پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات8
تعداد شماره‌ها294
تعداد مقالات2,213
تعداد مشاهده مقاله4,818,617
تعداد دریافت فایل اصل مقاله3,385,745
حق شناس, محمد حسین, جانبزرگی, مسعود. (1403). الگوی نظری موعظت − صیانت بر اساس منابع اسلامی برای والدگری معنوی خداسو. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19(50), 37-55. doi: 10.30471/edu.2024.10340.2928
محمد حسین حق شناس; مسعود جانبزرگی. "الگوی نظری موعظت − صیانت بر اساس منابع اسلامی برای والدگری معنوی خداسو". جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19, 50, 1403, 37-55. doi: 10.30471/edu.2024.10340.2928
حق شناس, محمد حسین, جانبزرگی, مسعود. (1403). 'الگوی نظری موعظت − صیانت بر اساس منابع اسلامی برای والدگری معنوی خداسو', جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19(50), pp. 37-55. doi: 10.30471/edu.2024.10340.2928
حق شناس, محمد حسین, جانبزرگی, مسعود. الگوی نظری موعظت − صیانت بر اساس منابع اسلامی برای والدگری معنوی خداسو. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 1403; 19(50): 37-55. doi: 10.30471/edu.2024.10340.2928

الگوی نظری موعظت − صیانت بر اساس منابع اسلامی برای والدگری معنوی خداسو

فصلنامه علمی تربیت اسلامی
دوره 19، شماره 50، دی 1403، صفحه 37-55    اصل مقاله (1.95 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/edu.2024.10340.2928
نویسندگان
محمد حسین حق شناس* 1؛ مسعود جانبزرگی2
1دانشجوی دکتری، روانشناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.
2استاد، روانشناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.
چکیده
مقدمه و اهداف: مطالعات متعدد نشان داده‌اند که کیفیت روابط والدین و فرزند، به‌ویژه در دوران پیش‌دبستانی، نقش بسیار مهمی در رشد سالم کودکان ایفا می‌کند. شیوه‌های تربیتی نامناسب نه تنها به روابط والدین و فرزند آسیب می‌رساند بلکه می‌تواند منجر به مشکلات رفتاری و عاطفی در کودکان شود. انسان به‌عنوان یک موجود پیچیده، نیازمند آموزش‌های صحیح برای تعامل موثر با فرزندان است. در رویکرد والدگری معنوی خداسو، عقل به‌عنوان محور اصلی عملکرد والدین مطرح شده است. عقل تنها ابزار شناختی است که می‌تواند بعد معنوی انسان را فعال نگه دارد. با توجه به اهمیت خانواده در شکل‌گیری شخصیت کودکان، کمبود دانش والدین در زمینه فرزندپروری و استفاده از شیوه‌های تربیتی نادرست می‌تواند کودکان را از مسیر رشد و تعالی منحرف کند. جهل و نادانی ریشه اصلی بسیاری از مشکلات، از جمله مشکلات تربیتی است. هر رفتاری براساس میزان شناخت و آگاهی افراد از واقعیت‌ها شکل می‌گیرد. یکی از مهم‌ترین واقعیت‌هایی که والدین باید به آن آگاهی داشته باشند، ماهیت دنیا و هدف زندگی است. متون دینی، به‌ویژه قرآن و روایات، می‌توانند در افزایش آگاهی والدین نسبت به این موضوع و در نتیجه بهبود روابط والد و فرزند موثر باشند. پژوهش حاضر با هدف ارائه الگویی برای والدگری معنوی خداسو بر اساس آموزه‌های اسلامی انجام شده است. سوال اصلی پژوهش این است که الگوی موعظت و صیانت در والدگری معنوی خداسو چه الگوهای شناختی و رفتاری را برای والدین و فرزندان تعریف می‌کند؟ اجزای این الگو و روابط بین آنها چگونه است؟ نتایج این پژوهش می‌تواند مبنایی برای طراحی برنامه‌های آموزشی برای والدین باشد و به آنها کمک کند تا با استفاده از آموزه‌های دینی، روابط خود با فرزندان را بهبود بخشند و به رشد معنوی آن‌ها کمک کنند.
روش: پژوهش حاضر با هدف استخراج الگوی موعظت و صیانت در والدگری معنوی از منابع اسلامی به‌ویژه روایات، از روش تحلیل اسنادی کلاسیک بهره برده است. این پژوهش در دو مرحله اصلی انجام شده است: 1- تشکیل خانواده حدیث و تحلیل محتوایی: ابتدا تمام روایات مرتبط با موضوع جمع‌آوری‌شده و سپس با استفاده از روش تحلیل محتوایی، ابعاد روان‌شناختی و کارکردهای هر روایت مورد بررسی قرار گرفته است. این مرحله به شناسایی اجزای مختلف هر متن و نقش آنها در الگوی کلی کمک کرده است. 2- الگوپردازی نظری: در این مرحله، روابط میان اطلاعات استخراج‌شده از روایات شناسایی‌شده و به‌‎صورت یک الگوی جامع ترسیم شده است. بدین منظور، متون به دو بخش رفتار والد و فرزند تقسیم شده و هر بخش به‌صورت جداگانه تحلیل شده است. سپس، این دو الگوی جزئی با یکدیگر ترکیب شده و الگوی کلی موعظت و صیانت برای والدگری معنوی به دست آمده است.
پس از تحلیل بیش از 100 حدیث و آیه مرتبط با موضوع، 22 روایت برای الگوپردازی انتخاب شده است. بر اساس این روایات، دو مؤلفه اصلی در الگوی موعظت و صیانت شناسایی شده است: 1- موعظت: این مؤلفه به نقش والدین در آموزش و آگاه‌سازی فرزندان در مورد واقعیت‌های دنیا و مهم‌تر از آن، هدف زندگی اشاره دارد. 2- صیانت: این مؤلفه به نقش فرزندان در پذیرش واقعیت‌ها و تعهد به ارزش‌های دینی اشاره دارد. این پژوهش با ارائه یک الگوی جامع برای والدگری معنوی بر اساس آموزه‌های اسلامی، می‌تواند به والدین در تربیت فرزندان کمک کند. همچنین، این الگو می‌تواند مبنایی برای طراحی برنامه‌های آموزشی برای والدین و مشاوران باشد.
نتایج: این پژوهش با هدف استخراج الگوی موعظه و صیانت در والدگری معنوی از منابع اسلامی به‌ویژه روایات انجام شده است. براساس این منابع، والدین موظفند به فرزندان خود درباره ماهیت دنیا، فرصت‌ها و چالش‌های آن آموزش دهند (موعظه) و فرزندان نیز باید با پذیرش این واقعیت‌ها (صیانت) و تلاش برای رسیدن به کمال معنوی، به تعهدات خود عمل کنند. حال، الگوی شناختی والدین شامل موارد زیر می‌باشد:

دنیاپنداشت: والدین باید به فرزندان بفهمانند که دنیا فرصتی برای رشد معنوی است اما در عین حال فریبنده و ناپایدار است.
پنداره‌زدایی: والدین باید به فرزندان کمک کنند تا به جای دلبستگی به دنیا، به دنبال ارزش‌های معنوی باشند.

الگوی شناختی-رفتاری فرزندان شامل موارد زیر می‌باشد:

پذیرش: فرزندان باید واقعیت‌های دنیا را همانطور که هست بپذیرند و از آنها درس بگیرند.
تعهد: فرزندان باید به ارزش‌های معنوی پایبند باشند و برای رسیدن به کمال تلاش کنند.
سازش‌یافتگی به عنوان نتیجه‌ی الگوی موعظه و صیانت: هدف نهایی این الگو، ایجاد سازش‌یافتگی در فرزندان است. سازش‌یافتگی به معنای پذیرش شرایط زندگی و تلاش برای بهترین استفاده از فرصت‌ها است. فرزندان باید بتوانند در شرایط مختلف زندگی، از جمله خوشی‌ها و ناخوشی‌ها، با آرامش و تعادل برخورد کنند.

الگوی موعظه و صیانت، یک الگوی جامع برای والدگری معنوی است که براساس آموزه‌های اسلامی استوار شده است. این الگو به والدین کمک می‌کند تا فرزندان خود را برای زندگی در دنیا و آخرت آماده کنند. سازش‌یافتگی به‌عنوان هدف نهایی این الگو، به فرزندان کمک می‌کند تا زندگی موفقی داشته باشند. این پژوهش می‌تواند به‌عنوان یک منبع ارزشمند برای والدین، مربیان و پژوهشگران در زمینه تربیت دینی کودکان مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، این پژوهش می‌تواند به غنی‌سازی ادبیات علمی در حوزه روانشناسی اسلامی کمک کند.
بحث و نتیجه‌گیری: این پژوهش بر روی الگوی موعظه و صیانت در تربیت فرزندان تمرکز دارد. این الگو بر اهمیت نقش قلب و عواطف در فرایند تربیت تاکید می‌کند و بر این باور است که با استفاده از موعظه‌های تاثیرگذار، می‌توان قلب فرزند را نرم کرده و او را برای پذیرش آموزه‌های دینی آماده ساخت. قلب به‌عنوان مرکز احساسات، عواطف و شناخت در نظر گرفته شده و تقویت آن به عنوان کلید رشد معنوی فرزند مطرح شده است. و موعظه به عنوان ابزاری برای ارتباط عاطفی و شناختی به فرزند معرفی شده است و به‌عنوان یک روش موثر برای انتقال مفاهیم به فرزند شناخته می‌شود. و سازش‌یافتگی هدف نهایی این الگو، ایجاد سازش‌یافتگی در فرزند است به این معنی که کودک بتواند با واقعیت‌های زندگی سازگار شود و در شرایط مختلف تصمیمات صحیحی بگیرد. اجزای الگوی این پژوهش شامل موارد زیر می‌شود. 1- موعظه: والدین با استفاده از موعظه، مفاهیم را به فرزندان منتقل می‌کنند و به آنها کمک می‌کنند تا دنیای اطراف خود را بهتر درک کنند. 2- حزم: موعظه باعث افزایش حزم و دوراندیشی در فرزندان می‌شود و آنها را قادر می‌سازد تا تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند. 3- بصیرت: موعظه باعث افزایش بصیرت و شناخت درونی فرزندان می‌شود و آنها را به سمت حقایق هدایت می‌کند. 4- تذکر: موعظه با تذکر همراه است و به فرزندان کمک می‌کند تا از اشتباهات پرهیز کنند و به سمت کمال حرکت کنند. با توجه به بیانی که گذشت، الگوی روان‌شناختی موعظت - صیانت در نمودار زیر روشن شده است.
 
شکل 1: نمودار الگوی موعظت و صیانت والدگری معنوی خداسو
مراحل پردازش الگوی پژوهش از این قرار است که والدین با استفاده از موعظه، اطلاعات و مفاهیم دینی را به فرزند منتقل می‌کنند. و فرزند این اطلاعات را پردازش کرده و آنها را با عقل و قلب خود تطبیق می‌دهد. فرزند بر اساس اطلاعات پردازش شده، تصمیمات خود را می‌گیرد.
 
شکل 2: شکل مسیر پردازش الگوی موعظت-صیانت
 
کلیدواژه‌ها
دنیاپنداشت؛ پنداره‌زدایی از دنیا؛ تقدیرگرائی؛ موعظت؛ صیانت؛ سازش‌یافتگی؛ والدگری معنوی خداسو
مراجع

* قرآن کریم

  1. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله (1385ق). شرح نهج البلاغه. تحقیق محمد ابوالفضل. بیروت: دارالاحیای التراث العربی.
  2. ابن بابویه، م (1413ق). من لا یحضره الفقیه‏. چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
  3. ابن شعبة الحرّانی، لأبی محمّد الحسن بن علیّ (1404ق). تحف‏ العقول‏. تحقیق: علی أکبر الغفّاری. الطبعة الثانیة. قمّ: مؤسسة النشر الإسلامی.
  4. ابن‌ابی‌جمهور، محمدبن‌زین‌الدین (1361). عوالى اللآلى. تهران: مطبعه سید الشهداء.
  5. ابن‌ابی‌فراس حمدان، ورام (بی‌تا). تنبیه الخواطر ونزهة النواظر (مجموعة ورّام). بیروت:دارالتعارف ودار صعب.
  6. پسندیده، عباس (1398، الف). روش فهم روان‌شناختی متون دینی. قم: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
  7. پسندیده، عباس (1398، ب). فقه الحدیث. قم: دارالحدیث.
  8. پسندیده، عباس، (۱۳۹۲). الگوی اسلامی شادکامی. قم: موسسه فرهنگی دارالحدیث.
  9. پناهی، احمد (1400). سبک فرزندپروری با رویکرد اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  10. تمیمی‌آمدی، عبدالواحد (1366). تصنیف غررالحکم و دررالکلم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  11. جان‌بزرگی، مسعود (1402). روان‌شناسی شخصیت نقد و بررسی و مطابقت‌های فرهنگی به ضمیمه نظریه‌های معنوی − مذهبی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  12. جان‌بزرگی، مسعود، (1398). درمان چند بعدی معنوی یک رویکرد خداسو برای مشاوران و روان‌درمانگران. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  13. جرجانی، علی بن محمد (بی‌تا). التعریفات. تهران: ناصر خسرو.
  14. جزایری، نعمت الله بن عبدالله (1387). قصص الانبیاء. تهران: هاد.
  15. جوهری، اسماعیل بن حماد (1418ق). تاج اللغه و صحاح العربیه المسمی بالصحاح. بیروت: دارالفکر.
  16. حاکم، ابو عبدالله (1411ق). المستدرک على الصحیحین. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  17. دیلمى، حسن بن محمد (1412ق). إرشاد القلوب إلى الصواب (للدیلمی). اول، قم‏: الشریف الرضی.
  18. دیلمى، حسن بن محمّد، (بی‌تا). أعلام‏ الدین‏ فى صفات المؤمنین. تحقیق: مؤسّسة آل‌البیتj. قم: مؤسّسة آل‌البیتj.
  19. سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌أبی‌بکر (1414ق). الدّر المنثور. بیروت: دارالفکر.
  20. شهید ثانی، زین الدین بن علی (1409ق). منیه المرید. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  21. صالحی اندیمشکی، محمد (1386). تفسیر القمی. تهران: ذوی القربی.
  22. طباطبایی، محمدحسین (1381). انسان از آغاز تا انجام. ترجمه صادق لاریجانی. تهران: الزهراء.
  23. غزالی، محمدبن‌محمد (1373). احیاء علوم الدین. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی (آموزش انقلاب اسلامی).
  24. فراهیدی، خلیل بن احمد (1414ق). ترتیب کتاب العین. قم: انتشارات اسوه.
  25. فیومی، احمدبن محمد (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: دارالهجره.
  26. کلینى، م. (1407 ق). الکافی(ط−الإسلامیة). چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  27. اشتاینبرگ، لارنس و مهرنوش عابر (1396). ده اصل ثابت فرزندپروری. تهران: رشد.
  28. لیثى واسطى، على بن محمد (1376). عیون الحکم و المواعظ (للیثی). اول‏، قم‏: دار الحدیث.
  29. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى (1403 ق‏). بحار الأنوار. بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی.
  30. مشکینی أردبیلی، علی (1406ق). المواعظ العددیة. تحقیق: علی الأحمدی المیانجی. چهارم، قم: الهادی.
  31. مفید، محمدبن محمد (1394). الاختصاص. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  32. موسوی، محمّدبن‌الحسین الموسوی (الشریف‌الرضی) (1378ش). نهج البلاغة. ترجمه: سیدجعفر شهیدی. بیروت: مؤسسة الأعلمی.
  33. Bolger KE, Patterson C, Thompson W, Kupersmidt J. Psychosocial adjustment among children experiencing persistent and intermittent family economic hardship. Child Dev. (1995) 66:1107–29.
  34. Conger RD, Conger KJ, Martin MJ. Socioeconomic status, family processes, and individual development. J Marriage Fam. 72:685–704.
  35. El-Sheikh M, Cummings EM, Kouros CD, Elmore-Staton L, Buckhalt J. Marital psychological and physical aggression and children's mental and physical health: direct, mediated, and moderated effects. J Consult Clin Psychol. (2008) 76:138.
  36. Gershoff E, Aber J, Raver C, Lennon M. Income is not enough: incorporating material hardship into models of income associations with parenting and child development. Child Dev. (2007) 78:70–95.
  37. Hassoun, R. (2022). The impact of parental involvement on academic achievement of 3rd cycle students in schools of South Lebanon. International Journal of Education, Technology and Science (IJETS), 2(1), 024–046.
  38. Hidalgo, M. V., Jiménez, L., López-Verdugo, I., Lorence, B., & Sánchez, J. (2016). “family Education and Support” program for families at psychosocial risk: The role of implementation process. Psychosocial Intervention, 25(2), 79–85. https://doi. org/10.1016/j.psi.2016.03.002.
  39. Jelic M. Developing a sense of identity in preschoolers. Mediterr J Soc Sci. (2014) 5:225–34.
  40. Septiyati Purwandari, Aftina Nurul Husna, Tawil Tawil,(2022), Islamic Parenting Model to Increase Family Literacy: A Mixed Method Study, International Journal of Islamic Educational Psychology, Universitas Muhammadiyah Magelang, Indonesia,Vol. 3, No. 2, December.
  41. Shabas S. Relationships between parents and preschool-age children attending kindergartens. Procedia Soc Behav Sci. (2016) 233:269–73. 
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 336
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 197