تعداد نشریات | 8 |
تعداد شمارهها | 294 |
تعداد مقالات | 2,213 |
تعداد مشاهده مقاله | 4,818,438 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,385,578 |
الگوی نظری موعظت − صیانت بر اساس منابع اسلامی برای والدگری معنوی خداسو | ||
فصلنامه علمی تربیت اسلامی | ||
دوره 19، شماره 50، دی 1403، صفحه 37-55 اصل مقاله (1.95 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/edu.2024.10340.2928 | ||
نویسندگان | ||
محمد حسین حق شناس* 1؛ مسعود جانبزرگی2 | ||
1دانشجوی دکتری، روانشناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران. | ||
2استاد، روانشناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران. | ||
چکیده | ||
مقدمه و اهداف: مطالعات متعدد نشان دادهاند که کیفیت روابط والدین و فرزند، بهویژه در دوران پیشدبستانی، نقش بسیار مهمی در رشد سالم کودکان ایفا میکند. شیوههای تربیتی نامناسب نه تنها به روابط والدین و فرزند آسیب میرساند بلکه میتواند منجر به مشکلات رفتاری و عاطفی در کودکان شود. انسان بهعنوان یک موجود پیچیده، نیازمند آموزشهای صحیح برای تعامل موثر با فرزندان است. در رویکرد والدگری معنوی خداسو، عقل بهعنوان محور اصلی عملکرد والدین مطرح شده است. عقل تنها ابزار شناختی است که میتواند بعد معنوی انسان را فعال نگه دارد. با توجه به اهمیت خانواده در شکلگیری شخصیت کودکان، کمبود دانش والدین در زمینه فرزندپروری و استفاده از شیوههای تربیتی نادرست میتواند کودکان را از مسیر رشد و تعالی منحرف کند. جهل و نادانی ریشه اصلی بسیاری از مشکلات، از جمله مشکلات تربیتی است. هر رفتاری براساس میزان شناخت و آگاهی افراد از واقعیتها شکل میگیرد. یکی از مهمترین واقعیتهایی که والدین باید به آن آگاهی داشته باشند، ماهیت دنیا و هدف زندگی است. متون دینی، بهویژه قرآن و روایات، میتوانند در افزایش آگاهی والدین نسبت به این موضوع و در نتیجه بهبود روابط والد و فرزند موثر باشند. پژوهش حاضر با هدف ارائه الگویی برای والدگری معنوی خداسو بر اساس آموزههای اسلامی انجام شده است. سوال اصلی پژوهش این است که الگوی موعظت و صیانت در والدگری معنوی خداسو چه الگوهای شناختی و رفتاری را برای والدین و فرزندان تعریف میکند؟ اجزای این الگو و روابط بین آنها چگونه است؟ نتایج این پژوهش میتواند مبنایی برای طراحی برنامههای آموزشی برای والدین باشد و به آنها کمک کند تا با استفاده از آموزههای دینی، روابط خود با فرزندان را بهبود بخشند و به رشد معنوی آنها کمک کنند. روش: پژوهش حاضر با هدف استخراج الگوی موعظت و صیانت در والدگری معنوی از منابع اسلامی بهویژه روایات، از روش تحلیل اسنادی کلاسیک بهره برده است. این پژوهش در دو مرحله اصلی انجام شده است: 1- تشکیل خانواده حدیث و تحلیل محتوایی: ابتدا تمام روایات مرتبط با موضوع جمعآوریشده و سپس با استفاده از روش تحلیل محتوایی، ابعاد روانشناختی و کارکردهای هر روایت مورد بررسی قرار گرفته است. این مرحله به شناسایی اجزای مختلف هر متن و نقش آنها در الگوی کلی کمک کرده است. 2- الگوپردازی نظری: در این مرحله، روابط میان اطلاعات استخراجشده از روایات شناساییشده و بهصورت یک الگوی جامع ترسیم شده است. بدین منظور، متون به دو بخش رفتار والد و فرزند تقسیم شده و هر بخش بهصورت جداگانه تحلیل شده است. سپس، این دو الگوی جزئی با یکدیگر ترکیب شده و الگوی کلی موعظت و صیانت برای والدگری معنوی به دست آمده است. پس از تحلیل بیش از 100 حدیث و آیه مرتبط با موضوع، 22 روایت برای الگوپردازی انتخاب شده است. بر اساس این روایات، دو مؤلفه اصلی در الگوی موعظت و صیانت شناسایی شده است: 1- موعظت: این مؤلفه به نقش والدین در آموزش و آگاهسازی فرزندان در مورد واقعیتهای دنیا و مهمتر از آن، هدف زندگی اشاره دارد. 2- صیانت: این مؤلفه به نقش فرزندان در پذیرش واقعیتها و تعهد به ارزشهای دینی اشاره دارد. این پژوهش با ارائه یک الگوی جامع برای والدگری معنوی بر اساس آموزههای اسلامی، میتواند به والدین در تربیت فرزندان کمک کند. همچنین، این الگو میتواند مبنایی برای طراحی برنامههای آموزشی برای والدین و مشاوران باشد. نتایج: این پژوهش با هدف استخراج الگوی موعظه و صیانت در والدگری معنوی از منابع اسلامی بهویژه روایات انجام شده است. براساس این منابع، والدین موظفند به فرزندان خود درباره ماهیت دنیا، فرصتها و چالشهای آن آموزش دهند (موعظه) و فرزندان نیز باید با پذیرش این واقعیتها (صیانت) و تلاش برای رسیدن به کمال معنوی، به تعهدات خود عمل کنند. حال، الگوی شناختی والدین شامل موارد زیر میباشد: دنیاپنداشت: والدین باید به فرزندان بفهمانند که دنیا فرصتی برای رشد معنوی است اما در عین حال فریبنده و ناپایدار است. پندارهزدایی: والدین باید به فرزندان کمک کنند تا به جای دلبستگی به دنیا، به دنبال ارزشهای معنوی باشند. الگوی شناختی-رفتاری فرزندان شامل موارد زیر میباشد: پذیرش: فرزندان باید واقعیتهای دنیا را همانطور که هست بپذیرند و از آنها درس بگیرند. تعهد: فرزندان باید به ارزشهای معنوی پایبند باشند و برای رسیدن به کمال تلاش کنند. سازشیافتگی به عنوان نتیجهی الگوی موعظه و صیانت: هدف نهایی این الگو، ایجاد سازشیافتگی در فرزندان است. سازشیافتگی به معنای پذیرش شرایط زندگی و تلاش برای بهترین استفاده از فرصتها است. فرزندان باید بتوانند در شرایط مختلف زندگی، از جمله خوشیها و ناخوشیها، با آرامش و تعادل برخورد کنند. الگوی موعظه و صیانت، یک الگوی جامع برای والدگری معنوی است که براساس آموزههای اسلامی استوار شده است. این الگو به والدین کمک میکند تا فرزندان خود را برای زندگی در دنیا و آخرت آماده کنند. سازشیافتگی بهعنوان هدف نهایی این الگو، به فرزندان کمک میکند تا زندگی موفقی داشته باشند. این پژوهش میتواند بهعنوان یک منبع ارزشمند برای والدین، مربیان و پژوهشگران در زمینه تربیت دینی کودکان مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، این پژوهش میتواند به غنیسازی ادبیات علمی در حوزه روانشناسی اسلامی کمک کند. بحث و نتیجهگیری: این پژوهش بر روی الگوی موعظه و صیانت در تربیت فرزندان تمرکز دارد. این الگو بر اهمیت نقش قلب و عواطف در فرایند تربیت تاکید میکند و بر این باور است که با استفاده از موعظههای تاثیرگذار، میتوان قلب فرزند را نرم کرده و او را برای پذیرش آموزههای دینی آماده ساخت. قلب بهعنوان مرکز احساسات، عواطف و شناخت در نظر گرفته شده و تقویت آن به عنوان کلید رشد معنوی فرزند مطرح شده است. و موعظه به عنوان ابزاری برای ارتباط عاطفی و شناختی به فرزند معرفی شده است و بهعنوان یک روش موثر برای انتقال مفاهیم به فرزند شناخته میشود. و سازشیافتگی هدف نهایی این الگو، ایجاد سازشیافتگی در فرزند است به این معنی که کودک بتواند با واقعیتهای زندگی سازگار شود و در شرایط مختلف تصمیمات صحیحی بگیرد. اجزای الگوی این پژوهش شامل موارد زیر میشود. 1- موعظه: والدین با استفاده از موعظه، مفاهیم را به فرزندان منتقل میکنند و به آنها کمک میکنند تا دنیای اطراف خود را بهتر درک کنند. 2- حزم: موعظه باعث افزایش حزم و دوراندیشی در فرزندان میشود و آنها را قادر میسازد تا تصمیمات آگاهانهتری بگیرند. 3- بصیرت: موعظه باعث افزایش بصیرت و شناخت درونی فرزندان میشود و آنها را به سمت حقایق هدایت میکند. 4- تذکر: موعظه با تذکر همراه است و به فرزندان کمک میکند تا از اشتباهات پرهیز کنند و به سمت کمال حرکت کنند. با توجه به بیانی که گذشت، الگوی روانشناختی موعظت - صیانت در نمودار زیر روشن شده است. شکل 1: نمودار الگوی موعظت و صیانت والدگری معنوی خداسو مراحل پردازش الگوی پژوهش از این قرار است که والدین با استفاده از موعظه، اطلاعات و مفاهیم دینی را به فرزند منتقل میکنند. و فرزند این اطلاعات را پردازش کرده و آنها را با عقل و قلب خود تطبیق میدهد. فرزند بر اساس اطلاعات پردازش شده، تصمیمات خود را میگیرد. شکل 2: شکل مسیر پردازش الگوی موعظت-صیانت | ||
کلیدواژهها | ||
دنیاپنداشت؛ پندارهزدایی از دنیا؛ تقدیرگرائی؛ موعظت؛ صیانت؛ سازشیافتگی؛ والدگری معنوی خداسو | ||
مراجع | ||
* قرآن کریم
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 336 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 196 |