پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات8
تعداد شماره‌ها291
تعداد مقالات2,192
تعداد مشاهده مقاله4,709,063
تعداد دریافت فایل اصل مقاله3,313,718
وجدانی, فاطمه, داودی, محمد. (1403). بررسی روش‌شناختی مطالعات تربیت معنوی در ایران. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19(49), 37-52. doi: 10.30471/edu.2024.9361.2762
فاطمه وجدانی; محمد داودی. "بررسی روش‌شناختی مطالعات تربیت معنوی در ایران". جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19, 49, 1403, 37-52. doi: 10.30471/edu.2024.9361.2762
وجدانی, فاطمه, داودی, محمد. (1403). 'بررسی روش‌شناختی مطالعات تربیت معنوی در ایران', جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19(49), pp. 37-52. doi: 10.30471/edu.2024.9361.2762
وجدانی, فاطمه, داودی, محمد. بررسی روش‌شناختی مطالعات تربیت معنوی در ایران. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 1403; 19(49): 37-52. doi: 10.30471/edu.2024.9361.2762

بررسی روش‌شناختی مطالعات تربیت معنوی در ایران

فصلنامه علمی تربیت اسلامی
دوره 19، شماره 49، مهر 1403، صفحه 37-52    اصل مقاله (1.36 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/edu.2024.9361.2762
نویسندگان
فاطمه وجدانی1؛ محمد داودی* 2
1دانشیار دانشکده الهیات و ادیان، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2دانشیار علوم تربیتی، پژوهشکده علوم رفتاری، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران
چکیده
مقدمه و اهداف: در دهه‌های اخیر، به تبع ورود بحث «تربیت معنوی» به کشور، این موضوع مورد توجه بسیاری از پژوهشگران از رشته های مختلف قرار گرفته است. تأمل در این زمینه نشان می‌دهد که گرچه پژوهش‌های قابل توجهی در قالب رساله، پایان‌نامه، مقاله و کتاب در زمینه تربیت معنوی انجام و منتشر شده‌اند، با این حال، تنها تعداد معدودی از آنها به صورت روشمند و عمیق به این موضوع پرداخته‌اند و بر همان اساس، حرف جدی برای زدن دارند؛ در حالی که عنصر روشمندی، مهم‌ترین عنصر در اثربخشی تحقیق است. از این‌رو، بررسی دقیق و آسیب‌شناسانه پژوهش‌های تربیت معنوی از جهت روش تحقیق، یک نیاز جدی است تا مسیر طی شده طی این دو دهه مورد تأمل انتقادی قرار بگیرد و با رفع کاستی‌ها در پژوهش‌های بعدی، محتوای علمی‌تر، دقیق‌تر و اصیل‌تر فراهم شده، در اختیار دست‌اندرکاران تربیت معنوی قرار گیرد. این پژوهش در همین راستا انجام شده است. هدف این تحقیق بررسی روش‌شناسی مطالعات تربیت معنوی در ایران با رویکرد آسیب‌شناسانه است.
روش: رویکرد این تحقیق، آسیب‌شناسانه و انتقادی بود. در این تحقیق 90 مطالعه منتشر شده و در دسترس بین سال‌های 1385 تا 1400 در قالب پایان‌نامه، رساله و مقاله معتبر داخلی در زمینه تربیت معنوی از لحاظ بایستگی‌ها و استانداردهای روش پژوهش مورد بررسی قرار گرفتند. سؤال تحقیق این بود که آثار مربوط به تربیت معنوی در ایران به لحاظ روش‌شناسی چه کاستی‌هایی دارند.
یافته‌ها: کاستی‌های شناسایی شده به لحاظ روش‌شناسی مطالعات تربیت معنوی در ایران، بدین ترتیب هستند: عدم تمایز مفهومی (بین تربیت معنوی، تربیت دینی، تربیت اخلاقی و تربیت عرفانی)، غفلت از بحث‌‌های مبنایی(مانند فقدان چارچوب نظری و مبنای نظری، عدم تعریف مفاهیم کلیدی تحقیق)، گسست میان پژوهش‌های نظری و کاربردی(وجود نوعی گسست میان بحث‌های نظری و کاربردی؛ در حالی که برای نظریه‌پردازی در تربیت معنوی لازم است ابتدا مباحث نظری آن را روشن کنیم و بعد به سراغ مباحث کاربردی برویم)، کمبود پژوهش‌های چندرشته‌ای و میان‌رشته‌ای (و اکتفا به نگاه تک بعدی)، ورود غیرتخصصی(در برخی از مطالعاتی که با عنوان «تربیت معنوی» توسط افرادی غیر از متخصصان علوم تربیتی صورت می‌گیرد، «روش‌های تربیتی»، «اصول تربیتی»، «مبانی تربیتی» و نظایر اینها که اصطلاحاتی کاملاً تخصصی هستند، دقیق و بجا به کار گرفته نمی‌شوند؛ چرا که پژوهشگر به قدر کافی حساسیت نظری و تخصص علمی در این مورد ندارد)، بلاتکلیفی در سطح بومی‌سازی (بلاتکلیفی در نحوه استفاده از منابع اسلامی و غربی، ترکیب غیرروشمند معنویت اسلامی و غربی و توجه نکردن به اصالت اسلامی، گرفتن «چیستی» تربیت معنوی از آثار اندیشمندان غربی و «چگونگی» آن از منابع اسلامی، ترکیب تعاریف غربی و اسلامی و عدم موضع‌گیری مشخص و اصیل در این مورد، التقاط در بخش راهکارها و روش‌های تربیتی، استفاده از ملاک‌ها و مقیاس‌ها و پرسشنامه‌های غربی تربیت معنوی در پژوهش‌های اسلامی − ایرانی، اتخاذ چارچوب و مؤلفه‌های تربیت معنوی از نظریه‌های غربی و سپس جایگزین کردن محتوا با منابع دینی)، غفلت از مسئله‌محوری(موضوع محور بودن و غفلت از مساله‌ها)، پژوهش‌های سطحی و بدون تحلیل‌های عمیق(ساده‌سازی چیزی که دارای ماهیت ساده‌ای هم نیست و ابعاد و لایه‌های مختلفی دارد، شتابزدگی و کم‌مهارتی در تحلیل)، فقدان انسجام و پراکنده‌نویسی (نداشتن سناریوی مشخص برای پژوهش و عدم تبعیت از رویکرد و روش تحقیق مناسب و گاه نداشتن هیچ روش تحقیقی در برخی مطالعات تربیت معنوی)، روشمند نبودن در مطالعات تطبیقی و انتقادی، و در نهایت، کم‌توجهی به اخلاق حرفه‌ای پژوهش در برخی تحقیقات (گاهی، ذکر مطالب بدون ارجاع دادن به منبع اصلی).
بحث و نتیجه گیری: بر اساس یافته‌ها، تهیه یک کلان پروژه منسجم برای این حوزه پژوهشی نسبتاً جدید و همچنین، طراحی و تنقیح مدل‌های همکاری چندرشته‌ای و میان‌رشته‌ای در مطالعات تربیت معنوی در کشور ضروری است.
سپاسگزاری: این مقاله حاصل پژوهشی است که با حمایت پژوهشگاه حوزه و دانشگاه انجام گرفته است. بدین وسیله از حمایت‌های آن پژوهشگاه قدردانی می‌گردد.
تعارض منافع: تعارض منافعی در این مقاله وجود ندارد.
کلیدواژه‌ها
تربیت معنوی؛ تحقیقات تربیت معنوی؛ اسلام؛ معنویت
مراجع
  1. اقدامی، یداله؛ حسینی، افضل السادات؛ شرفی، محمدرضا و نرگس سجادیه (1400)، «تبیین الگوی رویکرد معنوی به تربیت دینی در دوره دوم کودکی(مبتنی بر معرفت‌شناسی از منظر علامه طباطبایی)»، تربیت اسلامی، 16(37): ص53-
  2. امیدیان، مرتضی و احمد زندوانیان (1398)، «بومی‌سازی علم روان‌شناسی در راستای تحول و ارتقای علوم انسانی با رویکرد قانون برنامه ششم توسعه»، سیاست‌های راهبردی و کلان، دوره 7، شماره2، تابستان 1398، ص226-
  3. آذربایجانی، مسعود (1396)، تربیت و رشد معنوی در دوره نوجوانی، نشر الگوی پیشرفت، تهران: وابسته به مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
  4. باغگلی، حسین؛ بختیارشعبانی ورکی؛ غفاری، ابوالفضل و علی نهاوندی (1391)، «نقد مفهوم «معنویت» در «تربیت معنوی» معاصر»، معنویت دینی و نوپدید (تشابه ذاتی یا اشتراک لفظی)، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، پاییز 1391، شماره 16.
  5. برنا، خاطره؛ موسوی نسب، سیده مریم؛ جوهری، زهرا و محبوبه رمضان‌زاده (1399)، «ارتباط بین سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بوشهر»، مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، تیر 1399، 20(8)، ص62-
  6. پاپی، سمیه؛ دریکوندی، زهرا و سید جلال هاشمی (1393)، «تربیت معنوی، چیستی و چرایی»، کرمان: همایش ملی انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران، دوره 5.
  7. ثباتی، محمدرضا (1396)، «بررسی مبانی فلسفی تربیت معنوی در سند تحول بنیادین آموزش ‌و پرورش جمهوری اسلامی ‏ایران»، پایان­نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه مازندران.
  8. جمعی از پژوهشگران (1399)، مبانی نظری سند تحول بنیادین در آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران. تهران: دبیرخانه انقلاب فرهنگی.
  9. حافظ‌نیا، محمدرضا(1391)، مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران: سمت.
  10. حافظی، علیرضا؛ یارمحمدیان، احمد و امیر قمرانی (1398)، «رهیافت‌های روان‌شناختی انواع توجه در آموزش دینی و معنوی کودکان»، تربیت اسلامی، س14، ش 28، بهار و تابستان 1398، ص159-
  11. حسن، سید عدیل ()، «رفتار معصومینb با بردگان (با تأکید بر تربیت معنوی»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی امام خمینیe - مدرسه عالی تاریخ و ادیان.
  12. حسین پور تنکابنی، رسول (1399)، «تربیت معنوی و بایسته­های معنویت­گرایی در بینش، مَنِش و کُنِش رضویg»، علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، سال هشتم، بهار و تابستان 1399، شماره 14.
  13. خسروپناه، عبدالحسین (1393)، در جستجوی علوم انسانی اسلامی، تحلیل نظریه‌های علم دینی و آزمون الگوی حکمی - اجتهادی در تولید علوم انسانی اسلامی، ج1، قم: معارف.
  14. دکارت، رنه (1376)، قواعد هدایت ذهن، ترجمه منوچهر صانعی، در: فلسفه دکارت، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
  15. راسکو، پل (1391)، روش مقایسه‌ای، در: راهنمای دین پژوهی؛ آشنایی با ده رویکرد در مطالعه ادیان، ترجمۀ محسن زندی و محمد حقانی فضل، ویراسته رابرت سگال، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
  16. رضایت، غلامحسین؛ غلامعلی، احمد و فاطمه رضایت (1401)، «ماهیت معنویت اسلامی با رویکرد تربیتی»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، دوره 30، شماره 54، ص 278-
  17. رضایى اصفهانى، محمدعلى (1388)، «روش‌شناسى مطالعات میان رشته‌اى در تفسیر قرآ ن»، اندیشه دینی دانشگاه شیراز، پیاپی 32، پاییز 1388، ص115-
  18. ساداتی‌نژاد، سید مهدی (1392)، «علوم انسانی و ضرورت مبانی انسان‌شناسی»، پژوهش‌های سیاست اسلامی، شماره 1، بهار 1392، ص5-
  19. سلحشوری، احمد (تابستان 1390)، «حدودوثغور تربیت اخلاقی، تربیت معنوی و تربیت دینی»، رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، دوره 2، شماره 2، (پیاپی 6)، ص41-
  20. شمشیری، بابک؛ رحیمیان، سعید و حسینعلی تجلی اردکانی (1398)، «بررسی برخی مؤلفه‎های برنامه درسی تربیت معنوی در چارچوب سنت‎گرایی سید حسین نصر»، پژوهش‎های برنامه درسی، دوره نهم، بهار و تابستان 1398 شماره 1.
  21. صادق‌زاده قمصری، علیرضا (1398)، «گفتگو در تربیت معنوی»، در: تربیت و معنویت، تهران: پردیس تربیتی توانا، وابسته به آستان قدس رضوی، نسخه الکترونیکی.
  22. صادقی اول،‌ هادی و حسین محسنی (1399)، «آسیب‌شناسی مسئله وحدت حوزه و دانشگاه در بومی‌سازی علوم انسانی در ایران». نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، سال10، شماره2، پاییز و زمستان 1399، ص144-
  23. عشقی، محمدرضا و مسعود جعفری‌نژاد (1397)، «آسیب‌شناسی تربیت معنوی در نظام آموزشی جمهوری اسلامی ایران»، هفتمین کنفرانس ملی از الگوی پایه به سوی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
  24. علم‌الهدی، جمیله (1398)، «گفتگو در تربیت معنوی»، در: تربیت و معنویت، تهران: پردیس تربیتی توانا، وابسته به آستان قدس رضوی، نسخه الکترونیکی.
  25. فاضلی، خادم حسین و ابوالفضل ساجدی (1392)،«آسیب‌شناسی تربیت معنوی عبادی فرزند در خانواده هنگام ازدواج، معرفت»، دوره 22، آبان 1392، شماره 191.
  26. فرامرز قراملکی، احد (1383)، «موانع روش‌شناختی توسعه علوم انسانی»، قبسات، دوره 9، شماره 34، پیاپی 34، دی 1383، ص103-
  27. فرامرز قراملکی، احد (1387)، روش‌شناسی مطالعات دینی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
  28. فکوهی، ناصر(1396)، دانشگاهی که بود، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
  29. کاردان، علیمحمد(1377)، «علوم تربیتی: مطالعات میان‌رشته‌ای»، سخن سمت، شماره 4.
  30. کافی، مجید (1393)، «پارادایم اسلامی روش‌شناختی علوم انسانی»، اسلام و علوم اجتماعی، سال6، شماره 11، بهار و تابستان 1393، ص25-
  31. کیانی، معصومه و مریم پورجمشیدی (1400)،«تبیین تربیت معنوی برای کودکان با تأکید بر مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تربیت رسمی عمومی ایران و بررسی فرصت‌ها و چالش‌های یادگیری الکترونیکی برای آن»، مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، دوره ۶، شماره ۲، ص109-
  32. کیانی، معصومه؛ مهرمحمدی، محمود؛ صادق‌زاده قمصری، علیرضا و محمود نوذری (1394)، «تبیین رویکردهای موجود درباره تربیت معنوی کودکان و نقد آنها با تأکید بر آموزه‎های اسلامی»، تعلیم و تربیت، شماره 126، ص10-
  33. مشکی، مهدی؛ موسوی، سیده افروز و جواد مومن بیلندی (1398)، «طراحی و ارزیابی مقیاس منبع کنترل سلامت معنوی در بین دانشجویان»، دین و سلامت، دوره 7، ش1، ص20-
  34. مشمول حاجی‌آقا، محمدرضا؛ فرمهینی فراهانی، محسن و سینا فروزش (1398)، «تبیین نا‎برخورداری‌های معنوی (برگرفته از آموزه‌های تربیت عرفانی اسلامی) در تربیت و مواجهه با نیاز متربی از دیدگاه مولانا در راستای تحقق حیات طیبه»، مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، سال چهارم، پاییز 1398، شماره 3 (پیاپی 12).
  35. مصباح، علی، (1389)، «واکاوی مفهومی معنویت و مسئله معنا»، اخلاق پزشکی، سال 4، ش 14.
  36. معروفی، یحیی و زهرا کرمی (1392)، «برنامه درسی معنوی، چیستی و چرایی»، چهارمین همایش انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران.
  37. ملکی، حسن (1386)، مقدمات برنامه‌ریزی درسی، تهران: سمت.
  38. موسوی نسب، سید محمدرضا (1393)، «اهداف، اصول و روش‌های تربیت عرفانی»، اسلام و پژوهش‌های تربیتی، سال6، شماره2، پیاپی 12، پاییز و زمستان 1393، ص19-
  39. میرزامحمدی، محمدحسن (1393)، مقدمه‌ای بر روش‌شناسی پژوهش تطبیقی در فلسفه تعلیم و تربیت، تهران: نشر آییژ.
  40. نیلی احمدآبادی، محمدرضا (1387)، «جایگاه علوم میان‌رشته‌ای از نظر مباحث علوم تربیتی»، مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، سال 1، شماره 1، زمستان 1387، ص19-
  41. وجدانی، فاطمه (1401)، «مرور انتقادی بر تحقیقات انجام‌شده درباره تربیت معنوی کودک و نوجوان با رویکرد دینی»، گزارش فرصت مطالعاتی اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها در صنعت و جامعه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  42. ورمزیار، محسن؛ احتشامی، علی حسین و منصور خوشخویی (1400)، «نقش آسیب‌های دنیاگرایی در تربیت معنوی از منظر نهج‎البلاغه»، پژوهش‌نامه نهج‌البلاغه، سال 9، شماره 34، ص139-156، تابستان 1400.
  43. Adams, K., Bull, R & Maynes, M. L. (2015), Early childhood spirituality in education: towards an understanding of the distinctive features of young children's spirituality, European Early Childhood Education Research Journal, ISSN: 1350 - 293X (Print) 1752 - 1807 (Online) Journal homepage: http://www.tandfonline.com/loi/recr20, Published online: 12 Jan 2015. European Early Childhood Education Research Journal, 2015.
  44. Arya, K. (2017), Spiritual Education: An Innovative Approach to Manifestation of Perfection, Learning Community: 8(2): 83 - 87.
  45. Dholariya, P., Jansari, A. (2021), Effects of Spiritual education on child development. International Journal of Science, Engineering and Management (IJSEM) Vol 6, Issue 2, February 2021.
  46. Dillon, D. (2001), A review of the Santa Fe Institute: Institutional and individual qualities of expert interdisciplinary work [Working Paper]. Harvard Graduate School of Education, Cambridge, MA. Retrieved October 30, 2007, from http://pzweb.harvard.edu/interdisciplinary/pdf/SantaFe.pdf
  47. Moulin - Stozek, D. (2020), Spiritual Development as an Educational Goal, ECNU Review of Education, 2020, Vol. 3(3) 504–518.
  48. Newell, W. H. (2001), A theory of interdisciplinary studies. Issues in Integrative Studies, 19, 1 -
  49. Newell, W.H. (2001), A Theory of Interdisciplinary Studies. Issues in Interdisciplinary Studies, No. 19, pp. 1 - 25.
  50. Repko, A. (2005), Interdisciplinary practice: A student guide to research and writing (Preliminary edition). Boston: Pearson Custom.
  51. Roy, A. K. (2018), Aurobindo’s ideA on spirituAl education. International Journal of Research in Social Sciences 8 Issue 11, November 2018.
  52. Youngblood, D. (2007), Interdisciplinary Studies and the Bridging Disciplines: A Matter of Process. Journal of Research Practice, Volume 3, Issue 2.
 

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 254
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 195