پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات8
تعداد شماره‌ها289
تعداد مقالات2,172
تعداد مشاهده مقاله4,607,711
تعداد دریافت فایل اصل مقاله3,230,810
کشانی, مهدیه, کافی موسوی, اباذر. (1403). گونه‌شناسی و مدل‌یابی شاخصه‌های مدیریت کلان در قرآن با رویکرد تربیت‌محور. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 11(20), 315-340. doi: 10.30471/rsm.2024.10144.1360
مهدیه کشانی; اباذر کافی موسوی. "گونه‌شناسی و مدل‌یابی شاخصه‌های مدیریت کلان در قرآن با رویکرد تربیت‌محور". جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 11, 20, 1403, 315-340. doi: 10.30471/rsm.2024.10144.1360
کشانی, مهدیه, کافی موسوی, اباذر. (1403). 'گونه‌شناسی و مدل‌یابی شاخصه‌های مدیریت کلان در قرآن با رویکرد تربیت‌محور', جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 11(20), pp. 315-340. doi: 10.30471/rsm.2024.10144.1360
کشانی, مهدیه, کافی موسوی, اباذر. گونه‌شناسی و مدل‌یابی شاخصه‌های مدیریت کلان در قرآن با رویکرد تربیت‌محور. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 1403; 11(20): 315-340. doi: 10.30471/rsm.2024.10144.1360

گونه‌شناسی و مدل‌یابی شاخصه‌های مدیریت کلان در قرآن با رویکرد تربیت‌محور

فصلنامه مطالعات دین، معنویت و مدیریت
دوره 11، شماره 20، فروردین 1403، صفحه 315-340    اصل مقاله (1.93 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/rsm.2024.10144.1360
نویسندگان
مهدیه کشانی؛ اباذر کافی موسوی*
گروه آموزش معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران
چکیده
مقدمه و اهداف
داشتن رویکرد تربیتی به مدیریت می‌تواند علاوه بر ثمرات تربیت مدیران در تراز کشوری، به‌عنوان شیوه‌ای انسان‌ساز در تعالی انسان مدنظر قرار گیرد. باید توجه داشت در سال‌های اخیر، نگاه به تربیت همه‌جانبه و تمام‌ساحتی در تمامی حیطه‌ها، از جمله تقویت الگوهای تربیت محور با ابعاد تربیتی مورد توجه قرار گرفته است (حسنی و صادق زاده، 1400: 45). نقطه ثقل این نگاه با من ظرگاه قرآن در داشتن رویکردی است که در آیات مربوط به شاخصه‌های مدیریت و مدیر به وضوح، دیده می‌شود. به عبارتی، در نگاه قرآنی ورود به ویژگی‌های مدیر، تنها برای بیان وظایف مدیریتی نبوده و فرارَوی تربیتی فرد و جامعه، هدف نهایی حرکت قرآنی می‌باشد. برای همین منظور لازم است ابتدا به این موضوع پرداخته شود که قرآن از گذرگاه کدام شاخصه‌های مدیریتی مسیر تربیت را اتخاذ نموده و در مرحله بعد از چه سبک و سیاقی برای این منظور استفاده نموده است. همین رویکرد در نگاهی جدید به گونه‌شناسی و مدل‌یابی شاخصه‌های مدیریت کلان در قرآن، در نوشتار حاضر مورد بررسی قرار گرفته است. در همین راستا پژوهش حاضر سعی دارد در نگاهی جامع به تمام آیات قرآن، گونه‌های مدیریت کلان در قرآن را شناسایی کرده و مدل توصیفی هرگونه را استخراج نموده و با استنباط دلالت‌های تربیتی، گامی در جهت غنابخشی و همه‌جانبه نگری در روندهای تربیتی فراهم نماید.
 
روش
تحقیق حاضر با توجه به چندوجهی بودن آن، ترکیبی از روش‌های کیفی جمع‌آوری، تحلیل و کدگذاری داده‌ها را به کار گرفته است. در بخش نخست از روش پدیدارشناسی توصیفی برای رجوع به آیات قرآن کریم استفاده شده است. پدیدارشناسی، یک رویکرد پژوهش کیفی است که در پی شناسایی معنای ذاتی و تغییرناپذیر مسئله‌ی تحت بررسی می‌باشد (چان، فانگ و چین: 2013 به نقل از لانگدریج: 2007). مراحل این روش عبارت‌اند از: 1. طرح سؤال پژوهشی بر اساس الگوی «وجود ذاتی پدیده چیست؟» 2. نمونه­گیری هدفمند 3. جمع­آوری داده­ها 4. تحلیل داده­ها (عابدی، 1389). البته این مراحل، سیر خطی ندارند و به‌صورت رفت و برگشتی مورد استفاده قرار می­گیرند. بر اساس مراحل فوق، یعنی سؤال در مورد الگوی ذاتی پدیده تحقیق، ابتدا یک سؤال پژوهشی با این مضمون طرح شد که: 1. «شاخصه‌های مدیریت کلان که در قرآن معرفی شده‌اند چیست و توصیفات مربوط به هرکدام چه می‌باشد؟» 2. نمونه‌گیری هدفمند که تا اشباع نظری مقولات ادامه داشته و در طرح تحقیقی حاضر سبب خوانش کل آیات قرآن کریم گردید. 3. در مرحله­ی سوم، جمع­آوری داده­ها به روش کتابخانه­ای و با مراجعه به متن قرآن انجام گرفت. 4. در مرحله­ی چهارم، داده­های به‌دست‌آمده با استفاده از نرم‌افزار MAXQDAY نسخه3-12 PORO مورد تحلیل قرار گرفت و با مراجعه‌‌ی مجدد به متون مورد مطالعه و مقایسه‌‌ی توصیف فوق با این متون، نتایج اعتباریابی شدند. در مرحله کدگذاری انتخابی، گونه‌های مدیریت کلان در قرآن به دست آمد. در مرحله آخر، مطالعه تطبیقی کدهای محوری و باز به استخراج تحلیل‌های دینی و فراتحلیل‌های تربیتی منجر شد.
 
نتایج
نتایج تحقیق در پاسخ به پرسش اول تحقیق یعنی گونه‌ها و دسته‌بندی‌های شاخصه‌های مدیریت کلان در آیات قرآن چیست؟ نشان‌دهنده آن است که 59 کد باز در رابطه با گونه‌های مدیریت کلان در قرآن وجود دارد که در قالب سه مقوله کد انتخابی درونداد (ملزومات مدیریت)، فرایند (صفات مدیریت) و برونداد (وظایف مدیریت) دسته بنده شده‌اند. دسته اول خود به ده کد محوری، دسته دوم به چهارده کد محوری و دسته سوم به شانزده کد محوری تقسیم‌بندی شده‌اند.
نتایج تحقیق در پاسخ به پرسش دوم تحقیق یعنی آیا برای هرگونه، توصیف یا توصیفات خاصی وجود دارد و مدل نهایی در هر بخش به چه شکل است؟ نشان‌دهنده آن است که فراوانی داده بر اساس تعداد موارد، ابتدا در بخش وظایف مدیریتی، سپس در بخش توصیه به داشتن صفات مناسب و در مرحله بعد در بخش موارد ملزومات به تربیت بیشتر بوده است؛ اما بر اساس نمودار ستونی میزان توصیه به صفات مدیریتی دارای بیشتری فراوانی محتوایی است. در بخش ملزومات بیشترین فراوانی مربوط به لزوم اطاعت مردم و لزوم امکانات مالی، در بخش فرایند دو صفت اصلی علم و ایمان و در بخش وظایف مدیریت دو بخش مدیریت مالی و حل اختلافات جامعه مورد نظر می‌باشد.
نتایج تحقیق در پاسخ به پرسش سوم تحقیق یعنی دلالت‌های تربیتی مستخرج از تبیین گونه‌ها و توصیف مدل‌های مربوط به شاخصه‌های مدیریت کلان در قرآن چیست؟ نشان‌دهنده هشت اصل تربیتی است که شامل موارد زیر می‌باشد: اصل تکیه بر تلاش، اصل حق و تکلیف تربیتی، اصل نگاه دوسویه به ابعاد مدیریت و تربیت، اصل جمع بین وظایف مختلف، اصل نگاه سازمانی، اصل مدیریت وحدت‌گرا، اصل اقتدار و صمیمیت، اصل تعهد و تخصص.
 
نتیجه‌گیری
بر اساس آنچه نتایج تحقیق حاضر با تحقیقات پیشین نشان می‌دهد، همه پژوهش‌های مدیریتی بر لزوم اعمال مدیریت اسلامی در جامعه اسلامی تأکید دارند چراکه گزاره‌های درون دینی در بخش ارائه اصول، دارای مبانی و رویکردی متفاوت با رویکردهای سکولار و مادی‌گرا می‌باشند. در نظرگاه دوم گرچه اصول کلی مدیریتی استخراج شده در تحقیقات درون‌دینی دارای شاخصه‌های اصلی مشابه هستند اما باید توجه داشت مدل استخراجی از مدیریت اسلامی باید جنبه سیستماتیک و همه‌جانبه داشته و بتواند در کلیت خود، تمامی فرایندهای مدیریتی را پوشش دهد. رویکردی که پژوهش حاضر در سطح کلان آن را دنبال نموده است اما پژوهش‌های قبلی با توجه به رویکرد خُردنگر، نتوانسته‌اند به این سطح از داده‌های استخراجی و تحلیل آن‌ها دست یابند.
در نهایت، پیشنهاد می‌شود با توجه به الگوی استخراجی سیستمی بر اساس مقاله حاضر، مؤلفه‌های مدیریت کلان اسلامی در سه بخش درونداد، فرایند و برونداد، در متون روایی و سیره اهل‌بیت(علیهم‌السلام) مورد واکاوی قرار گرفته و مدل کامل این الگو به‌عنوان منبع تربیت مدیران اسلامی مورد استناد و استفاده قرار گیرد.
کلیدواژه‌ها
گونه‌شناسی؛ مدل‌یابی؛ شاخصه‌های مدیریت؛ مدیریت کلان؛ تربیت
مراجع
* قرآن کریم، ترجمه حسین انصاریان.

  1. آبزن، امین، حافظی، شهرام، و غلامی، عبدالخالق (1401). طراحی و اعتبارسنجی الگوی مرشدیت سازمانی در سیستم آموزش عالی. فصلنامه انجمن علوم مدیریت ایران، 17(66)، 95-122.
  2. ابن منظور، محمد بن مکرم (1375). لسان العرب، جلد سوم، بیروت: دار بیروت.
  3. بلانچارد، کنت. اچ و هرسی، پل (1401). مدیریت رفتار سازمانی، ترجمه علی علاقه‌بند، تهران: امیرکبیر.
  4. پیروز، علی‌آقا، و خدمتی، ابوطالب (1401). بررسی سیاست‌های مدیریت بحران در قرآن با محوریت جنگ احد. سیاست اسلامی، 10(21)، 12-
  5. تراشیون، علیرضا (1400). آینه‌های روبرو. اصفهان: مهرستان.
  6. حسنی، محمد، و صادق‌زاده قمصری، علیرضا (1400). تبیین فلسفه تربیت رسمی و عمومی (تربیت مدرسه‌ای) در جمهوری اسلامی ایران. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  7. خراسانی، زهرا (1398). مدیریت اسلامی. تهران: ادیبان روز.
  8. داودی، محمد، و کارآمد، حسین (1400)، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، قم و تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و دانشگاه فرهنگیان.
  9. راغب‌اصفهانی، حسین بن محمد (1394). مفردات. دمشق: دارالقلم.
  10. رزاززاده، زهرا، و حاجی‌اسماعیلی، محمدرضا (1399). واکاوی معنایی واژه تربیت و رهیافت واژه‌ای معنایی ربوبیت در قرآن. پژوهش دینی، 41، 105-127.
  11. زیرک، مهدی، علوی، سیدجعفر، و گوهری، حجت (1401)، الگوی مدیریت محیط سازمانی با تکیه بر آموزه‌های قرآنی، آموزه‌های قرآنی، 19(35)، 33-58.
  12. شایان‌مهر، علیرضا (1391). دایرة‌المعارف تطبیقى علوم اجتماعى، ج1، تهران: کیهان.
  13. صحت، سعید، و محمدی، سمیرا (1402)، مدیریت منابع انسانی در قرآن، اولین کنفرانس بین‌المللی مدیریت، روانشناسی و علوم رفتاری، تهران.
  14. عابدی، حیدرعلی (1389). کاربرد روش تحقیق پدیده­شناسی در علوم بالینی. راهبرد، 19(54)، 207-254.
  15. عامری، محمد (1393). معلم متعهد و متخصص در اندیشه‌های مقام معظم رهبری. اولین کنگره تفکر و پژوهش دینی.
  16. فایضی، علی (1375). کاربرد اصول مدیریت در جوامع با جهت‌گیری اسلامی، تهران: سمت.
  17. قزوینی رازی، احمد (1399). معجم مقاییس‏اللّغه، بیروت: دارالفکر.
  18. کارآمد، حسین (1397)، درآمدی بر روش‌ها و فنون تدریس. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
  19. کولب، ویلیام، و گولد، جولیوس (1392). فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر پرهام. تهران: مازیار.
  20. لطیفی، میثم (1397). روش‌شناسی گونه‌شناسی: رهنمونی بر نظریه‌پردازی در دانش مدیریت. مطالعات مدیریت دولتی ایران، 1(2)، 25-52.
  21. الوانی، سیدمهدی (1379). مدیریت عمومی. چاپ دوم، تهران: نشر نی.
  22. Bandura, (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ, US: Prentice-Hall, Inc.
  23. Corbin, J. & Strauss, A. (1990). Qrounded Theory Research: Procedures, Canons, and Evaluative Criteria Qualitative. Sociology, 13(1), 3-21.
  24. Langdridge, D. (2007). Phenomenological psychology: Theory, research and method. London: Person Education Limited.

 

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 83
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 104