تعداد نشریات | 8 |
تعداد شمارهها | 289 |
تعداد مقالات | 2,172 |
تعداد مشاهده مقاله | 4,607,615 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,230,694 |
واکاوی پیوند تفسیر و تحلیلهای اجتماعی در مکتب ادبی معاصر | ||
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی | ||
مقاله 9، دوره 12، شماره 24، مهر 1399، صفحه 211-230 اصل مقاله (410.6 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/soci.2020.6275.1478 | ||
نویسندگان | ||
سید محمود طیب حسینی1؛ سید ابراهیم مرتضوی* 2 | ||
1پژوهشگاه حوزه و دانشگاه | ||
2دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم؛ پژوهشگر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه | ||
چکیده | ||
مکتب ادبی−فرهنگی در تفسیر قرآن، که از سوی امینالخولی در دوران معاصر در مصر بنیاد نهاده شد و از بُعد کمّی و کیفی دارای گسترهای فراتر از تفسیرهای ادبی کهن است، بر بایستههایی تکیه دارد که یکی از آنها ارائه تحلیلهای اجتماعی و داشتن نگاه اجتماعی به آیات قرآن است. پژوهش حاضر با بهرهگیری از شیوه متنپژوهی، پیوند میان تفسیر و تحلیلهای اجتماعی از آیات را در نگاشتههای پیروان مکتب ادبی−فرهنگی واکاوی کرده و بدین نتیجه رسیده است که: پیوند مزبور در تفسیرهای ادبی معاصر، به دو گونه بازتاب یافته است که یکی از آنها با توجه به نقش فضای اجتماعی عصر نزول در فهم قرآن، در گونه پژوهشهای «حول القرآن» قرار میگیرد و دیگری، با مدّنظر قرار دادن بیان کلیات مسائل و راهحلهای اجتماعی در قرآن، از رستۀ مطالعه «درونمتنی قرآنی» به شمار میآید، که گونه نخست را میتوان از مسائل همراستا و نزدیک به «جامعهشناسی معرفت» و مشترک با «نقد جامعهشناختی ادبی» به شمار آورد، و گونه دوم را میتوان تفسیری عصری با لونی غالباً اجتماعی دانست. این جستار با دقت در نگرۀ خولی، با اینکه از امتیازهای این نظریه، چون «کمک به فهم ملموستر قرآن» سخن میگوید؛ اما به آسیبهای آن، مانند «امکان ملازمه با تفسیر بهرأی» از بُعد روشی و «تمثیلِغیرواقعی دانستنِ قصههای قرآن» از بُعد غایی نیز توجه دارد. | ||
کلیدواژهها | ||
تفسیر ادبی−فرهنگی؛ امینالخولی؛ تحلیل اجتماعی | ||
مراجع | ||
1. قرآن مجید (1383)، مترجم: حسین انصاریان، قم: اسوه. 2. ابنعاشور، محمد بن طاهر (بیتا)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی. 3. ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف(1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دارالفکر.
5. ـــــــــــــ (1382)، معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن، ترجمه مرتضی کریمینیا، تهران: طرح نو. 6. ـــــــــــــ (1993م) نقد الخطاب الدینی، قاهره: سینا للنشر. 7. اسعدی، محمد و همکاران (1392)، آسیبشناسی جریانهای تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 8. بابایی، علیاکبر (1394)، قواعد تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 9. باربری، پیر، (1378)، «نقد جامعهشناختی»، مترجم: جمال آلاحمد، مجله هنر، شماره 41. 10. بنتالشاطی، عایشه عبدالرحمن (1388ق)، التفسیر البیانی للقرآن الکریم، قاهره: دارالمعارف. 11. ـــــــــــــ (1390)، تفسیر بیانی قرآن کریم، مترجم: سیدمحمود طیبحسینی، قم: دانشکده اصول دین.
13. بودون، ریمون و بوریکو، فرانسوا (1385)، فرهنگ انتقادی جامعهشناسی، مترجم: عبدالحسین نیکگهر، تهران: فرهنگ معاصر. 14. بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418ق)، انوار التنزیل و اسرار التاویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی. 15. جمعی از نویسندگان (1391)، مبانی و روش اندیشه علمی امام صادقg، به اهتمام: احمد پاکتچی، تهران: دانشگاه امام صادقg. 16. تاجآبادی، مسعود (1392)، المنار در آینه المیزان، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 17. جاحظ، عمرو بن بحر (1424ق)، الحیوان، بیروت: دارالکتب العلمیة. 18. حسین، طه (2012م)، فی الصیف، بیجا: مؤسسة هنداوی للتعلیم و الثقافة. 19. حکیمی، محمدرضا (1358)، ادبیات و تعهد در اسلام، دفتر نشر فرهنگ اسلامی. 20. حلی، حسن بن یوسف (1365)، الباب الحادی عشر، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی. 21. خلفالله، احمد محمد (1999م)، الفن القصصی فی القرآن الکریم، لندن: سینا للنشر. 22. ـــــــــــــ (بیتا)، محمد و القوی المضادة، بیجا: مکتبة الانجلو المصریۀ 23. الخولی، امین (1987م) الف، من هدی القرآن فی رمضان، مصر−قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتب. 24. ـــــــــــــ (1961م)، مناهج تجدید فی النحو و البلاغة و التفسیر و الادب، بیجا: دارالمعرفة. 25. ـــــــــــــ (1987م) ب، من هدی القرآن ... فی اموالهم، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب. 26. دورژه، موریس (1362)، روشهای علوم اجتماعی، مترجم: خسرو اسدی، تهران: امیرکبیر. 27. ذهبی، محمدحسین (بیتا)، التفسیر و المفسرون، بیروت: دار احیاء التراث العربی. 28. رشید رضا، محمد (1424ق)، المنار، تفسیر القرآن الکریم (تفسیر المنار)، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب 29. زرینکوب، عبدالحسین (1373)، نقد ادبی؛ جستجو در اصول و روشها و مباحث نقادی با بررسی در تاریخ نقد و نقادان، تهران: امیرکبیر. 30. زمخشری، محمود بن عمر (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی. 31. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1375)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: نگاه. 32. شکری عیاد، محمد (1980م)، یوم الدین و الحساب، بیجا: بینا. 33. طباطبائی، سید محمد حسین(1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی. 34. ـــــــــــــ (1374)، المیزان فی تفسیر القرآن، مترجم: سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی. 35. طوسی، محمد بن حسن (بیتا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی. 36. طیبحسینی، سیدمحمود (1389)، «تأملاتی در گرایش تفسیر ادبی معاصر»، قرآنشناخت، شماره 4. 37. عسگری حسنکلو، عسگر (1387)، «سیر نظریههای نقد جامعهشناختی ادبیات»، ادبپژوهی، شماره 4. 38. علایی، مشیت (1380)، «نقد ادبی در ایران»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه. 39. علیزاده، عبدالرضا؛ حسین اژدریزاده و مجید کافی (1390)، جامعهشناسی معرفت (جستاری در تبیین رابطه «ساخت و کنش اجتماعی» و «معرفتهای بشری»)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 40. فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی. 41. فتوحی رودمعجنی، محمود (1389)، بلاغت تصویر، تهران: سخن. 42. فراء، یحیی بن زیاد (بیتا)، معانی القرآن، مصر: دارالمصریة للتألیف و الترجمه. 43. گرین، ویلفرد و لِیبِر، ارل و مورگان، لی و ویلینگهم، جان (1391)، مبانی نقد ادبی، مترجم: فرزانه طاهری، تهران: نیلوفر. 44. معرفت، محمدهادی (1379)، تفسیر و مفسران، مترجم: خیاط و نصیری، قم: مؤسسه فرهنگی التمهید. 45. میر، مستنصر (1387)، ادبیات قرآن، مترجم: محمدحسن محمدی مظفر، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب. 46. نکری، قاضی عبدالرب النبی (1421ق)، دستور العلماء او جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون، تحقیق: حسن هانی فحص، لبنان−بیروت: دارالکتب العلمیه. 47. نیفر، احمیدة (1421ق)، الانسان و القرآن وجها لوجه (التفاسیر القرآنیة المعاصرة)، بیروت−لبنان: دارالفکر. 48. هاشمی، جمال (1390)، اسطورهشناسی مینوی (تحلیل داستانهای دینی از دیدگاه علمی، فلسفی، عرفانی و روانشناسی)، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری نشر حریر. 1. قرآن مجید (1383)، مترجم: حسین انصاریان، قم: اسوه. 2. ابنعاشور، محمد بن طاهر (بیتا)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی. 3. ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف(1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دارالفکر. 4. ابوزید، نصر حامد (1376)، «تاریخمندی، مفهوم پوشیده و مبهم»، ترجمه و تحقیق محمدتقی کرمی، مجله نقد و نظر، شماره 4، ص328−375. 5. ـــــــــــــ (1382)، معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن، ترجمه مرتضی کریمینیا، تهران: طرح نو. 6. ـــــــــــــ (1993م) نقد الخطاب الدینی، قاهره: سینا للنشر. 7. اسعدی، محمد و همکاران (1392)، آسیبشناسی جریانهای تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 8. بابایی، علیاکبر (1394)، قواعد تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 9. باربری، پیر، (1378)، «نقد جامعهشناختی»، مترجم: جمال آلاحمد، مجله هنر، شماره 41. 10. بنتالشاطی، عایشه عبدالرحمن (1388ق)، التفسیر البیانی للقرآن الکریم، قاهره: دارالمعارف. 11. ـــــــــــــ (1390)، تفسیر بیانی قرآن کریم، مترجم: سیدمحمود طیبحسینی، قم: دانشکده اصول دین. 12. بغوی، حسین بن مسعود (1420ق)، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربی. 13. بودون، ریمون و بوریکو، فرانسوا (1385)، فرهنگ انتقادی جامعهشناسی، مترجم: عبدالحسین نیکگهر، تهران: فرهنگ معاصر. 14. بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418ق)، انوار التنزیل و اسرار التاویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی. 15. جمعی از نویسندگان (1391)، مبانی و روش اندیشه علمی امام صادقg، به اهتمام: احمد پاکتچی، تهران: دانشگاه امام صادقg. 16. تاجآبادی، مسعود (1392)، المنار در آینه المیزان، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 17. جاحظ، عمرو بن بحر (1424ق)، الحیوان، بیروت: دارالکتب العلمیة. 18. حسین، طه (2012م)، فی الصیف، بیجا: مؤسسة هنداوی للتعلیم و الثقافة. 19. حکیمی، محمدرضا (1358)، ادبیات و تعهد در اسلام، دفتر نشر فرهنگ اسلامی. 20. حلی، حسن بن یوسف (1365)، الباب الحادی عشر، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی. 21. خلفالله، احمد محمد (1999م)، الفن القصصی فی القرآن الکریم، لندن: سینا للنشر. 22. ـــــــــــــ (بیتا)، محمد و القوی المضادة، بیجا: مکتبة الانجلو المصریۀ 23. الخولی، امین (1987م) الف، من هدی القرآن فی رمضان، مصر−قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتب. 24. ـــــــــــــ (1961م)، مناهج تجدید فی النحو و البلاغة و التفسیر و الادب، بیجا: دارالمعرفة. 25. ـــــــــــــ (1987م) ب، من هدی القرآن ... فی اموالهم، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب. 26. دورژه، موریس (1362)، روشهای علوم اجتماعی، مترجم: خسرو اسدی، تهران: امیرکبیر. 27. ذهبی، محمدحسین (بیتا)، التفسیر و المفسرون، بیروت: دار احیاء التراث العربی. 28. رشید رضا، محمد (1424ق)، المنار، تفسیر القرآن الکریم (تفسیر المنار)، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب 29. زرینکوب، عبدالحسین (1373)، نقد ادبی؛ جستجو در اصول و روشها و مباحث نقادی با بررسی در تاریخ نقد و نقادان، تهران: امیرکبیر. 30. زمخشری، محمود بن عمر (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی. 31. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1375)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: نگاه. 32. شکری عیاد، محمد (1980م)، یوم الدین و الحساب، بیجا: بینا. 33. طباطبائی، سید محمد حسین(1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی. 34. ـــــــــــــ (1374)، المیزان فی تفسیر القرآن، مترجم: سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی. 35. طوسی، محمد بن حسن (بیتا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی. 36. طیبحسینی، سیدمحمود (1389)، «تأملاتی در گرایش تفسیر ادبی معاصر»، قرآنشناخت، شماره 4. 37. عسگری حسنکلو، عسگر (1387)، «سیر نظریههای نقد جامعهشناختی ادبیات»، ادبپژوهی، شماره 4. 38. علایی، مشیت (1380)، «نقد ادبی در ایران»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه. 39. علیزاده، عبدالرضا؛ حسین اژدریزاده و مجید کافی (1390)، جامعهشناسی معرفت (جستاری در تبیین رابطه «ساخت و کنش اجتماعی» و «معرفتهای بشری»)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 40. فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی. 41. فتوحی رودمعجنی، محمود (1389)، بلاغت تصویر، تهران: سخن. 42. فراء، یحیی بن زیاد (بیتا)، معانی القرآن، مصر: دارالمصریة للتألیف و الترجمه. 43. گرین، ویلفرد و لِیبِر، ارل و مورگان، لی و ویلینگهم، جان (1391)، مبانی نقد ادبی، مترجم: فرزانه طاهری، تهران: نیلوفر. 44. معرفت، محمدهادی (1379)، تفسیر و مفسران، مترجم: خیاط و نصیری، قم: مؤسسه فرهنگی التمهید. 45. میر، مستنصر (1387)، ادبیات قرآن، مترجم: محمدحسن محمدی مظفر، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب. 46. نکری، قاضی عبدالرب النبی (1421ق)، دستور العلماء او جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون، تحقیق: حسن هانی فحص، لبنان−بیروت: دارالکتب العلمیه. 47. نیفر، احمیدة (1421ق)، الانسان و القرآن وجها لوجه (التفاسیر القرآنیة المعاصرة)، بیروت−لبنان: دارالفکر. 48. هاشمی، جمال (1390)، اسطورهشناسی مینوی (تحلیل داستانهای دینی از دیدگاه علمی، فلسفی، عرفانی و روانشناسی)، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری نشر حریر. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,148 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 613 |