پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات8
تعداد شماره‌ها291
تعداد مقالات2,178
تعداد مشاهده مقاله4,668,794
تعداد دریافت فایل اصل مقاله3,278,275
لطفی خاچکی, بهنام, خیراندیش, ابوذر. (1403). سنخ‌شناسی امکان‌ها و ناممکن‌های تحقق جامعه‌شناسی اسلامی در فضای دانشگاهی دهه اخیر ایران. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 16(31), 99-125. doi: 10.30471/soci.2023.9599.1927
بهنام لطفی خاچکی; ابوذر خیراندیش. "سنخ‌شناسی امکان‌ها و ناممکن‌های تحقق جامعه‌شناسی اسلامی در فضای دانشگاهی دهه اخیر ایران". جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 16, 31, 1403, 99-125. doi: 10.30471/soci.2023.9599.1927
لطفی خاچکی, بهنام, خیراندیش, ابوذر. (1403). 'سنخ‌شناسی امکان‌ها و ناممکن‌های تحقق جامعه‌شناسی اسلامی در فضای دانشگاهی دهه اخیر ایران', جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 16(31), pp. 99-125. doi: 10.30471/soci.2023.9599.1927
لطفی خاچکی, بهنام, خیراندیش, ابوذر. سنخ‌شناسی امکان‌ها و ناممکن‌های تحقق جامعه‌شناسی اسلامی در فضای دانشگاهی دهه اخیر ایران. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 1403; 16(31): 99-125. doi: 10.30471/soci.2023.9599.1927

سنخ‌شناسی امکان‌ها و ناممکن‌های تحقق جامعه‌شناسی اسلامی در فضای دانشگاهی دهه اخیر ایران

فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
دوره 16، شماره 31، فروردین 1403، صفحه 99-125    اصل مقاله (1.46 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/soci.2023.9599.1927
نویسندگان
بهنام لطفی خاچکی* 1؛ ابوذر خیراندیش2
1استادیار، گروه آموزش علوم اجتماعی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران (نویسنده مسئول)
2استادیار گروه آموزش معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.
چکیده
جامعه‌شناسی رشته‌ای است که به‌مانند بسیاری علوم دیگر خاستگاه آن خارج از ایران و غالباً در کشورهای غربی بوده است. ازاین‌جهت، بحث بر سر اینکه آیا چنین جامعه‌شناسی‌ای می‌تواند به فهم نظری عمیق و دقیقی از جامعه ایران نائل آید، همواره وجود داشته است و می‌تواند گفت در سال‌های اخیر نظراتی ازاین‌دست، بیش‌ازپیش به بحث گذاشته شده است. موضوع تحقق جامعه‌شناسیِ سازگار با شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه ایرانی با عباراتی چون «علوم اجتماعی اسلامی» و «جامعه‌شناسی دینی» موردتوجه قرار گرفته است. فارغ از بحث‌های متعددی که دراینخصوص وجود دارد، مقاله حاضر به‌دنبال پاسخ به این سؤال اساسی است که با رویکرد کلان‌نگر چه مسیری در دهه اخیر پیرامون تحقق جامعه شناسی اسلامی پیموده شده است؟ و دیدگاه‌ها و رویکردهای مختلف ذیل چه عناوینی قابل‌دسته‌بندی و مفهوم‌سازی است؟ دراین مقاله با استفاده از روش کتابخانه‌ای و تحلیل ‌محتوا، مجموعه کارهای انجام شده پیرامون موضوع بحث تحلیل شده و دسته‌بندی سه‌گانه‌ای از امکان و امتناع تحقق جامعه‌شناسی دینی ارائه شده است که بتواند به فهم درستی از مسائل اجتماعی جامعه ایران نائل آید. طبق یافته‌ها سخن از تحقق جامعه‌شناسی دینی را در ساده‌ترین حالت باید ذیل دیدگاه «تقلیل‌گرا» فهم نمود. دراین دیدگاه دین و مسائل دینی جامعه موضوع جامعه‌شناسی خواهد بود. دیدگاه دوم، دیدگاه «تطبیق‌گرا» نام دارد. طبق این دیدگاه که متکی بر دیالکتیک التزام دینی−ایدئولوژیک و التزام علمی است، پژوهشگر جامعه‌شناس باید سعی کند در فهم مسائل اجتماعی پیش‌فرض‌ها و مبانی دینی را درنظر داشته باشد. درنهایت دیدگاه سوم یعنی دیدگاه «امکان‌گرا» از جهاتی می‌تواند به تحقق جامعه‌شناسی دینی کمک کند. پژوهشگر ذیل این دیدگاه در سه حوزه روش، نظریه و موضوع، مسیرهایی را برای تحقق جامعه‌شناسی اسلامی پیشنهاد داده است.
کلیدواژه‌ها
مسائل اجتماعی؛ جامعه‌شناسی اسلامی؛ تقلیل‌گرایی؛ نظریه اجتماعی؛ تحلیل محتوا
مراجع
  1. آخوندی، محمدباقر (1390). یگانگی یا دوگانگی عاملیت و ساختار در تفاسیر قرآن. اسلام و علوم اجتماعی، 3(6)، 48−
  2. آزاد ارمکی،‌ تقی (1389). جامعه‌شناسی علم مناقشه‌برانگیز در ایران. تهران: نشر علم.
  3. ازکیا، مصطفی، و دربان آستانه، علیرضا (1382). روش‌های کاربردی تحقیق. چاپ اول، تهران: کیهان.
  4. اعتمادی‌فرد، سیدمهدی، و صدوقی‌نیا، طیبه (1396). واکاوی الگوی امتناع نظریه جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی اسلامی در ایران. اسلام و مطالعات اجتماعی، 5(2)، 112−
  5. بادامچی، محمدحسین، و پارسانیا، حمید (1392). فارابی در روایت سید جواد طباطبایی؛ سه تفسیر، سه استنتاج. نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 3(2)، 211−
  6. برهان، رضا، سرایی، حسن، و سیف اللهی، سیف‌الله (1397). بررسی میزان دینداری سرپرستان خانوار طبقه متوسط شهری موردمطالعه شهر تهران. دین و ارتباطات، 54، 33−
  7. بهمنی، محمدرضا (1392). درآمدی بر روش‌شناسی کاربست نظریه‌های علوم اجتماعی در سیاست‌گذاری فرهنگی با مروری بر اصول و مبانی اندیشه صدرایی. اسلام و مطالعات اجتماعی، 1(3)، 176−
  8. پارسانیا، حمید (1392). جهان‌های اجتماعی. قم: کتاب فردا.
  9. پارسانیا، حمید، و واثقی، میثم (1392). روش‌شناسی اندیشه اجتماعی ابن‌ رشد. مجله اسلام و مطالعات اجتماعی، 1(1)، 52−
  10. پایا، علی، ابراهیم‌آبادی، حسین، و آروین، بهاره (1394). آسیب‌شناسی نقادانه علوم‌انسانی و اجتماعی در ایران. تهران: طرح نقد.
  11. جمشیدیها، غلامرضا، هلالی، فاطمه، و پارسانیا، حمید (1391). ارزیابی و گونه‌شناسی دیدگاه شرق‌شناسان همدل با دانش اجتماعی مسلمانان. مجله مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی−ایرانی، 2، 9−
  12. حرعاملی، محمد بن حسن (بی­تا). تفصیل وسائل­الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعۀ. تحقیق محمدرضا حسینی جلالی. قم: مؤسسه آل­البیت لاحیاء التراث.
  13. حسین‌زاده یزدی، مهدی، اخلاقی، نازیلا (1393). علم دینی در مقام توصیف و توصیه؛ بازخوانی نظریه علم دینی استاد مصباح یزدی. نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 4(2)، 359−
  14. حسین‌زاده یزدی، مهدی، و اخلاقی، نازیلا (1396). سرنوشت یک نقد؛ بازخوانی نظریه علم دینی آیت‌الله جوادی آملی. فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی، 4(4)، 35−
  15. حسین‌زاده یزدی، مهدی، و حدادی، علیرضا (1395). نظریۀ بومی‌گرایی حسین کچویان. نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 6(1)، 161−
  16. حلی، ابن ادریس (1410). مستطرفات السرائر، دفتر نشر اسلامی، قم.
  17. خیری، حسن (1396). اصالت فرد و جامعه و آثار اجتماعی آن برمبنای حکمت صدرایی. نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 7(1)، 79−
  18. درودی، مسعود، و موسوی، سیدصدرالدین (1391). مطالعات پسااستعماری؛ عرصه‌ای برای علوم‌انسانی بومی. مجله روش‌شناسی علوم‌انسانی، 18(70)، 103−
  19. دهدار، مجتبی، دامنی، فاروق، و سایگانی، لیلا (1397). نقش دین بر مراقبت‌های اجتماعی. مجله مطالعات کاربردی در علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی، 1، 53−
  20. ربانی، قدرت‌الله (1392). تحلیلی تطبیقی بر کارکرد عوامل اجتماعی مؤثر بر معرفت از دیدگاه غزالی و ابن‌خلدون. اسلام و علوم اجتماعی، 7(13)، 139−
  21. ساروخانی، باقر (1385). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی. چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.
  22. سلیمی، علی (1389). درون‌مایه‌های یک نظریه ارتباطات میان‌فرهنگی در آموزه‌های قرآنی. اسلام و علوم اجتماعی، 2(4)، 7−
  23. سلیمی، علی (1390). مبانی انسان‌شناختی در پارادایم علم اجتماعی اسلامی. اسلام و علوم اجتماعی، 3(5)، 7−
  24. شرف‌الدین، سیدحسین (1396). علم اجتماعی بومی؛ چیستی و چرایی. اسلام و علوم اجتماعی، 9(17)، 43−
  25. صادقی، سهیلا، و رضوانی، روح‌الله (1392). تحلیل جامعه‌شناختی بازخوانی علم دینی با رویکرد روشی پارسانیا. اسلام و علوم اجتماعی، 5(9)، 91−
  26. طالب‌زاده، سیدحمید، قانعی‌راد، محمدامین، توکل، محمد، و مرشدی، ابوالفضل (1393). شرایط امکان علوم اجتماعی در فلسفه اجتماعی علامه طباطبایی در پرتو مقایسه تطبیقی با فلسفه اجتماعی کانت. نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 4(1)، 55−
  27. عادلی، عبدالعلی (1395). ارزیابی نظریه گیدنز، در باب دین و دنیوی‌شدن براساس مبانی اسلامی. اسلام و مطالعات اجتماعی، 3(4)، 132−
  28. عرفان‌منش،‌ ایمان، و جمشیدیها، غلامرضا (1392). واکاوی حدود و شاخصه‌های رئالیسم علمی در معرفت اجتماعی سید جمال‌الدین اسدآبادی. نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 3(2)، 301−
  29. غفوری کله، سیده معصومه، و محسنی تبریزی، علیرضا (1397). تبیین جامعه‌شناختی تأثیر دینداری بر اشکال و موضوعات بیگانگی (از خود، از جامعه و از سیاست) در نزد شهروندان بالغ تهرانی. بررسی مسائل اجتماعی ایران، 9(2)، 184−
  30. فاضلی، نعمت‌الله (1388). گفتمان مسئله بومی−مسئله بومی‌سازی علوم اجتماعی از رویکرد مطالعات فرهنگی. فصلنامه مطالعات اجتماعی ایران، 3(1)، 86−
  31. فرهمند، مهناز، و عالی‌نژاد، مهدی (1396). بررسی تطبیقی معرفت‌شناسی پیر بوردیو و مرتضی مطهری. نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان،7(2)، 9−
  32. فلیک، اووه (1387). روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی. تهران: همشهری.
  33. قانعی‌راد، محمدامین (1389). مرور انتقادی بر تلاش‌های ایرانی برای توسعه جامعه‌شناسی‌های دگرواره. مجله جامعه‌شناسی ایران 11 (1)، 124−
  34. قلمی، زهرا، و شعاع، اصغر (1397). بررسی سلامت روان. سبک زندگی و هویت دینی بین کاربران فعال و عادی شبکه‌های اجتماعی. مطالعه موردی دانشجویان دانشکده حقوق و علوم سیاسی و علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی. پژوهش‌های ارتباطی، 96، 135−
  35. کچویان، حسین، و صبوریان، محسن (1391). عبدالرحمن ابن خلدون و مفسران؛ بررسی آراء طه حسین، محسن مهدی و سیدجواد طباطبایی. نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 2(1)، 55−85.
  36. کافی، مجید (1393). پارادایم اسلامی روش‌شناختی علوم‌انسانی. اسلام و علوم اجتماعی، 6(11)، 25−
  37. کافی، مجید (1395). هدف علم در پارادایم اسلامی علوم‌انسانی. اسلام و علوم اجتماعی، 8(16)، 61−
  38. کلانتری، عبدالحسین، و مهدی‌زاده، منصوره (1391). بررسی مسئله اجتماعی از دیدگاه شهید محمدباقر صدر. نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 2(2)، 1−
  39. کوثری، مسعود، و نجاتی حسینی، سید‌محمود (1394). سناریو‌های تکوین علم اجتماعی اسلامی؛ امکان/ امتناع. اسلام و علوم اجتماعی، 7(13)، 5−
  40. لاریجانی، مهسا، و لاریجانی، مهدیه (1392). مطالعه تطبیقی آرای جامعه‌شناسانه فارابی و ابن‌خلدون. اسلام و علوم اجتماعی، 5(9)، 145−
  41. ‌محمدامزیان، محمد (1390). روش تحقیق علوم اجتماعی؛ از اثباتگرایی تا هنجارگرایی. ترجمه عبدالقادر سواری. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  42. مطهری، مرتضی (1390). مجموعه آثار. تهران: صدرا.
  43. مطهری، مرتضی (1388). ده گفتار. تهران: صدرا.
  44. موحدابطحی، محمدتقی (1388). تحلیلی جامعه‌شناختی از علت تداوم رویکرد پوزیتیویستی به علوم انسانی در ایران و عدم شکل‌گیری علم دینی و بومی با بهره‌گیری از رویکرد ترکیبی ساخت و عامل. اسلام و علوم اجتماعی، 1(2)، 199−
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 221
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 55