| تعداد نشریات | 8 | 
| تعداد شمارهها | 310 | 
| تعداد مقالات | 2,309 | 
| تعداد مشاهده مقاله | 5,649,921 | 
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,990,103 | 
| تببیین روانشناختی کیفیت تعامل والدین و تأثیر آن بر رفتار فرزندان: موردپژوهی یک روایت نبوی | ||
| اسلام و روانشناسی خانواده | ||
| دوره 1، شماره 1، مهر 1404، صفحه 59-78 اصل مقاله (713.65 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/ipf.2025.10286.1002 | ||
| نویسندگان | ||
| سلمان نعمتی* 1؛ محمدصادق شجاعی2؛ عباس پسندیده3 | ||
| 1استادیار دانشکده روانشناسی دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران | ||
| 2عضو هیئت علمی دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران | ||
| 3استاد تمام گروه روانشناسی، دانشکده علوم و معارف اسلامی، دانشگاه قرآن و حدیث، ری، ایران | ||
| چکیده | ||
| چکیده گسترده مقدمه و اهداف: تأثیر روابط والدین (همسران) بر فرزندان در پژوهشهای فراوان و غالباً در خانوادههای دچار طلاق بررسی شده است (جعفرزاده، 1400 و جاروان و آلفرهات،[1] 2020). با توجه به اهمیت موضوع و آنکه این مسئله کمتر در خانواده سالم و براساس منابع اسلامی مورد توجه قرار گرفته، این مسئله در پژوهش حاضر با نگاه به منابع اسلامی و بهصورت خاص در یک خانواده سالم بررسی شد. منابع اسلامی در مورد مسئله یادشده مطالعه و پژوهش بر تحلیل یکی از احادیث حضرت محمدn درباره حقوق فرزند بر عهده پدر متمرکز شد. درباره معنای عبارتی از روایت[2] (أَنْ یسْتَفْرِهَ أُمَّهُ) دو احتمال وجود داشت؛ یکی اینکه به مادر او احترام بگذارد و دوم آنکه مادر اصیل برای او انتخاب کند. از اینرو مسئله اول در پژوهش حاضر آن بود که در این روایت عبارت «أَنْ یسْتَفْرِهَ أُمَّهُ و أَنْ یسْتَفْرِهَ أُمَّهُا» به چه معنایی است؟ اگر این عبارت بیان کند که یکی از حقوق فرزند تکریم مادر و رسیدگی به او به وسیله پدر است، مسئله بعدی در پژوهش این است که روایت حقوق فرزند بر عهده پدر را بیان میکند. چرا تکریم مادر از سوی پدر از حقوق فرزند شمرده شده است؟ روش: در این پژوهش برای گردآوری و تحلیل گزارههای دینی از روش اسنادی[3] استفاده شد. پژوهش اسنادی، یعنی تحلیل آن دسته از اسنادی که شامل اطلاعات درباره پدیدههایی است که قصد مطالعه آنها را داریم. این روش مستلزم جستجوی توصیفی و تفسیری است. منابع و اسناد مطالعاتی بهمثابه ابزاری برای پی بردن به معانی، مقاصد و انگیزههای کنشهای عاملان اجتماعی و اطلاع از پدیدههای اجتماعی دانسته میشوند (صادقی فسایی و عرفانمنش، 1394). بنابراین پس از جستجو در اسناد دینی و یافتن متون متناسب با مسئله پژوهش، سند مورد نظر با اسناد مختلفی از جمله آیات، روایات و کتب شرح حدیث تحلیل شد؛ بدین منظور معنای این روایت با کمک گرفتن از اسناد مختلفی مثل کتب شرح حدیث، دیگر روایات و همچنین کمک گرفتن از دانش متقن (متون تخصصی روانشناسی) بررسی و تحلیل شد و احتمالاتی که در معنای این روایت وجود داشت استخراج و معنای دقیقتر انتخاب شد و درنهایت تبیینی روانشناختی از روایت ارائه گردید؛ در واقع این تک روایت به سبب دادههای روانشناختی مورد نظر مسئله پژوهش، انتخاب و برای فهم عمومی و تخصصی این متن از لغت، آیات و روایات دیگر[4] نظر علما و دانش روانشناسی استفاده شد. جدول 1: مراحل پژوهش مراحل کارکرد صدور سند اطمینان عقلایی از صدور حدیث توسط معصومین اعتبار سند تعیین درجه و میزان اعتبار حدیث در علوم اسلامی براساس بررسی سند و منبع فهم مفردات دستیابی به معنای تکواژههای مهم و تعیینکننده یا واژههای دشوار در سند با مراجعه به کتب لغت معتبر، کتب شرح حدیث و دیگر روایات فهم ترکیبات سند دستیابی به معنای کلام بهعنوان یک کل از طریق روایات دیگر و کتب شرح حدیث تجزیه و تحلیل محتوایی سند با کمک از اسناد دیگر تجزیه و تحلیل اجزای مختلف متن با کمک اسناد معتبر دیگر مانند آیات، روایات، متون شرح حدیث، متون تخصصی دانش روانشناسی نتایج: با توجه به وارسی لغوی، بررسی دیگر روایاتی که عبارت «یستفره» را دربرداشتند و شرح این روایت در کتب معتبر شرح حدیث و قرائن مقامی و عقلی که در قالب تحلیل روانشناختی بیان شد، محققان به این نتیجه رسیدند که احتمال تکریم مادر و فراهم کردن زمینه رفاه و نشاط او، قویتر است و اینکه تکریم مادر از جمله حقوق فرزند است؛ بنابراین حقوق فرزند پسر و دختر بر پدر شامل مواردی است که یکی از آنها تکریم مادر اوست. سؤال دوم این بود که رسیدگی به مادر توسط پدر چه نفعی برای فرزند دارد؟ نتایج پژوهش نشان میدهد: الف) وقتی نیازهای جسمی و روانی مادر از سوی پدر تأمین شود احساس ارزشمندی، خودپنداره مثبت و امنیت خاطر در او ایجاد میشود و نیازهای جسمی و روانی کودک را با کیفیت بهتری پاسخ خواهد داد، درنتیجه دلبستگی ایمن در فرزند شکل خواهد گرفت؛ ب) فرزند از الگوی ارتباطی سالم و مؤثر والدین با یکدیگر الگوگیری میکند و در آینده الگوی ارتباطی او با همسر بهصورت سالم شکل میگیرد و ج) نظام خانواده بهعنوان یک سیستم (هر ارتباطی در خانواده بر اعضا تأثیر میگذارد) کارایی بهتری دارد. بحث و نتیجهگیری: رفتار والدین، بهویژه تعاملات مثبت یا منفی والدین با یکدیگر ازجمله عوامل تأثیرگذار بر سلامت روان، یادگیری و شکلگیری شخصیت فرزندان است. چالشی که کاشف مطالب ناب حدیث یادشده بود، اینکه حق برای فرزند است ولی تکریم مادر مطرح شده است. چند تحلیل روانشناختی مرتبط با یکدیگر در اینجا وجود دارد:الف) احترام و رسیدگی جسمی و روانی پدر نسبت به مادر هیجانات مثبتی مثل شادی، امید و خودارزشمندی را در مادر تقویت میکند. این احساس مثبت موجب میشود که با انگیزه بیشتر و با نشاط به نیازهای جسمی و روانی کودک پاسخ دهد و این امر خود تأثیر زیادی در ابعاد مختلف رشد کودک دارد. با این شرایط کودک تصور مثبتی از خود مییابد و دلبستگی او به شکل ایمن میگیرد؛ ب) از سوی دیگر همین رابطه محترمانه پدر با مادر و رابطه محترمانه مادر با پدر، اولاً به فرزند این الگو را میدهد که در آینده رابطه مؤثر و مثبتی با همسر خود داشته باشد، ثانیاً از راه رابطه سالم و درست رابطه والدین با یکدیگر و الگوگیری از والد همجنس هویت جنسی او بهصورت سالم شکل می گیرد و ثالثاً به پدر و مادر خود که نماد قدرت مدیریت هستند پذیرش بیشتری خواهد داشت و ج) خانواده به عنوان یک کل و نظام است و روابط اعضای خانواده خصوصاً زن و شوهر با یکدیگر بر دیگر اعضا تأثیر میگذارد. گلدنبرگ (1400) درباره نظریه نظام (سیستم) خانواده بیان میکند که خانوادهها کلهای سازمانیافتهای هستند که اعضای آنها در طول زمان و فضا با هم روابط مستمر، تعاملی و الگوداری برقرار میکنند. هیچ عنصری را در یک نظام نمیتوانیم مجزای از عناصر دیگر بفهمیم چون هرگز به طور مستقل کار نمیکند. حرکت هر مؤلفه به خاطر کل بودن نظام بر کل تأثیر میگذارد و تا حدودی با حرکت سایر بخشهای مرتبط با آن در نظام قابل توضیح است (گلدنبرگ، 1400)؛ بنابراین حرکت پدر در تکریم و رسیدگی به مادر و رابطه محترمانه و حامیانه والدین بر فرزند بهصورت مستقیم و غیرمستقیم بر کل خانواده از جمله فرزند تأثیرگذار است. از مجموع مطالبی که مطرح شد برمیآید که رابطه والدین با یکدیگر تأثیر قابل توجهی در رفتارهای فرزند دارد و در منابع اسلامی به این مسئله تصریح شده است. [1]. Jarwan & Al-frehat [2]. «وَ عَنْ عَلِی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ اِبْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیوبَ عَنِ اَلسَّکُونِی عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیهِ اَلسَّلاَمُ فِی حَدِیثٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اَللَّهِn: حَقُّ اَلْوَلَدِ عَلَى وَالِدِهِ إِذَا کَانَ ذَکَراً أَنْ یسْتَفْرِهَ أُمَّهُ وَ یسْتَحْسِنَ اِسْمَهُ وَ یعَلِّمَهُ کِتَابَ اَللَّهِ وَ یطَهِّرَهُ وَ یعَلِّمَهُ اَلسِّبَاحَةَ وَ إِذَا کَانَتْ أُنْثَى أَنْ یسْتَفْرِهَ أُمَّهَا وَ یسْتَحْسِنَ اِسْمَهَا وَ یعَلِّمَهَا سُورَةَ اَلنُّورِ، وَ لاَ یعَلِّمَهَا سُورَةَ یوسُفَ وَ لاَ ینْزِلَهَا اَلْغُرَفَ وَ یعَجِّلَ سَرَاحَهَا إِلَى بَیتِ زَوْجِهَا. وَ رَوَاهُ اَلشَّیخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یعْقُوبَ وَ کَذَا اَلْحَدِیثَانِ قَبْلَهُ.» (کلینی، 1363، ج۶، ص۴۸). [3]. Documentary research. [4]. برای نمونه: بقره، 187، روم 21، نساء 19 و روایات وسائل الشیعه درباره حقوق اولاد (باب 86)، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج4، ص67 و قرب الإسناد، ج۱، ص۶۹. | ||
| کلیدواژهها | ||
| والدین؛ فرزند؛ منابع اسلامی؛ نظریه سیستمها | ||
| مراجع | ||
| References Quran A’rafi, Alireza (1384). Lecture notes on the subject of extra-curricular jurisprudence, Feqahat School. [In Persian] Afrooz, Gholamali (2010), Psychology of Relationships.University of Tehran Press. [In Persian] Ahmad ibn Faris, Mu’jam (1410 AH), al-Maqayyis al-Lughah, Dar al-Islamiyyah, Lebanon. [In Persian] Ahmadi Kh, Khodadadi Sangdeh J, Aminimanesh S, Mollazamani A, Khanzade M. (2013), The Role of Parental Monitoring and Affiliation with Deviant Peers In Adolescents’ Sexual Risk Taking: Toward an Interactional Mode. Int J High Risk Behav Addict. 2 (1): 22-7. Al-Hurr al-Amili, Mohammad bin Hassan (1409 AH), Wasa’il al-Shia, 29 volumes, Aal-e-Bayt (peace be upon them) Institute, Qom. [In Persian] Al-Majlisi, Muhammad Baqir bin Muhammad Taqi (1404 AH), Mir’at al-Uqul, Dar al-Kuttab al-Islamiyya. [In Persian] Attachment: An Intergenerational Study, Developmental Psychology, No. 94. [In Persian] Basharat, Mohammad Ali (2005), Studying the Relationship between Attachment Styles and Emotional Intelligence, Journal of New thoughts on Education, No. 2 and 3. [In Persian] Basharat, Mohammad Ali, Jabbari, Arezo (2016), Predicting Children’s Attachment Indices According to Parental, Journal of Developmental Psychology Iranian. [In Persian] Bostani, Fawad Afram (1997), Arabic-Persian Alphabetic Dictionary: Complete Translation of Al-Munjad Al-Abjadi, Translated by Reza Mahyar, Islamic Publisher. [In Persian] Farahidi Khalil bin Ahmad (1409 AH), Al-Ain, nine volumes, Hijrat Publishing, Qom, second edition. [In Persian] Farshad, Mohammad Reza and Salimi Bejistani, Hussein; Koroushe Esmaeili; Yousef Habibi (2015), The Indirect and Direct Effects of Parents’ Relation Quality, Achievement Motivation and Curriculum Motivation on Students’ Self-esteem, Educational Psychology Journal, No. 36. [In Persian] Fayyūmī, Ahmad bin Muhammad al-Maqri(1420 AH), al-Masbah al-Munir fi Gharib al-Sharh al-Kabeer for Rafi’i, Dar al-Hijrah publisher. [In Persian] Fayz Kashani, Muhammad bin Morteza (1420 AH), Al-Wafi, maktaba Amir al-Momenin. [In Persian] Goldenberg, Irene, Herbert Goldenberg (2021), Family Therapy (Mehrdad Firouzbakht, translation), Tehran, Rasa (published original work 2016), [In Persian] Hafez-Niya, Mohammad Reza (1998), Introduction to Research Methods in the Humanities, Samt, Tehran. [In Persian] Haghi Brosavi, Ismail (1420AH), Tafsir Ruh al-Bayan, Dar al-Fakr, Beirut. [In Persian] Himyari, Abdullah bin Jafar (1413 AH), Qurb al-Isnad, alulbayt Institute (peace be upon him) Lehiya al-Tarath, Qom. [In Persian] Hosseini, Fatemeh, Sanaei Zakir, Baqer (2005), Comparing the Marital Conflict of Parents with the Marital Conflict of Their Married Children, The Journal of New Thoughts on Education, No. 4. [In Persian] Ibn Manzoor, Muhammad ibn Makram (1414 AH), Lisan al-Arab, Dar Sader, Beirut, third edition. [In Persian] Jafarzadeh, Donya, Shariatmadar, Asiyeh, Gharehdaghi, Ali (2021), Describing Children’s Lived Experiences of Parents with Emotional Divorce, Strategic Research on Social Problems, No. 35. [In Persian] Jarwan, A. S., & Al-frehat, B. M. (2020), Emotional divorce and Its relationship with psychological hardiness‚ International Journal of Education and Practice, 8 (1), 72-85. Kulayni, Muhammad ibn Yaqub (1984), Usul al-Kafi, corrected by Ghaffari and Akhundi, 8 volumes, Tehran, Dar al-Kutub al-Islamiyya. [In Persian] Maalouf, Louis (2007), Munjad al-Tollab, translated by Mohammad Bandar-Reigi, Andisheeh-e-Islami Publishing House. [In Persian] Majlisi, Muhammad Baqir bin Muhammad Taqi (1406 AH), malaz alakhyar fi fahme tahzib al ahkbar, Ayatollah Marashi Najafi Library, Qom, first session. [In Persian] Makarem Shirazi, Nasser (1370), Tafsir Nemone, published by Dar al-Kitab al-Islamiyya. [In Persian] Masoudi, Abdul Hadi (2018), Method of Understanding Hadith, Study and Compilation Organization (Samat). [In Persian] Mostafawi, Hassan (1989), Al-tahqiq fi kalimat al-quran al-karim, 14 volumes, Tehran, Ministry of Culture and Islamic Guidance Publications. [In Persian] Motahari, Morteza (1999), The Complete Works, Vol. 5, Sadra, 15th edition. [In Persian] Pasandideh, Abbas (2011), The psychological comprehension method of religious texts, Astan Quds Razavi Islamic Research Foundation, Mashhad. [In Persian] Rezapour Mirsaleh, Yaser, Mehrnoush Akhvat, Razieh Amini (2022), The Relationship between Adolescent Perception of Parental Conflict, Psychological Well-Being and Disappointment in Adolescent Female Students: A Mediating Role of Coping Styles, Rouyesh-e- Ravanshenasi Journal(RRJ),11. [In Persian] Sadeghi Fasaei, Soheila, and Erfan Manesh, Iman (2015), Methodological Principles of Documentary Research in social sciences; case of study: Impacts of modernization on IranIan Family, Jornal: Strategy for culture, No. 29. [In Persian] Safaie, Sedighe; Bigdeli, Iman-Allah; Talepasand, Siavash (2011), The Effectiveness of Schema Therapy in the Treatment of Women with Social Anxiety Disorder, Research Clinical and Counseling Psychology, Vol. 2.. [In Persian] Sarmad, Zohreh and Bazargan, Abbas and Hejazi, Elahe (2014), “The Research Method in behavioral Science,” Aghah Publication, Tehran. [In Persian] Shafiabadi, Abdullah and Naseri, Gholamreza (2023), Tehran, Iranian Association of Academic Publishers. [In Persian] Shah Hosseini, Leila and Majdabadi, Zohreh (2024), Relationship of Interparental Conflict to Externalizing Problems in Adolescents: The Mediating Role of School Bonding, Quarterly Journal of Family and Research, Volume 21, Number 2. [In Persian] Tabarsi, Abi Ali al-Fazl bin al-Hasan (1415 AH), Al-Bayan Forum in Tafsir al-Qur’an, Scientific Institute, Beirut. [In Persian] Tabarsi, Ali bin Hassan (1418), Mishkah al-Anwar in Gharar al-Akhbar, Dar al-Hadith Cultural Institute, Qom. [In Persian] Tabatabayi, Seyyed Mohammad Hossein (1381), Sunan al-Nabi, translated by Ustad Wali, Payam Azadi, Tehran. [In Persian] Tabatabayi, Seyyed Mohammad Hossein (1417), Al-Mizan in Tafsir al-Qur’an, Qom: Madrasin Society. [In Persian] Tabeh Emami, Shirin, Nouri, Abolghasem, Abedi, Ahmad (2011), The Relationship Between Child Secure Attachment and Maternal Behavior Factors, Family Studies, No. 27, 2011. [In Persian] Tantawi, Seyyed Mohammad (1415), Al-Tafsir al-Wasit for the Holy Qur’an. [In Persian] Wiebe, S. A., & Johnson, S. M. (2017), Creating relationships that foster resilience in emotionally focused therapy‚ Current Opinion in Psychology, 13, 65-69. Wiebe, S.A., Johnson, S.M., Lafontaine, M.F., Burgess Moser, M., Dalgleish, T.L., & Tasca, G.A. (2017), Two-year follow-up outcomes in emotionally focused couple therapy: An investigation of relationship satisfaction and attachment trajectories. Journal of Marital and Family Therapy, 43(2), 227-244. Zamakhshari, Mahmoud (1407 AH), Al-Kashaf, Dar al-Kitab al-Arabi, Beirut, 3rd edition. [In Persian] 
 | ||
| آمار تعداد مشاهده مقاله: 328 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 75 | ||