند

فصلنامه علمی تربیت اسلامی
دوره 19، شماره 50، دی 1403، صفحه 71-86    اصل مقاله (1.31 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/edu.2024.10241.2918
نویسنده
علی احمد پناهی*
استادیار، گروه روانشناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران
چکیده
مقدمه و اهداف: یکی از عناصر مهم در تحقق بخشی به تحول بهنجار در نوجوانان، سبک فرزندپروری والدین است. پژوهش‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که مهمترین عناصر در تحول رفتارهای برونی­سازی‌شده فرزندان متاثر از سبک فرزند­پروری و والدگری والدین است. توصیه دانش روان‌شناسی این است که اگر چنانچه والدین تلاش عالمانه­ای در گستره فرزندپروری مبذول دارند و روش‌های تربیتی و ارتباطی مناسب و همتراز­ با سیر تحوّلی(زیستی، شناختی، عاطفی و اجتماعی) نوجوانان را اتخاذ کنند، نرخ تحقق کُنشوری­‌های شناختی و رفتاری بهنجار در آنان افزایش خواهد یافت. یکی از آسیب‌های مهم که در عصر کنونی، نوجوانان را تهدید می‌کند، استفاده بی‌ضابطه و گسترده از فضای مجازی و فناوری دیجیتال است. به‌دلیل فواید فراوانی که توسعه اینترنت در دنیا دارد، کاربران این فناوری جدید، هرروز رو به افزایش است.نوجوانان، یکی از مهمترین قربانیان فضای مجازی بی‌ضابطه هستند. سبک والدگری والدین و سبک فرزندپروری آنان از عناصری است که در تحول بهنجار نوجوان و در مصونیت‌بخشی آنان، تاثیر سازنده دارد.
در آموزه‌های اسلامی مصونیت بخشی از ابتلا به ناهنجاری‌های روانی، اخلاقی، شخصیتی و اجتماعی فرزندان و نسل‌های بعدی آنان را، با عملکرد آموزشی و سبک پرورشی والدین، مرتبط شده است و از تتبع در آموزه‌های دینی می‌توان ادعا نمود که سبک فرزندپروری اسلامی می‌تواند باعث افزایش مصونیت نوجوانان از آسیب‌ها باشد. هدف پژوهش پیش رو تحلیل نقش سبک فرزندپروری اسلامی در مصونیت نوجوانان از آسیب‌های مرتبط با فضای مجازی و فناوری دیجیتال است.
روش پژوهش: بر اساس تقسیم‌بندی تحقیقات علمی بر اساس هدف، پژوهش حاضر در ردیف تحقیقات نظری و کاربردی قرار می‌گیرد. همچنین از روش توصیفی - تحلیلی نیز بهره گرفته می‌شود. یعنی پس از جمع‌آوری و دسته‌بندی مباحث و توصیف آنها، به تحلیل و جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از هر کدام پرداخته می‌شود. در تحقیقات توصیفی محقق به‌دنبال چگونه بودن موضوع است و می‌خواهد بداند پدیده متغیّر یا مطلب چگونه است. به عبارت دیگر، این تحقیق وضع موجود را بررسی می‌کند و به توصیف منظم و نظام‌دار وضعیت فعلی می‌پردازد. تحقیقات نظری نیز تحقیقاتی هستند که اطلاعات و مواد اولیه تحقیق در روش کتابخانه‌ای گردآوری می‌شود و سپس با روش‌های مختلف استدلال، مورد تجزیه‌و‌تحلیل کیفی قرار گرفته و نتیجه‌گیری می‌شود. در پژوهش پیش رو تلاش شده به تحلیل نقش بهره‌گیری از سبک فرزندپروری اسلامی در مصونیت‌بخشی نوجوانان از اعتیاد به گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی، پرداخته شود. در تحقیق پیش رو همچنین تلاش شده از آموزه‌های اسلامی و روان‌شناختی و تربیتی و پژوهش‌های تجربی، بهره کافی برده شود. در تحقیق پیش رو به تحلیل محتوایی آموزه‌های دینی پرداخته شده و همچنین از روش توصیفی و تحلیلی بهره گرفته شده است.
جمع‌بندی: از تتبع و تامل در آموزه‌های اسلامی، دانش روان‌شناسی و تحقیقات میدانی مرتبط می‌توان نتیجه گرفت که:

اعتیاد به اینترنت و گوشی‌های هوشمند در بین نوجوانان، از فراوانی زیادی برخوردار است؛
اعتیاد به شبکه‌های مجازی و گوشی‌های هوشمند، آسیب‌های مختلف اجتماعی و اخلاقی وخانوادگی در پی دارد؛
شیوه فرزندپروری مناسبِ والدین در شایستگی‌ها و مهارت‌های اجتماعی فرزندان تاثیر محسوسی دارد و باعث مصونیت‌بخشی نوجوان می‌شود؛
سبک فرزندپروری اسلامی به‌دلیل ابتاء بر آموزه‌های وحیانی از اتقان و جامعیت بیشتری برخوردار است و متناسب با نیازهای روان‌شناختی و اجتماعی و فطری نوجوانان است؛
در سبک فرزندپروری اسلامی به تأمین همه نیازهای عاطفی و روان‌شناختی نوجوان توجه شده و ابتنای روابط والد - فرزندی بر حفظ کرامت و استقلال نوجوانان است؛
در سبک فرزندپروری اسلامی به تفاوت‌های فردی و جنسیتی و نیازهای آنان در دوره‌ای که زیست می‌کنند، شده است؛
به دلیل تأمین نیازهای عاطفی و روان‌شناختی نوجوان در سبک فرزندپروری اسلامی، انگیزه و رغبت به فضای دیجیتال خطرناک و غیراخلاقی، کاهش خواهد داشت؛
شکل‌گیری دلبستگی ایمن در فرزندان از عوامل مصونیت‌بخش به نوجوانان از اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی و گوشی‌های هوشمند است؛
عدم تامین نیازهای روان‌شناختی فرزندان در محیط خانواده و در روابط والد - فرزندی، زمینه‌ساز گرایش و نیاز نوجوان به گوشی هوشمند و شبکه های اجتماعی است؛
تعامل صمیمانه و مهرورزانه و مبتنی بر رعایت کرامت انسانی، باعث افزایش مصونیت در نوجوانان است.

بحث و نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش پیش رو با بسیاری از پژوهش‌های انجام‌شده در رابطه با نقش سبک فرزندپروری با تحول بهنجار کودکان و نوجوانان و مصونیت‌بخشی آنان از آسیب‌های مختلف، سازگاری دارد. پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهد که سبک ارتباط والد - فرزندی، نقش سازنده در تحول بهنجار فرزندان دارد و ارتباطی که مبتنی بر مهرورزی و صمیمیت و تکریم باشد، باعث افزایش اعتمادبه‌نفس و عزت نفس و باعث شکل‌گیری دلبستگی ایمن در فرزندان می‌شود. فرزندانی که در یک خانواده عاطفی و در خانواده‌ای که بین اعضای آن تعامل منطقی، محبت‌آمیز و مبتنی بر معنویت خداسو، وجود دارد، از سلامت روان و شخصیت بهنجار برخوردار می‌شوند. اگر نیازهای زیستی، روان‌شناختی و معنوی فرزندان به‌گونه‌ای مطلوب در محیط خانواده تامین گردد، زمینه گرایش فرزندان به دوستی‌های خطرناک و پناه بردن به فناوری دیجیتال خطرآفرین، کاهش می‌یابد. پژوهش‌های مختلف نشان داده است که یکی از علل اصلی گرایش فرزندان و به‌ویژه نوجوانان به فناوری دیجیبتال و فضای مجازی خطرناک و غیراخلاقی، عدم تأمین نیازهای عاطفی و روان‌شناختی آنان در فضای خانواده است. اعتیاد به فضای مجازی و فناوری دیجیتال، آسیب‌های مختلف به‌دنبال دارد. افت تحصیلی، افسردگی، انزواگزینی، اضطراب، آسیب معنوی، آسیب اخلاقی و جنسی، از مهمترین آسیب‌هایی است که ممکن است در اعتیاد به فناوری دیجیتال، دامن‌گیر نوجوانان گردد. والدین بایستی تلاش کنند تا تعاملی صمیمانه با نوجوانان داشته باشند و به آنان اعتماد کرده و مسئولیت برخی کارها را به آنان واگذار کنند. والدین بایستی نظارت غیرمستقیم بر فعالیت‌های فرزندان داشته باشند و سعی کنند آنان را در محیط اجتماعی سالم و مدارس آموزشی سالم، تربیت کنند. التزام والدین به هنجارهای اسلامی و ارزش‌های دینی و دعوت نوجوانان نیز به این فضای اخلاقی و معنوی، از عناصر مهم در مصونیت‌بخشی از ناهنجارهای اجتماعی و اخلاقی است. در پایان از همه افرادی که در ترویج دانش و ارزش‌های اسلامی و دینی تلاش می‌کنند قدردانی نموده و از خوانندگان گرامی تقاضا داریم با انتقادات سازنده خویش، ما را در پیشبرد اهداف تربیتی و علمی، یاری نمایند.
کلیدواژه‌ها
دوره نوجوانی؛ شبکه‌های اجتماعی؛ اعتیاد به گوشی هوشمند؛ رابطه والد - فرزندی؛ نیازها؛ آموزه‌های اسلامی
مراجع
* قرآن کریم. ترجمه آیت الله ناصر مکارم شیرازی.

  1. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه‌الله (1404ق). شرح نهج‌البلاغه. قم: مکتبۀ آیۀ‌الله المرعشی النجفی.
  2. ابن بابویه، محمد بن على (1413). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  3. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربى (1385ق). دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام. قم: آل‌البیت.
  4. ابن شعبه حرانى، حسن بن على (1404). تحف العقول عن آل الرسولn. قم: جامعه مدرسین.
  5. برقى، احمد بن محمد بن خالد (1371). المحاسن. قم: دار الکتب الإسلامیة. روان‌شناختی
  6. پناهی، علی احمد (1398). «اقتضائات آموزشی و پرورشی دوره کودکی از چشم‌اندازه آموزه‌های اسلامی و دانش روان‌شناسی». مطالعات اسلام و روان‌شناسی، شماره 25، 135−
  7. پناهی، علی احمد (1399). «اهمیت آشنایی با فرایند فرزندپروری با تأکید بر توقعّات تربیتی -روان‌شناختی حداقلّی اسلام از والدین». مجله علمی پژوهشی مطالعات اسلام و روان‌شناسی، شماره 27، 141−
  8. پناهی، علی احمد (1402). سبک فرزند‌پروری با رویکرد اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  9. حر عاملى، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسة آل البیتb.
  10. حیدرزادگان، کوچک‌زایی (1394). «بررسی رابطه بین سلامت معنوی و خودکارآمدی دانشجویان دانشکده‌های فنی -مهندسی و روانشناسی و علوم تربیتی». فصلنامه آموزش مهندسی ایران. 17(65): 79−
  11. دادستان، پریرخ (1386). روان‌شناسی مرضی تحولی از کودکی تا بزرگسالی. تهران: سمت.
  12. شریف الرضى، محمد بن حسین (1414). نهج البلاغة (للصبحی صالح). قم: هجرت.
  13. شعیری، محمد بن محمد (بی‌تا). جامع الأخبار (للشعیری). نجف: مطبعة حیدریة.
  14. ضیغمی، رضا؛ باقری نسامی، معصومه؛ حق دوست اسکویی، سیده فاطمه و منصوره یادآور نیک‌روش (1387). «تحلیل محتوا». فصلنامه پرستاری ایران، شماره 53، 41−
  15. طبرسى، حسن بن فضل (1412). مکارم الأخلاق. قم‏: الشریف‌الرضى.
  16. فراست، هادی (1400). «پیش‌بینی اعتیاد به اینترنت بر اساس شیوه های فرزندپروری و الگوهای ارتباطی خانواده دانش‌آموزان متوسطه دوم شهر خرم‌آباد». پژوهش‌های معاصر در علوم و تحقیقات، شماره 22، ص102-
  17. کافی،مجید و مرضیه سیده هاشمی (1401) خانواده فناورانه. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  18. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1407). الکافی (ط −الإسلامیة). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  19. مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  20. مفید، محمد بن محمد(1413). الإختصاص. قم: الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید.
  21. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1387). شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه. تهران: انتشارات دارالکتاب الاسلامیه.
  22. نوری، میرزاحسین (1408). مستدرک الوسایل. بیروت: مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث.
  23. Yang, X., Zhu, L., Chen, Q., Song, P., & Wang, Z. (2016). Parent marital conflict and Internet addiction among Chinese college students: The mediating role of father-child, mother-child, and peer attachment. Computers in Human Behavior, 59, 221–229.
  24. Adegbola, M. A. (2007). The relationship among spirituality, self-efficacy and quality of life in adults with sike cell disease, Thesis, for the Degree of Doctor of Philosophy, the University of Texas at Arlington.
  25. Appel, H., Crusius, J., & Gerlach, A. L. (2015). Social comparison, envy, and depression on Facebook: A study looking at the effects of high comparison standards on depressed individuals. Journal of Social and Clinical Psychology, 34(4), 277–289.
  26. Aslan, S. (2011). The analysis of relationship between school bullying, perceived parenting styles and self-esteem in adolescents. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 30, 1798-1800.
  27. Bong, M., & Seyoung, L. (2021). How does parental smartphone addiction affect adolescent smartphone addiction? Testing the mediating roles of parental rejection and adolescent depression. Cyberpsychology, Behavior and Social Networking, 24(6), 399–407.
  28. Brunwasser, S. M., Gill ham, J. E., & Kim, E. S. (2009). A met a analytic review of the Penn Resiliency Program's effect on depressive symptoms. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 77, 1042–1054.
  29. Burchell, K. (2015). Tasking the everyday: Where mobile and online communication take time. Mobile Media & Communication, 3(1), 36–52.
  30. Caprara, G. V. Barbaranelli, C. Postorellic, C. & Cervone, D (2004). The contribution of self-efficacy beliefs to psychosocial outcomes in adolescence: Predicting byeyond global dispositional tendencies. Personality and individual Differences. 37, 751-763.
  31. Cataldo, I., Lepri, B., Neoh, M. J. Y., & Esposito, G. (2021). Social media usage and development of psychiatric disorders in childhood and adolescence: A review. Frontiers in Psychiatry, 11, Article 508595.
  32. Desjardins, J., Zelenski, J., & Coplan, R. (2008). An investigation of maternal personality, parenting styles, and subjective well-being. Personality and Individual Differences, 44, 587-597.
  33. Dorros, S., Hanzal, A., & Segrina, Ch. (2008). The big five personality traits and perceptions of touch to intimate and nonintimate body regions. Journal of Research in Personality, 42, 1067-1073.
  34. Falahati, Hanieh, Samavi, Abdolvahab, Javdan, Moosa. (2014). Studying the Relationship between Parenting Styles and Behavioral Problems in 3 to 6 Years Old Children. American Journal of Life Science Researches. Vol. 2, Issue 1, 186-193.
  35. Fineberg, N. A., Mench´on, J. M., Hall, N., Dell’Osso, B., Brand, M., Potenza, M. N., & Zohar, J. (2022). Advances in problematic usage of the internet research-A narrative review by experts from the European network for problematic usage of the internet. Comprehensive Psychiatry, 152346
  36. Hofmann, S. G., & Nadkarni, A. (2012). Who do people use Facebook? NIH Public Access, 52(3), 243–249.
  37. Hutchinson, E. A., Rosen, D., Allen, K., Price, R. B., Amole, M., & Silk, J. S. (2019). Adolescent gaze-directed attention during parent-child conflict: The effects of depressive symptoms and parent-child relationship quality. Child Psychiatry and Human Development, 50(3), 483–493.
  38. Indian, M., & Grieve, R. (2014). When Facebook is easier than face-to-face: Social support derived from Facebook in socially anxious individuals. Personality and Individual Differences, 59(2), 102–106.
  39. Karabanova, O. A., & Poskrebysheva, N. N. (2013). Adolescent autonomy in parent-child relations. Procedia-social and behavioral sciences, 86, 621-628.
  40. Karaer, Y., & Akdemir, D. (2019). Parenting styles, perceived social support and emotion regulation in adolescents with internet addiction. Comprehensive psychiatry, 92, 22-27.
  41. Liu, Q., Huang, J., & Zhou, Z. (2020). Self-expansion via smartphone and smartphone addiction tendency among adolescents: A moderated mediation model. Children and Youth Services Review, 119, Article 105590.
  42. Nesi, J., & Prinstein, M. J. (2015). Using social media for social comparison and feedback-seeking: Gender and popularity moderate associations with depressive symptoms. Journal of Abnormal Child Psychology, 43(8), 1427–1438.
  43. Nickerson, A. B., Nagle, R. J., (2005). Parent and peer attachment in late childhood and early adolescence. J. Early Adolesc. 25 (2), 223–249.
  44. Odaci, H., & Kalkan, M. (2010). Problematic Internet use, loneliness and dating anxiety among young adult university students. Computers & Education, 55(3), 1091–1097
  45. Renner, L. M. (2012). Single types of family violence victimization and externalizing behaviors among children and adolescents. Journal of Family,27. 177-186.
  46. Sendzik, L., Ö. Schäfer, J., C. Samson, A., Naumann, E., & Tuschen-Caffier, B. (2017). Emotional awareness in depressive and anxiety symptoms in youth: A meta-analytic review. Journal of youth and adolescence, 46, 687-700.
  47. Seyrek, S., Cop, E., Sinir, H., Ugurlu, M., & Şenel, S. (2017). Factors associated with Internet addiction: Cross‐sectional study of Turkish adolescents. Pediatrics international, 59(2), 218-222.
  48. Shaw, A. M., Timpano, K. R., TranT, B., & Joormann, J. (2015). Correlates of Facebook usage patterns: The relationship be- tween passive Facebook use, social anxiety symptoms, and brooding. Computers in Human Behavior, 48, 575–580.
  49. Soh, P. C. H., Chew, K. W., Koay, K. Y., & Ang, P. H. (2018). Parents vs peers’ influence on teenagers’ Internet addiction and risky online activities. Telematics and Informatics, 35(1), 225-236
  50. Moon, S.J., Bai, S.Y.,(2020). Components of digital literacy as predictors of youth civic engagement and the role of social media news attention: the case of Korea. J. Child.Media 14 (4), 458–474.
  51. Konok, V., Bunford, N., Miklosi, A.,(2020). Associations between child mobile use and digital parenting style in Hungarian families. J. Child. Media 14 (1), 91–109.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 607
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 249