تعداد نشریات | 8 |
تعداد شمارهها | 305 |
تعداد مقالات | 2,302 |
تعداد مشاهده مقاله | 5,502,346 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,864,720 |
آسیبها و فرصتهای انجمنهای دوازدهقدمی برای معتادان مسلمان | ||
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی | ||
دوره 16، شماره 33، دی 1403، صفحه 9-54 اصل مقاله (646.26 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/soci.2025.10935.2066 | ||
نویسنده | ||
محمد داوری* | ||
استادیار، گروه جامعهشناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران | ||
چکیده | ||
چکیده گسترده مقدمه و اهداف: انجمن الکلیهای گمنام بهعنوان پایۀ همۀ انجمنهای دوازده قدم، با نام اختصاری (AA) (Alcoholics Anonymous) نخستین بار، در سال 1935 میلادی، با هدف بهبودی الکلیهایی که سرانجامی جز مرگ نداشتند، در آمریکا تأسیس شد. سپس، انجمن معتادان گمنام، در سال 1953 میلادی با الهام از آموزههای این انجمن با نام اختصاری (NA) (Narcotics Anonymous)، شروع به کار کرد و اکنون با بیش از 2 میلیون عضو در حال فعالیت است. پیامرسانی انجمن معتادان گمنام، در ایران، از سال ۱۳۶۹ توسط چند عضو، در مرکز بازپروری قرچک آغاز شد. در سال ۱۳۹۲ از وزارت کشور، بهعنوان سازمانی مردمنهاد در سطح ملی، مجوز فعالیت دریافت کرد. همۀ فعالیتها در این انجمن داوطلبانه است. این انجمن با روش درمانی معنویتگرا، به درمان معتادان میپردازد و در بیشتر کشورها و از جمله ایران، فعالیت وسیعی دارد و به اذعان پژوهشهای موجود، این روش، در درمان و کنترل اعتیاد، موفق بوده و فرصتهایی را برای جامعه فراهم کرده است؛ اما ورود آموزههای معنوی انجمن به ایران، بدون شناسایی دقیق آثار منفی فرهنگی آن بر معتادان مسلمان ایران، سبب بروز آسیبهایی در زندگی معنوی این گروه شده است. بنابراین، ضروری است این آسیبها و علل آن، که بیشتر در حوزۀ دینداری معتادان است، در کنار فرصتهای آن برای کنترل اعتیاد در جامعۀ اسلامی شناسایی شود. پرسش اصلی پژوهش عبارت است از: روش درمانی ترک اعتیاد دوازدهقدم، چه آسیبها و فرصتهایی را برای معتادان مسلمان به همراه دارد؟ هدف از این پژوهش معرفی اجمالی آموزههای انجمن و نیز شناسایی آسیبها و فرصتهای آن برای معتادان مسلمان میباشد. روش تحقیق: این پژوهش، با روش بررسی اسنادی و از طریق مصاحبه با معتادان بهبود یافتۀ عضو انجمن انجام شده است. جامعۀ آماری آن، مجموعهای از متون انجمن و نیز مصاحبههای انجام شده با برخی از معتادان بهبودیافتۀ عضو انجمن و نیز متون برگرفته از کارگاههای آموزشی این گروه میباشد. برای تحلیل دادهها از روش تحلیل محتوای کیفی استقرایی استفاده شده است. با مراجعه به متون مرتبط با این انجمن و مصاحبههای انجام شده، ابتدا به اختصار آموزههای آن بیان شده و سپس آسیبها و فرصتهای آن برای معتادان مسلمان استخراج شده است. دادهها با روش کتابخانهای جمعآوری شده است. روش تحلیل محتوا، خطوط کلّیای را برجسته میکند که، بهشکلی پراکنده، در مجموعهای از متون نوشته یا نانوشته یا مانند آن درباره موضوع تحقیق و مقولههای تحلیل وجود دارد (محسنی و سلیمی، 1391، ص139-144). در این تحقیق، واحد تحلیل، گزارههای موجود در متون کتبی مرتبط با آموزههای انجمن دوازدهقدمی و مصاحبههای انجام شده با معتادان بهبودیافتۀ عضو انجمن است. مقولهبندی، موضوعی، و ناظر به محتوای این گزارههاست. واحد کدگذاری، مضمون است. این مضمونها دراین منابع، و نیز مصاحبهها، جستجو، شناسایی و انتخاب شدهاند؛ منابعی از قبیل «کتاب بزرگ الکلیهای گمنام»، «کتاب از دیدگاه بیل»، «کتاب 12 قدم و 12 سنت» و کتاب «معتادان گمنام، چگونگی عملکرد». همچنین، بهصورت انتقادی، برخی از آموزههای این انجمن در مقایسه با آموزههای اسلامی نقد شده است. ازآنجاکه انجمن الکلیهای گمنام، پایۀ همه انجمنها میباشد، و آموزههای آنها برگرفته از منابع آن است، بیشتر منابع از این انجمن میباشد. نتایج پژوهش: انجمن دوازدهقدم، از تلفیق آموزههای مسیحی برگرفته از گروه مذهبی آکسفورد و تجربیات اولیه بنیانگذاران آن در ترک اعتیاد به الکل شکل گرفته است. اما، بیل ویلسون، اصول AA را بهشکلی طراحی کرد که برای افراد با هر نوع پیشینۀ مذهبی یا غیرمذهبی قابلاستفاده باشد. هرچند انجمن، پس از جدایی از گروه آکسفورد، در آموزههای خود، عدموابستگی به مذهبی خاص را اعلام کرد، اما بهلحاظ اینکه درمانی معنویتگراست، اثرگذاری روش خود را براساس توجه به ارضای نیازهای معنوی بیماران معتاد به الکل قرار داده است. مزایای این روش عبارتاند از: عدممنافات پیمودن قدمها بهعنوان تکنیک ترک اعتیاد با شریعت اسلامی، امکان استفاده از آن برای کنترل اعتیاد با حفظ دینداری اسلامی، ساده بودن تکنیکها و امکان اجرای آن توسط معتادان بهبودیافته و حمایت از معتادان دیگر بدون چشمداشت مادی، و عدموابستگی مالی آن به بودجههای دولتی. آسیبهای عمدۀ انجمن عبارتاند از: تفاوت ماهوی آموزههای انجمن با اصول و فروع اسلام، برداشت نادرست از مفاد منابع اصلی در ترجمۀ متون به فارسی توسط کارگزاران داخلی، عدمتوجه به پایبندی مذهبی اسلامی افراد پس از پیمودن قدمها، عدمبازسازی آموزههای دوازدهقدم متناسب با فرهنگ غنی اسلامی. مهمترین پیشنهاد برای استفادۀ بهینه از این روش، کاربرد آن فقط بهعنوان تکنیک کنترل اعتیاد و نه سبک زندگی و نیز تقویت دینداری اسلامی این گروه بهویژه راهنمایان آن و استفاده از آن برای معتادان مسلمان با حفظ سبک زندگی معنوی اسلامی آنان و تلاش علمی برای هماهنگی این آموزهها با فرهنگ اسلامی با حفظ چهارچوب اصلی قدمها و نیز دینداری معتاد مسلمان بهبودیافته. جمعبندی و نتیجهگیری: هرچند آموزههای انجمن، خاستگاهی مذهبی و مسیحی دارد، اما این تکنیک توسط بنیانگذاران آن بهگونهای تنظیم شده است که برای هر معتاد متمایل به ترک، با هر مذهبی و حتی برای منکران خدا قابلاستفاده است. براساس ادعای بنیانگذاران، این روش میتواند به عنوان سبک زندگی معنوی در تمام جنبههای زندگی معتادان سرایت داشته باشد. بنابراین، اگر معتاد مسلمان، سبک زندگی معنوی اسلامی را رها کند و آموزههای انجمن را بهعنوان مذهب و سبک زندگی معنوی خود انتخاب کند و آن را در تمام وظایف فردی و اجتماعی زندگی خود سرایت دهد، بهشدت از نظر اسلام مردود است؛ زیرا هیچکدام از اصول و فروع دین در آموزههای انجمن لحاظ نشده است. اما اگر معتاد مسلمان با حفظ اصول دینداری اسلامی خود، از این قدمها در جهت نجات از اعتیاد، بهعنوان روش درمانی استفاده کند، نهتنها از نظر اسلامی مردود نیست و منعی ندارد، بلکه مطلوب هم هست؛ بهویژه آنکه به اذعان پژوهشهای فراوان، کارآمدی این روش، برای ترک اعتیاد به اثبات رسیده است. همچنین، با توجه به ویژگیهای معنوی دین اسلام، پیمودن این قدمها برای معتاد مسلمان و پایبند به شریعت اسلامی، سریعتر، دقیقتر و با اشتباه کمتری انجام میشود. چون خداوند قادر، راه مستقیم رسیدن به خود را برای انسانها مشخص کرده است و ارادۀ خود را نسبت به او، از طریق پیامبر و کتاب خود، یعنی قرآن کریم، ابلاغ کرده است. بنابراین، لازم است معتادان مسلمان عضو انجمن با حفظ سبک زندگی معنوی اسلامی از این روش، فقط در جهت ترک و کنترل اعتیاد خود بهره ببرند. | ||
کلیدواژهها | ||
اعتیاد؛ اسلام؛ معتادان گمنام؛ الکلیهای گمنام؛ انجمن دوازدهقدم؛ گروه مذهبی آکسفورد | ||
مراجع | ||
منابع
* قرآن کریم
ابراهیمی، علیاکبر (1387). تعلیم قدمهای الکلیهای گمنام از کتاب پایه. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
انجمن جهانی الکلیهای گمنام (2006م). کتاب بزرگ الکلیهای گمنام. ویرایش 4. خدمات جهانی انجمن الکلیهای گمنام و مؤسسه گریپ.
حرانی، حسن بن علی (ابن شعبه) (1404ق). تحف العقول عن آل الرسولn. قم: جامعه مدرسین.
خادم جهرمی، حامده، رجبی، جلیل، و رئوفی، رحیم (1394). بررسی تطبیقی قدمهای دوازدهگانه گروه معتادان گمنام (NA) با اصول و تعالیم اسلامی. فصلنامه پرستار و پزشک در رزم، 3(6)، 40-48.
دفتر خدمات جهانی الکلیهای گمنام (2022). الکلیهای گمنام. تهران: دفتر خدمات عمومی الکلیهای گمنام ایران.
دفتر خدمات عمومی الکلیهای گمنام (2015م). 12 قدم و 12سنت: گامهای دوازدهگانه و سنتهای دوازدهگانه. ترجمه فارسی، تهران: کمیتۀ ترجمۀ شورای الکلیهای گمنام منطقۀ ایران.
سالاریفر، محمدرضا، آذربایجانی، مسعود، کاویانی، محمد، موسوی اصل، سید مهدی، عباسی، اکبر، تبیک، محمدتقی (1393). روانشناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی. چ 5، و 2، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.
سالاریفر، محمدرضا، شجاعی، محمدصادق، موسوی اصل، سید مهدی، و دولتخواه، محمد (1389). بهداشت روانی با نگرش به منابع اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.
طوسی، محمد بن الحسن (1365). تهذیب الاحکام. چاپ چهارم، تهران: دارالکتب العلمیه.
کرماللهی، نعمتالله، و ارشد، علی (1403). تأملات انتقادی ـ اسلامی در ارائۀ برنامۀ دوازده قدم معتادان گمنام. دوفصلنامۀ مطالعات فرهنگی اجتماعی حوزه، 8(2)، 251-286.
کمیته ترجمه دفتر جهانی معتادان گمنام (1388). معتادان گمنام: چگونگی عملکرد. تهران: کیمیا اثر.
کمیتۀ نشریات و ترجمۀ انجمن الکلیهای گمنام ایران (1398). از دیدگاه بیل: شیوه زندگی الکلی گمنام. تهران: کمیته نشریات و ترجمه.
محسنی تبریزی، علیرضا، و سلیمی، علی (1391). تحلیل محتوای کیفی قیاسی و بهرهگیری از آموزههای اسلامی در علوم اجتماعی. روششناسی علوم انسانی، 18(72)، 135-158.
نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها (1380). نقش دین در بهداشت روان. تهران: نشر معارف.
ولیزاده، محمدمهدی، و شریفیدوست، حمزه (1400). نقد تصویر خدا در انجمنهای دوازدهقدمی. فصلنامه فلسفه دین، 18(3)، 295-317.
پایگاههای اینترنتی
پایگاه اینترنتی لشکر مخلص خدا: https://akmor.blogfa.com/post/101
پایگاه اینترنتی انجمن معتادان گمنام ایران: https://www.nairan.org/fa
پایگاه اینترنتی اعتیاد: https://etiad.org
References
* The Holy Quran
A.A. General Service Office. (2015). Twelve Steps and Twelve Traditions: The Twelve Steps and Twelve Traditions (Persian Translation). Tehran: Translation Committee of the Iranian A.A. Regional Council.
Alcoholics Anonymous World Services. (2006). Alcoholics Anonymous: The Big Book (4th ed.). New York: A.A. World Services and Grapevine.
Alcoholics Anonymous World Services. (2022). Alcoholics Anonymous. Tehran: Iranian A.A. General Service Office.
Ebrahimi, Ali-Akbar. (2008). Teaching the Steps of Alcoholics Anonymous from the Basic Text. Tehran: National Library and Archives of the Islamic Republic of Iran.
Harrani, Hassan ibn Ali (Ibn Shu’ba). (1984). Tuhaf al-Uqoul an Al al-Rasoul (PBUH). Qom: Jame’eh Modarresin.
Karamollahi, Nematollah; & Arshad, Ali. (2024). A Critical-Islamic Reflection on the Twelve-Step Program of Narcotics Anonymous. Biannual Journal of Socio-Cultural Studies in the Islamic Seminary, 8(2), 251-286.
Khadem Jahromi, Hamedeh; Rajabi, Jalil; & Raoufi, Rahim. (2015). A Comparative Study of the Twelve Steps of Narcotics Anonymous (NA) with Islamic Principles and Teachings. Nurse and Physician in Combat Quarterly, 3(6), 40-48.
Mohseni Tabrizi, Alireza; & Salimi, Ali. (2012). Qualitative Content Analysis and the Application of Islamic Teachings in Social Sciences. Methodology of Humanities, 18(72), 135-158.
Publications and Translation Committee of the Iranian Alcoholics Anonymous Association. (2019). As Bill Sees It: The A.A. Way of Life. Tehran: Publications and Translation Committee.
Salari-Far, Mohammad Reza; Azarbayejani, Masoud; Kaviani, Mohammad; Mousavi Asl, Seyyed Mehdi; Abbasi, Akbar; & Tavakol, Mohammad Taghi. (2014). Social Psychology with an Islamic Resource Perspective (5th ed., Vol. 2). Tehran: Research Center of Islamic Seminary and University, and SAMT.
Salari-Far, Mohammad Reza; Shojaei, Mohammad Sadegh; Mousavi Asl, Seyyed Mehdi; & Dolatkhah, Mohammad. (2010). Mental Health with an Islamic Resource Perspective. Qom: Research Center of Islamic Seminary and University, and SAMT.
The Office of the Supreme Leader’s Representative in Universities. (2001). The Role of Religion in Mental Health. Tehran: Ma’aref Publications.
Tusi, Muhammad ibn al-Hasan. (1986). Tahdhib al-Ahkam (4th ed.). Tehran: Dar al-Kutub al-Ilmiyya.
Valizadeh, Mohammad Mehdi; & Sharifi-Doost, Hamzeh. (2021). A Critique of the Concept of God in Twelve-Step Fellowships. Journal of Philosophy of Religion, 18(3), 295-317.
Valizadeh, Mohammad Mehdi; & Valizadeh, Abolghasem. (2020). A Reflection on the Social Principles of Twelve-Step Fellowships. Biannual Journal of Islamic Social Research, 26(122), 75-100.
World Service Office of Narcotics Anonymous. (2009). Narcotics Anonymous: How It Works. Tehran: Kimiya Asar.
Online Sources
Addiction Website: https://etiad.org
Iranian Narcotics Anonymous Association Website: https://www.nairan.org/fa
Lashkar-e Mokhles-e Khoda (God’s Devoted Army) Website: https://akmor.blogfa.com/post/101 | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 109 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 19 |