پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات8
تعداد شماره‌ها291
تعداد مقالات2,191
تعداد مشاهده مقاله4,709,006
تعداد دریافت فایل اصل مقاله3,313,638
نادی, محمد حسین, نجفی, محمد, امام جمعه, سید مهدی. (1403). تجدید تجربه ی تربیت عقلانی اخوان الصفا به عنوان برون رفتی از چالش های موجود در نظام تعلیم و تربیت. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19(50), 87-102. doi: 10.30471/edu.2024.9901.2867
محمد حسین نادی; محمد نجفی; سید مهدی امام جمعه. "تجدید تجربه ی تربیت عقلانی اخوان الصفا به عنوان برون رفتی از چالش های موجود در نظام تعلیم و تربیت". جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19, 50, 1403, 87-102. doi: 10.30471/edu.2024.9901.2867
نادی, محمد حسین, نجفی, محمد, امام جمعه, سید مهدی. (1403). 'تجدید تجربه ی تربیت عقلانی اخوان الصفا به عنوان برون رفتی از چالش های موجود در نظام تعلیم و تربیت', جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19(50), pp. 87-102. doi: 10.30471/edu.2024.9901.2867
نادی, محمد حسین, نجفی, محمد, امام جمعه, سید مهدی. تجدید تجربه ی تربیت عقلانی اخوان الصفا به عنوان برون رفتی از چالش های موجود در نظام تعلیم و تربیت. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 1403; 19(50): 87-102. doi: 10.30471/edu.2024.9901.2867

تجدید تجربه ی تربیت عقلانی اخوان الصفا به عنوان برون رفتی از چالش های موجود در نظام تعلیم و تربیت

فصلنامه علمی تربیت اسلامی
دوره 19، شماره 50، دی 1403، صفحه 87-102    اصل مقاله (1.43 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/edu.2024.9901.2867
نویسندگان
محمد حسین نادی1؛ محمد نجفی* 2؛ سید مهدی امام جمعه3
1دانشجوی دکترای فلسفه ی تعلیم‌وتربیت، گروه علوم تربیتی، دانشکده‌ی روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.
2استادیار گروه علوم تربیتی، دانشکده‌ی روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
3استاد، گروه فلسفه و کلام اسلامی‌‌، دانشکده‌ی الهیات و معارف اهل البیت (ع)، دانشگاه اصفهان‌‌‌، اصفهان، ایران.
چکیده
هدف از انجام این پژوهش بررسی تجدید تجربه‌ی تربیت عقلانی اخوان‌الصفا به‌عنوان برون‌رفتی از چالش‌های موجود در نظام تعلیم و تربیت است‌‌‌. اخوان‌الصفا از جمله اندیشمندان اسلامی است که اهتمام ویژه‌‌ای به تربیت عقلانی در پرتو آموزه‌های دینی داشته‌اند، از منظر این اندیشمندان تربیت یعنی حرکت از قوه به فعل یا حرکت از امکان به وجود‌‌‌. تعلیم و تربیت تلاش (معلمان) برای پرورش و ارتباط با دانش‌آموز است‌‌‌. همچنان که در این مسیر انگاره‌های جدید تعلیم و تربیت ناظر بر تعامل با فراگیر از سوی مربیان تأکید شده است‌‌‌. اخوان تربیت عقلانی را از قوه به فعل رساندن نهاده‌های سرشتی انسان ‌می‌دانند و تصریح می‌کنند که عالمان علّامه بالفعل و متعلمان، علّامه بالقوه‌اند و تعلیم چیزی نیست مگر به فعلیت رساندن آنچه بالقوه است، و یادگیری هم رسیدن از قوّه به فعلیت است‌‌‌. ناظر بر این مبنا وظیفه معلم به‌روزرسانی استعدادها و مهارت‌های بالقوه فراگیران است‌‌‌. بدین ترتیب می‌توان گفت که آموزش کنش و واکنش بین دو قطب تربیت، یعنی بین معلم و متعلم است‌‌‌. از سوی دیگر به رهاوردهای تجربه عقلانی اخوان در تربیت رسمی اشاراتی خواهد شد‌‌‌. به‌گونه‌‌ای که تربیت در پرتوانگاره‌ی عقل شاید بتواند از بار مشکلات موجود در تربیت رسمی بکاهد و فراگیران را برای زندگیِ بهتری تمهید نماید‌‌‌. پژوهش حاضر کیفی است و از روش تحلیلی- اسنادی بهره می‌گیرد که با گرد‌‌آوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه‌‌ای انجام گرفته است‌‌‌.  این پژوهش را می‌توان از جمله پژوهش‌های فلسفه تعلیم و تربیت دانست چراکه ابتدا فلسفه تربیت عقلانی اخوان‌الصفا را بررسی کرده و سپس به تأمل و استنتاج دلالت‌های تربیتی آن می‌پردازد‌‌‌. در پژوهش کنونی با مطالعه منابع گوناگون در قالب استخراج، تجزیه و تحلیل و طبقه‌بندی متون در آثار اخوان‌الصفا، به‌ویژه رسائل اخوان‌الصفا، پیرامون تربیت عقلانی و استخراج دلالت‌های تربیتی آن صورت گرفته است‌‌‌. پژوهشگر سعی در تفسیر و تفهیم مطالب استخراج‌شده و تبیین آنها دارد، و در نهایت در پایان در این تحقیق، با ارائه نتیجه‌‌گیری، حاصل این بررسی بیان شده است‌‌‌. روش به‌کار‌رفته در بررسی پاسخ به سؤالات پژوهش، روش توصیفی - تحلیلی است، که با استفاده از منابع مکتوب صورت می‌گیرد‌‌‌. در این پژوهش فلسفه تربیت عقلانی اخوان‌الصفا به‌عنوان مبنایی برای تربیت عقلانی و معنوی انسان در نظر گرفته می‌شود، در این راستا از روش تحلیل محتوای کیفی مفهومی برای مشخص شدن فلسفه تربیت عقلانی اخوان‌الصفا و بررسی دلالت‌های تربیتی آن استفاده می‌شود‌‌‌.
یافته‌های پژوهش کنونی نشان می‌دهد که راهکارهای برون‌رفتن از چالش‌های نظام تعلیم و تربیت موجود با توجه به تربیت عقلانی اخوان‌الصفا عبارتند از‌‌: 1- تلفیق علم و عمل؛ 2- تهذیب نفس؛ ‌‌‌3- تفاوت‌های فردی به مثابه نقطه‌ی آغاز 4- اهتمام به نقش خانواده؛ 5- اهمیت تخصص‌گرایی؛ 6- عطف و توجه به آخرت؛ 7- ضرورت نگاه به خود.
راهکارهای برون‌رفتن از چالش‌های نظام تعلیم‌وتربیت با توجه به تجربه تربیت عقلانی اخوان‌الصفا به شرح زیر معرفی گردید:
راهکار تلفیق علم و عمل‌‌: متاسفانه یکی از بزرگترین مشکلات نظام آموزشی ما این است که مربیان و متربیان بسیاری از مطالبی که فراگرفته‌اند را در عمل به کار نمی‌گیرند و به آن عمل نمی‌کنند لذا اخوان‌الصفا در تعلیم و تربیت عمل به آموخته‌‌‌‌ها را اهتمام ویژه‌‌ای داشته‌اند و آن را به‌عنوان خصلتی که متعلم به آن نیازمند است برشمرده‌اند، و علم و عمل را ملازم به یکدیگر دانسته و به آن تأکید کرده‌اند‌‌‌.
راهکار تهذیب نفس: در دیدگاه اخوان‌الصفا نیز، تزکیه نفس از اهمیت بالایی برخوردار بود و این گروه از اساتید مسلمان با تکیه بر تفسیر قرآن و روایات اسلامی، روش‌هایی را برای تزکیه نفس ارائه دادند‌‌‌. در این دیدگاه، تزکیه نفس به‌عنوان یکی از مراحل تکاملی و پیشرفتی در زندگی انسان در نظر گرفته می‌شد و هدف آن، به دست آوردن آرامش و صفای دل بود‌‌‌. به همین دلیل، تزکیه نفس به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین مسائل در فلسفه و عرفان اسلامی در نظر گرفته می‌شد و در تربیت شخصیت‌های شایسته و اخلاقی بسیار موثر بود‌‌‌.
راهکار توجه به تفاوت‌های فردی متربیان‌‌: اخوان‌الصفا به‌عنوان اندیشمندان مسلمان در تعالیم خود، متناسب با احوال مخاطبان سخن می‌گویند و با توجه به شخصیت و افکار و آرای متعلمان به دعوت آنها مبادرت می‌ورزند‌‌‌. توجه اخوان به تفاوت‌‌‌‌ها منحصر به تفاوت‌های اجتماعی و طبقاتی نبوده، بلکه هویت فرهنگی افراد را به طور عام مورد توجه قرار می‌داده‌اند‌‌‌. توجه اخوان به تفاوت‌های فردی به‌گونه‌‌ای است که آنها حتی مراحل رشد شناختی را مورد تأکید قرار داده‌اند‌‌‌.
راهکار اهتمام به نقش خانواده در تربیت دینی متربیان‌‌: اخوان‌الصفا در بررسی نقش خانواده در تربیت کودکان، بر این باورند که تربیت کودکان به شیوه‌ای موثر و صحیح، می‌تواند در کاهش مشکلات اجتماعی و اختلافات افراد در جامعه مؤثر باشد‌‌‌. ازاین‌رو، اهمیت ویژه‌ای به تربیت کودکان در خانواده داده شده است‌‌‌.
راهکار به‌کارگیری مربیان متخصص و متعهد: اخوان‌الصفا وجود مربیانی را در نظر می‌گیرد که از دانش و تجربه‌ی کافی در زمینه‌ی شغلی برخوردار باشند و بتوانند وظایف خود را به خوبی ایفا کنند‌‌، مربیانی که فهرستی از ویژگی‌های مثبت و مطلوب را در خود پرورش داده و به آن پایبند باشند. همچنین اخوان مربیان دین‌مداری را در نظر می‌گیرند که نسبت به کار خود متعهد باشند و اعمال و رفتارشان مطابق با موازین اسلامی باشد‌‌‌.
راهکار عطف و توجه به آخرت: اخوان‌الصفا از ویژگی‌های انسان عاقل را آخرت‌گرایی ‌می‌دانند، و دنیا را به عنوان منزلگاهی در نظر می‌گیرند که باید از آن برای آخرت توشه برداشت‌‌، چراکه آخرت برتر از دنیاست و انسان عاقل همواره در جستجوی آخرت بوده و از گرایش به دنیا می‌پرهیزد. و از آنجایی که بسیاری از مشکلات آموزشی و پرورشی از حب دنیا سرچشمه می‌گیرد‌‌، ایمان به معاد می‌تواندتأثیر بسیار عمیقى در اعمال ورفتار درست مربیان و متربیان برجای گذارد‌‌‌.
راهکار خودشناسی‌‌: اخوان به خودشناسی و آشنایی با خود بیشتر از هرچیزی تأکید می‌کنند و آن را به‌عنوان آغاز و گشایش همه دانش‌ها می‌شمارند‌‌‌. از منظر اخوان‌الصفا خودشناسی راهی برای خداشناسی است و انسان باید قبل از شناخت هر چیزی‌‌، ابتدا خود را بشناسد و در جهت تهذیب روح بکوشد‌‌، چراکه از نگاه اخوان شناخت خود‌‌، مقدم بر شناخت هر علمی است‌‌. لذا تا زمانی که انسان نتواند شناخت درستی ازخود و استعدادهایش به دست آورد‌‌، نمی‌تواند از آنها به‌درستی و در مسیر حق گام بردارد‌‌‌. ازاین‌رو خودشناسی راهی برای حل مشکلات و چالش‌های تعلیم و تربیت است‌‌‌.
کلیدواژه‌ها
تربیت؛ عقل؛ تربیت عقلانی‌‌؛ اخوان‌الصفا‌‌؛ چالش‌‌ها‌‌؛ نظام تعلیم و تربیت‌‌‌
مراجع
* قرآن کریم.

  1. احسانی، محمد (1394). تربیت عقلانی از منظر قرآن کریم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم. معاونت پژوهشی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  2. اخوان‌الصفا، (1405‌‌‌ق). رسائل‌ اخوان‌الصفاء و خلان‌ الوفاء. ترجمه محمد علی عسکری. قم: مرکز النشر (مکتب الاعلام الاسلامی).
  3. باقری نوع‌پرست، خسرو (1392). «آموزاندن به و آموختن از‌‌: تحول در آموزش و پرورش در پرتو عاملیت و تعامل». پژوهش‌نامه مبانی تعلیم و تربیت، شماره 3‌‌، 16−
  4. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه (1398). آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن‌‌. تهران‌‌: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌‌‌‌ها (سمت).
  5. فاخوری، حنا و خلیل جر (1381). ‌فلسفه در جهان اسلام. ترجمه آیتی. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
  6. خمینی‌‌، روح الله (1400). شرح حدیث جنود عقل و جهل. تهران‌‌: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیe.
  7. خمینی، روح الله (1389). صحیفه امام. ج 19‌‌، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینىe.
  8. داودی، محمد (1390). نقش معلم در تربیت دینی. قم: نشر مؤسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه.
  9. سلطان القرایی‌‌، خلیل (1389). فلسفه تعلیم و تربیت و آرای تربیتی. تبریز‌‌: دانشگاه تبریز.
  10. شریعتمداری‌‌، علی (1398). تعلیم و تربیت اسلامی‌‌. تهران‌‌: انتشارات امیر کبیر.
  11. شکوهی، غلامحسین (1401). مبانی و اصول آموزش و پرورش. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
  12. صانعی، مهدی (1380). پژوهشی در تعلیم و تربیت اسلامی. تهران: سناباد.
  13. طباطبایی‌‌، سید محمد حسین (1391). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی. قم‌‌: دفتر انتشارات اسلامی‌‌.
  14. عشوری‌‌، مریم و محسن خوشناموند‌‌ (1401). «تحلیل مبانی، اهداف، اصول و روش‌های تربیت عقلانی از منظر شهید مطهری برای نظام تعلیم و تربیت رسمی». پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی‌‌، ش 56‌‌، 348−
  15. فارابی، محمد بن محمد (1366). السیاسه المدنیه الملقب بمادیء الموجودات‌‌. چاپ اول‌‌، تهران‌‌: انتشارات الزهرا‌‌.
  16. فیاض‌‌، محمد حسن (1400). «معنایابی و کاربردهای تربیت عقلانی در قرآن کریم». مجله گفتمان فقه تربیتی‌‌، ش 13، 50−
  17. مبانی تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی و عمومی جمهوری اسلامی ایران. (1390). تهران: شورای عالی آموزش و پرورش.
  18. محمدی، مژگان (1382). «رویکرد کلی به آسیب‌‌‌شناسی تعلیم و تربیت». مجموعه مقالات همایش آسیب‌‌‌شناسی تربیت دینی در آموزش و پرورش. ج1، محراب قلم: تهران.
  19. مصطفوی‌‌، حسن (1371). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. وزاره الثقافه والارشاد الاسلامی.
  20. مطهری‌‌، مرتضی (1402). تعلیم و تربیت در اسلام. چ102‌‌، تهران‌‌: انشارات صدرا.
  21. نقیب‌زاده، میر عبدالحسین (1391). گفتارهایی در فلسفه و فلسفه تربیت. تهران: انتشارات طهموری.
  22. نوروزی‌‌، رضا علی و مریم براتی (1399). «تبیین مراحل تربیت عقلانی مبتنی بر مراتب نفس از منظر ملاصدرا». پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی‌‌، ش 48‌‌، 62−
  23. یزدانی‌‌، محمد و سید محمد جواد‌‌ پاسبان کومله‌‌ (1395). «آسیب‌‌‌شناسی اجتماعی دین گریزی و گرایش جوانان به فرهنگ غرب». کنفرانس جهانی روانشناسی و علوم تربیتی.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 220
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 86