تعداد نشریات | 8 |
تعداد شمارهها | 291 |
تعداد مقالات | 2,189 |
تعداد مشاهده مقاله | 4,697,010 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,300,850 |
کاربست روش تحلیل مضمون در بررسی و مقایسه جایگاه «فکر»در روانشناسی قرآن بنیان | ||
روش شناسی علوم انسانی | ||
مقاله 4، دوره 28، شماره 110، فروردین 1401، صفحه 53-70 اصل مقاله (676.53 K) | ||
نوع مقاله: علمی - پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/mssh.2021.7550.2195 | ||
نویسندگان | ||
محمد کاویانی* 1؛ مصطفی نظری2 | ||
1عضو هیئت علمی گروه روانشناسی | ||
2دانش آموخته حوزه علمیه، سطوح عالی؛ و دانشپژوه دکتری قرآن و روانشناسی جامعه المصطفی (ص) العالمیه | ||
چکیده | ||
در دهههای اخیر، با وجود احترام به روشهای کمّی و تلفیقی، اقبال روزافزونی به روشهای پژوهش کیفی توسط پژوهشگران صورت گرفته است. در بین روشهای کیفی متعدد نیز فقط بعضی از آنها را میتوان در مطالعه متن، بهکار گرفت که یکی از آن روشها عبارت است از روش «تحلیل مضمون». هدف این پژوهش عبارت است از معرفی این روش، از طریق کاربست آن در مطالعه قرآنی−روانشناختی، در باب واژه «فکر» بهعنوان یک نمونه.روش گردآوری دادههای این پژوهش کتابخانهای و روش تحلیل دادهها، تحلیل عقلی بوده است. ابتدا، روش تحلیل تم و زیرمجموعههای آن معرفی شده و سپس، آیات مرتبط با موضوع «فکر» با استفاده از شیوۀ شبکۀ مضامین جمعآوری شده است. آنگاه «مضامین پایهای» از قرآن استخراج و از طریق آنها، به «مضامین سازماندهنده» و در نهایت به «مضامین فراگیر» دست یافتهایم.در گام پایانی، نتایج بهدست آمده قرآنی در باب «فکر»، با سازه روانشناختی «فکر»، بررسی تطبیقی شده است. یافتههای پژهش قرآنی، دو مضمونِ فراگیرِ «مبدأ» و «معاد» را بهدست داد و مطالعه تطبیقی، معلوم کرد که هدف تفکر در دانش روانشناسی بازیابی «تعادل روانی» است؛ درحالیکه هدف «فکر» در قرآن، عبارت است از «سعادت اخروی»؛ همچنین تفکر در معنای قرآنی خویش به زندگی انسان هویت، جهت و معنا میدهد در صورتی که در معنای روانشناختی آن، تفکر فرایندی است که در ارزیابی، نتیجهگیری و تصمیم به او کمک میکند و نیز معلوم شد که «روش تحلیل مضمون» کارایی زیادی در مطالعات «روانشناسی قرآن بنیان» دارد. | ||
کلیدواژهها | ||
تحلیل مضمون (تحلیل تم)؛ شبکه مضامین؛ روش پژوهش کیفی؛ قرآن پژوهی؛ روانشناسی قرآن بنیان | ||
مراجع | ||
1. آراسته، حمیدرضا و همکاران (پاییز 1398)، «ارائه الگوى تعالى سازمانى بر پایه قرآن کریم»، فصلنامه علمى پژوهشهاى مدیریت انتظامی، س14، ش3، ص387- 405. 2. ابراهیمزاده دستجردی و همکاران (بهار و تابستان 1399)، «شناسایی و تحلیل مؤلفههای مدیر اثربخش فرهنگی از منظر قرآن کریم»، مدیریت در دانشگاه اسلامی، س9، ش1، ص185-202. 3. ابراهیمی، اسماء و همکاران (1396)، «آسیبشناسی روانی از منظر قرآن: تحلیل مضمون»، نشریه اسلام و سلامت، دوره دوم، ش34، ص15- 24. 4. ابراهیمی، اسماء و همکاران (پاییز و زمستان 1394)، «آسیبشناسی روانی از منظر قرآن، تحلیل مضمون»، نشریه اسلام و سلامت، ش3−4، ص15-24. 5. ابنمنظور، محمدبنمکرم (بیتا)، لسانالعرب، بیروت-لبنان، انتشارات دارالفکر. 6. ابوهلال العسکری (م. ۳۹۵ق/۱۴۱۲ ق)، معجم الفروقاللغویه، ج۱، ص۱۲۱، قم: انتشارات اسلامی. 7. افتخاری، قاضیزاده (1397)، «تحلیل تماتیک امنیت و آزادی اندیشه از منظر امام خامنهای (مدظلهالعالی)»، فصلنامه امنیت ملی، دوره 8، ش29، ص33- 58. 8. بهادری، آتنا (1398)، «تحلیل مضمون عهدنامه امیرالمؤمنین علیg با مالک اشتر»، فصلنامه پژوهشنامه نهجالبلاغه، س7، ش28، ص57- 77. 9. بهروزیلک، غلامرضا و حسین میرچراغخانی (بهار 1398)، «کشف دلالتهای اجتماعی سیاسی سوره نمل با روش تحلیل محتوای کیفی»، فصلنامه پژوهشهای قرآنی، س24، ش1، پیاپی 90، ص5-30. 10. پاکسرشت، حسینی، اینانلو (1391)، «تحلیل تماتیک رفتارهای بدنی در بین دختران و زنان تهرانی»، نشریه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 8، ش28، ص147- 169. 11. جعفری، ابوالفضل و همکاران (1398)، «تحلیل مضمون تصویر بازار از منظر اسلام»، فصلنامه علمی اقتصاد و بانکداری اسلامی، ش29، ص171- 193. 12. جیتریسی، سارا (2013)، روشهای تحقیق کیفی، ترجمه حسین خنیفر و طاهره منیریشریف (1394)، تهران: انتشارات مهریان نشر. 13. خاناحمدی، اسماعیل (1399)، «تحلیل مضمون تشکیل و توسعه نیروی دریایی راهبردی در اندیشه دفاعی امام خامنهای (مدظله)»، فصلنامه علمی آموزش علوم دریایی، ش21، ص125- 138. 14. خنیفر، حسین و ناهید مسلمی (1398)، اصول و مبانی روشهای پژوهش کیفی، ج1، تهران: انتشارات نگاه دانش. 15. دلاور، علی (بهار 1389)، «روششناسی کیفی»، فصلنامه راهبرد، س19، ش54، ص307-309. 16. راغباصفهانی، حسینبنمحمد (1412ق یا 1992م)، مفردات الفاظ قرآنالکریم، دارالشامیة، بیروت-لبنان. 17. ربانی، حوریه، بانکیپورفرد، امیرحسین (1395)، «تحلیل کیفی جایگاه و اخلاق مادری در تفسیر نمونه»، فصلنامه علمی- ترویجی اخلاق، س6، ش21، ص179-212. 18. رحمان یاسی و همکاران (پاییز و زمستان 1395)، «الگوی خطمشیگذاری انسجام اجتماعی از منظر قرآن کریم»، دو فصلنامه علمی پژوهشی دین و سیاست فرهنگی، ش7، ص7-31. 19. ردادای محسن؛ جلال درخشه و اصغر افتخاری (پاییز1394)، «تحلیل مضمونی اعتماد در اندیشه آیتالله خامنهای، جستارهای سیاسی معاصر»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س6، ش3، ص53−72. 20. رسولزاده اقدم، عدلیپور، محمدی(1395)، «تحلیل تماتیک موانع و مشکلاًت پیش روی ازدواج جوانان»، دومین همایش ملی سبک زندگی و خانواده پایدار، کد COI مقاله: LIFESTYLE02_131. 21. رضا فراشبند و همکاران (1399)، «واکاوی مفهوم مثبتاندیشی در آموزههای حضرت علیg بهمنظور ارائۀ دلالتهای تربیتی و اعتبار بخشی آن»، فصلنامه علمی و پژوهشی قرآن و طب، دوره 5، ش2، ص43-58. 22. رضوانی، محمدرضا (1398)، «تحلیل مضمون الگوی پایۀ اسلامی-ایرانی پیشرفت و کاربرد آن در معماری الگوی بومی توسعۀ روستایی»، فصلنامه برنامهریزی و آمایش فضا، دوره 23، ص181- 197. 23. رضوی، سیدمصطفی و همکاران (1392)، بازکاوی روش تحقیق آمیخته، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 24. رئیسی، احسان (1397)، «جایگاه و نحوۀ تعامل فکر و ذکر در سنت اول عرفانی»، دوفصلنامه پژوهشنامه عرفان، س9، ش18، ص74-93. 25. زودرنج، صدیقه و همکاران (بهار 1395)، «زنجیره منظم معنایی درونمایهها در صحنههای داستان یوسفg در قرآن کریم»، فصلنامه علمی−تخصصی مطالعات متون ادبی اسلامی، س1، ش1، ص67-86. 26. سانتراک، جان (2003)، «زمینه روانشناسی سانتراک»، ترجمه فیروزبخت، مهرداد (1383)، تهران: رسا. 27. الشعرانى (م. ۱۳۹۳ق)، نثر طوبى، ج۲، ص۴۷۵، تهران: دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۹۸ ق. 28. شیخزاده و دیگران (پاییز و زمستان 1390)، «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در دادههای کیفی، اندیشه مدیریت راهبردی»، س5، ش2، شماره پیاپی10، ص151-198. 29. الطباطبایی (۱۴۱۷ ق)، المیزان، ج۸، بیروت: اعلمی. 30. طیارینژاد، رامین و همکاران (1399)، «واکاوی عوامل ایمانناپذیری اقوام از دیدگاه قرآن کریم با روش تحلیل محتوای مضمونی»، فصلنامه علمی «تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهراB»، س17، ش4، ص143- 173. 31. عباسزاده، روحالله و همکاران (بهار و تابستان 1397)، «مؤلفههای نظریه هنجاری رسانههای جمعی در قرآن»، دو فصلنامه علمی پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی، س10، ش19، ص۲۵-۴۸. 32. علوی، سیدکامران (1385)، تفکر و زبان، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور. 33. قاسمی روشناوند؛ حسن بحرالعلوم و معصومه امامیروشناوند (پاییز و زمستان 1397)، «تحلیل مضمون تربیت بدنی و تقویت قوای جسمانی مبتنی بر آیات قرآن کریم»، پژوهش در ورزش تربیتی، ش15، ص۷۳-۹۴. 34. قاسمیزاد و همکاران (پاییز 1397)، «شناسایی مؤلفههای مدیریت زمان از منظر آموزههای اسلامی و اعتباربخشی آن توسط مدیران آموزشگاهی»، فصلنامه مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، س3، ش3، شماره پیاپی 8، ص۸۵- ۱۰۰. 35. کلانتری، ابراهیم (زمستان 1386)، «تفکر و منابع آن از دیدگاه قرآن کریم»، فصلنامه اندیشه نوین دینی، س3، ش11، ص۲۳-۴۷. 36. مایکل فری (1388)، شناختدرمانی گروهی، ترجمه مسعود جانبزرگی، قم: انتشارات حوزه و دانشگاه. 37. محجوب، فاطمه، (1993م) «الموسوعةالذهبیه»، ۲۱ ج. قاهرة: دارالغد العربى. 38. محمدی، قدرتالله و همکاران (1396)، «تدوین الگوی مدیریت جهادی مبتنی بر بیانات مقام معظم رهبری (دامظلهالعالی)»، فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، س20، ش75، ص5- 30. 39. مصطفوی، حسن (1385ش)، التحقیق فی کلمات القرآنالکریم، تهران: انتشارات مرکز نشر آثار علامه مصطفوی. 40. معینی، علیرضا (1398)، «تحلیل مضمون سیاستهای اقتصاد خانواده در ایران»، مطالعات راهبردی زنان، ش83، ص81- 104. 41. مکارم شیرازی و دیگران (۱۳۷۵ش)، تفسیر نمونه، ج۹، تهران: دارالکتب الاسلامیة. 42. مهری کریم؛ بهجت یزدخواستی و محمدحسین پناهی (بهار و تابستان 1393)، «سیاستگذاری قومی مبتنی بر دیدگاه مقام معظم رهبری: تحلیل تماتیک»، دوفصلنامه مطالعات قدرت نرم، س4، ش10، ص75−97. 43. مینایی و سیدحسینی (1394)، «تحلیل تماتیک سبک زندگی در بازی رایانهای سیمز»، نشریه مطالعات رسانهای، دروه 10، ش28، ص111- 125. 44. نصیری، امید و همکاران (1398)، «شبکه مضامین عوامل ایجاد فقر در جامعه اسلامی از منظر آیات قرآن و احادیث اهل بیتb»، دو فصلنامه علمی مطالعات قرآن و حدیث، س13، ش1، ص159- 187. 45. نوشینفرد و همکاران (تابستان 1397)، «مطالعۀ مفاهیم اخلاق اجتماعی قرآن کریم بهمنظور مقولهبندی آیات»، فصلنامه پژوهش اجتماعی، س10، ش39، ص83-137. 46. هیلگارد (1389)، زمینه روانشناسی، ترجمه محمدنقی براهنی و همکاران، تهران: انتشارات رشد. 47. یاسی و همکاران (پاییز و زمستان 1395)، «الگوی خطمشیگذاری انسجام اجتماعی از منظر قرآن کریم»، دوفصلنامه علمی پژوهشی دین و سیاست فرهنگی، ش7، ص7-31. 48. Dennis Howitt (2016), Introduction to Qualitative Research Methods in Psychology (3th Edition), United Kingdom, Pearson Education Limited. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,763 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,172 |