تعداد نشریات | 8 |
تعداد شمارهها | 281 |
تعداد مقالات | 2,126 |
تعداد مشاهده مقاله | 4,441,785 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,096,869 |
دگرگونیهای نظارت اجتماعی در تمدن اسلامی | ||
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی | ||
مقاله 9، دوره 3، شماره 5، تیر 1390، صفحه 135-166 اصل مقاله (259.96 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
نویسنده | ||
عبدالحسین رضایی راد* | ||
استادیار دانشگاه چمران اهواز تحصیلات حوزوی در حد خارج فقه و اصول و کلام و دکترای فقه و حقوق اسلامی از دانشگاه فردوسی مشهد | ||
چکیده | ||
در این مقاله، با هدف بازشناسی تمدن جوامع اسلامی، از جنبه فرهنگی و اجتماعی، اصل «امر به معروف و نهی از منکر»، به عنوان یکی از مهمترین مصادیق و روشهای نظارت اجتماعی که از آن به «حسبه» یا «احتساب» تعبیر میشود و نیز به عنوان شاخصی برای ارزیابی استحکام و انسجام نظام ارزشی جامعه، از آغاز ظهور اسلام تا زمان حاضر بررسی میشود. همچنین به دگرگونیهای تدریجی در شیوههای اجرای این دو اصل و میزان استقبال جامعه و حکومتها به آن با بیان نمونههای تاریخی از جوامع گوناگون اسلامی پرداخته خواهد شد. در این راستا، تاریخ تمدن اسلامی بر مبنای جایگاه و کیفیت بروز این پدیده اجتماعی، به سه دورۀ انفرادی، گروهی و دولتی تقسیم میشود و علل انحطاط یا شکست و ضعف هر دوره بررسی و ارزیابی خواهد شد. در پایان، این نتیجه به دست میآید که نظارت اجتماعی در تمدنهای منسوب به اسلام، از نظر کمیت رو به رشد بوده: ولی در کیفیت و از لحاظ باطن، پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) و حذف شدن ائمه معصومان(ع) در دوره خلفای عباسی و پس از آن، سیری نزولی طی کرده و به انحطاط گراییده و حالت تشریفاتی، صوری، ظاهری و ریاکارانه به خود گرفته و در بسیاری از موارد نیز به کلی از بین رفته و به تعطیلی کشیده شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
معروف؛ منکر؛ حسبه (احتساب)؛ اجتماع؛ نظارت؛ امنیت؛ تمدن اسلامی | ||
مراجع | ||
آبر کرومبی نیکلاس، (1367)، فرهنگ جامعهشناسی، ترجمه حسن پویان، تهران: چاپخش. آشتیانی، محمد (1404/1363)، کتاب القضا، قم: دارالهجره. ابراهیم حسن، حسن(1946)، تاریخ الاسلام، مصر: مکتبه النهضه. ابناثیر، مبارک ابنمحمد (1364)، النهایة فی غریب الحدیث، تحقیق طاهر احمد الزاوی و محمد محمد الطناحی، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان. ابناخوه، محمد بن محمد (1976)، معالم القربة فی احکام الحسبه، تحقیق محمود شعبان، [بیجا]: الهیئة المصریة العامة للکتاب. ابنالجوزی، ابوالفرج (1358)، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، بیروت: دارالصادر. ابنبطوطه، عبدالله بن اللواتی ابوعبدالله (1405)، تحفة النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار، تحقیق: علی المنتظر الکتانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی موسسة الرساله. ابنحمزه، ابیجعفر محمد بن علی (1408)، الوسیلة الی نیل الفضیله، تحقیق محمد الحسون، قم: [بینا]. ابنخلدون، عبدالرحمن (1355)، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. ابویعلی الموصلی، احمد بن علی (1977م/1379ش)، مسند ابییعلی، بیروت: دارالمأمون التراث. احسایی، ابنابیجمهور (1403)، عوالی الئالی العزیز یه فی الاحادیث الدینیه، تحقیق السید المرعشی و مجتبی العراقی، قم: [بینا]. امیرعلی، سید (1352)، مختصر تاریخ العرب والتمدن فی الاسلام، قاهره: مطبع العثمانیة المصریه. امینی، عبدالحسین احمد (1397ق/1977م)، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، بیروت: الطبعة الرابعه. انوری، حسین (1357)، اصطلاحات دیوانی دورۀ غزنوی و سلجوقی، چ3، [بیجا]: کتابخانۀ طهوری. بادکوبه هزاوه، احمد (1379)، حسبه در سرزمینهای شرق اسلامی از آغاز تا سقوط بغداد، تهران: پایاننامۀ دوره دکترای دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران. باستانی پاریزی، ابراهیم (1357)، سیاست و اقتصاد در عصر صفوی، تهران: صفی علیشاه. باهر، م. مجلۀ ترجمان سیاسی، ش25، ص33. بجنوردی، محمد میرزا حسن (موسوی بجنوردی) (1419ق/1371ش) القواعد الفقهیه، تحقیق محمد مهریزی و محمدحسین داریتی، قم: نشر الهادی. بخاری، محمد بن اسماعیل (1401)، صحیح البخاری، بیروت: دارالفکر؛ استانبول: افست دارالعامره. برقی، ابیجعفر احمد بن محمد (بیتا)، المحاسن، تصحیح و تعلیق سیدجلالالدین الحسینی، [بیجا]: دارالکتب الاسلامیه. بصری ماوردی، ابیالحسن علی بن محمد (بیتا)، الاحکام السلطانیه والولایات الدینیه، قم: دفتر تبلیغات حوزۀ علمیه. بیابونی (بیتا)، الامر بالمعروف والنهی عن المنکر، [بیجا: بینا]. بیانی، شیرین (1371)، دین و دولت در ایران عهد مغول، ویراسته هادی عالمزاده، تهران: مرکز نشر دانشگاهی. بیرو، آلن (1370)، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، چ2، تهران: کیهان. پاکتچی، محمد (1380)، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج10، تهران: مرکز دائرةالمعارف. ترمذی، محمد بن عیسی (1403)، سنن الترمذی، تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت: دارالفکر. جرجی زیدان (1333)، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهرکلام، تهران: مؤسسه مطبوعاتی امیرکبیر. جعفریان، رسول (1375)، مقالات تاریخی، ج5، قم: نشر الهادی. جوادی، شجاع (1355)، تاریخ سیر پلیس، قم: [بینا]. جوادی، شجاع (1378)، ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت، تنظیم و ویرایش محمد محرابی، قم: مرکز نشر اسراء. حاج حسین (بیتا)، النظم الاسلامیه، [بیجا: بینا]. حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی. حلبی، ابوالصلاح (1403)، الکافی فی الفقه، تحقیق رضا استادی، اصفهان: مکتبه امیرالمؤمنین. حلبی، ابوالمجد ابیالحسن علی بن احسن (بیتا)، اشارة السبق، تحقیق ابراهیم بهادری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی. حلبی، جمالالدین احمد بن محمد (بیتا)، التحصین، تحقیق مدرسه الامام المهدی، قم: [بینا]. حلبی، یحیی بن سعید (1405)، الجامع للشرایع، تحقیق جمعی از فضلاء، قم: [بینا]. خفیف، علی (1382ق/1963م)، الحسبه (مندرج در کتاب الفقه الاسلامی و مهرجان ابنتیمیه، قاهره: المجلس الاعلی لرعایه الفنون والاداب والعلوم الاجتماعیه. خمینی، روحالله (بیتا)، تحریر الوسیله، قم: انتشارات قدس محمدی. خمینی، روحالله (بیتا)، صحیفه نور، [بیجا]: وزارت ارشاد اسلامی. خنجی، فضلالله بن روزبهانی (1362)، سلوک الملوک، [بیجا]: خوارزمی. خویی، ابوالقاسم (بیتا)، مصباح الفقاهه، قم: کتبة الداوری. دهخدا، علیاکبر (1339)، لغتنامه، تهران: دانشگاه تهران، سازمان لغتنامه. رحیمی، مرتضی (1389)، «عوامل مؤثر در تغییر معروفها و منکرها و احکام آنها»، دو فصلنامه کاوشهای دینی، س2، ش3، بهار و تابستان. رشید رضا (1412)، تفسیر المنار، بیروت: دارالمعرفه. روحانی، سیدمحمدصادق (1412)، فقه الصادق، قم: مدرسة الامام امیرالمؤمنین. زمخشری، محمود (بیتا)، الکشاف، بیروت: دارالکتاب العربی. زورق، محمدحسین (1368)، مبانی تبلیغ، چ1، [بیجا]: سروش. ساکت، محمدحسین (1365)، نهاد دادرسی در اسلام، مشهد: آستان قدس رضوی. سری (بیتا)، «منصب محتسب در ایران»، حکومت اسلامی، ش3، س4. سلار بن عبدالعزیز (بیتا)، المراسم العلویة فی الاحکام النبوی، تحقیق محسن الحسینی الامینی، [بیجا: بینا]. سلمانی ایزدی (1383)، «عرف یا عنصر پویایی فقه»، مجله مطالعات اسلامی، ش64. سیوری، جمالالدین (1343)، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران: [بینا]. شیخلی، صباح ابراهیم سعید (1362)، اصناف در عصر عباسی، ترجمه دکتر هادی عالمزاده تهران: مرکز نشر دانشگاهی. شیزری، عبدالرحمن بن نصر (بیتا)، نهایة الرتبة فی طلب الحسبه، بیروت: دارالثقافه. صدقی، محمد جمیل (1414)، جواهر البلاغه، بیروت: دارالفکر. صرامی، سیفالله (1377)، حسبه یک نهاد حکومتی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه، 1377. طاعتنژاد، ذوالفقار (1380)، احکام و مبانی امور حسبیه در فقه امامیه، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران. طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 10 جلدی، تهران: ناصرخسرو. طریحی (بیتا)، مجمع البحرین، ج2، [بیجا: بینا]. طوسی، محمد بن حسن (1411ق/1991م)، مصباح المجتهد، بیروت: [بینا]. طوسی، محمد بن حسن (1414)، الامالی، قم: [بینا]. طوسی، محمد بن حسن (بیتا)، الاقتصاد الهادی الی الرشاد، تحقیق شیخ حسن سعید، قم: مطبعة خیام قم. طوسی، محمد بن حسن (بیتا)، النهایة فی مجرد فقه والفتاوی، قم: انتشارات قدس محمدی. طوسی، محمد بن حسن (بیتا)، تهذیب الاحکام، تعلیق حسن موسوی الخراسان، [بیجا: بینا]. عاملی، حسین بن عبدالصمد (م984ق والد الشیخ البهایی) (بیتا)، العقد الحسینی، چاپ یزد. عبکری دمشقی، عبدالحی بن احمد (بیتا)، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت: دارالکتب العلمیه. علیدوست ابرقویی، ابوالفضل (بیتا)، «امر به معروف و نهی از منکر مصداق نظارت اجتماعی»، مجله دیدار آشنا، ش54. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (1352)، احیاء علوم الدین، مصر: المطبعة العثمانیة المصریه. فلسفی، نصرالله (1345)، زندگانی شاهعباس اول، تهران: دانشگاه تهران. فیضالاسلام (1351)، ترجمه و شرح نهجالبلاغه امام علی(ع)، تهران: [بینا]. قاسمی، ظافر (1411ق)، نظام الحکم فی الشریعة الاسلامیه، بیروت: دارالنفائس. قرشی، سیدعلیاکبر (1357)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه. قرطبی، ابنعبدالله (1372)، الجامع الاحکام القرآن، مصر: دارالکتب المصریه. قلقشندی، ابیالعباس احمد بن علی (بیتا)، صبح الاعشی فی صناعة الانشاء، [بیجا]: مؤسسة المصریة العامة لتألیف والترجمه. کازینو، ژان (1367)، قدرت تلویزیون، تهران: اطلاعات. کتانی، علامه یخ عبدالحی (بیتا)، التراتیب الاداریة (نظام الحکومة النبویه)، بیروت: دار احیاء التراث العربیه. کرکی (محقق ثانی)، علی بن حسین (1414)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 10جلدی، ج3، چ2، قم: مؤسسة آلبیت(ع). کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1344)، اصول کافی، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه. گلپایگانی، محمدرضا (بیتا)، مجمع المسائل، قم: دارالقرآن الکریم. لقبال، موسی (1971)، الحسبة المذهبیة فی بلاد المغرب العربی، الجزایر: الشرکه اوطنی للنشر والتوزیع. لمبتون، آن. کی. اس. (1384)، دولت و حکومت در اسلام، ترجمه و تحقیق سیدعباس صالحی و محمدمهدی فقهی، تهران: عروج. لمبتون، آن. کی. اس. (بیتا)، سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام، ترجمۀ یعقوب آژند، [بیجا: بینا]. لیثی واسطی، علی بن محمد (1376)، عیون الحکم والمواعظ، تحقیق حسین الحسنی البیرجندی، [بیجا]: دارالحدیث. ماجد، عبدالمنعم (1972)، تاریخ الحضارة الاسلامیة فی العصور الوسطی، قاهره: مکتبة الاتجلوا المصریه. متحده، ر. (1363)، خلافت عباسیان در ایران تاریخ کمبریج از اسلام تا سلاجقه، تحقیق رن فرای، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر. متز، آدام (1378ق/1967م)، الحضارة الاسلامیة فی القرن الرابع الهجری، بیروت: دارالکتب العربی. متقی، علاءالدین علی (1399ق/1979م)، کنز العمال فی سنن الاقوال والافعال، بیروت: مؤسسة الرساله. مجلسی، محمدباقر (1413ق/1983م)، بحارالانوار، الطبعة الثانیه، بیروت؛ لبنان: مؤسسة الوفاء. محقق حلی (1389)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، نجف: [بینا]. محمودی، محمدباقر (1396)، نهج السعادة فی مستدرک نهجالبلاغه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات. مدکور، محمد سلام (1382)، المدخل للفقة الاسلامیة تاریخة و مصادرة و نظریاتة العامه، قاهره: دارالنهضة العربیه. مروارید (بیتا)، سلسله الینابیع الفقهیه، ج9، [بیجا: بینا]. مطهری، مرتضی (1366)، ده گفتار، تهران: صدرا. مطهری، مرتضی (بیتا)، بیست گفتار، قم: صدرا (بیتا). مفید، محمد بن محمد (1372)، اوائل المقالات، به کوشش مهدی محقق، تهران: [بینا]. مفید، محمد بن محمد (1410)، المقنعه، قم: [بینا]. مقریزی، تقیالدین بن عباس (بیتا)، الخطط، بیروت: دارالصادر. میانجی، احمد، مجلۀ نور علم، دوره دوم، ش4. ناصری، ابوالعباس احمد بن خالد (1997)، الاستقصاء لاخبار الدول المغرب الاقصی، الطبعة الاولی، محقق جعفر الناصری و محمد الناصری، [بیجا]: دارالکتاب دارالبیضاء. نجفی، محمدحسن (بیتا)، جواهر الکلام، چ7، تهران: دارالکتب الاسلامی. نراقی، محمد بن مهدی (1383)، جامع السعاده، نجف: جامعه النجف الدینیه. نظامالملک، ابوعلی حسن بن علی (1357ش (2537 شاهنشاهی)، سیاستنامه (سیر الملوک)، به کوشش جعفر شعار، تهران: زوار. نعمان، قاضی بن محمد (1383ق/1963م)، دعائم الاسلام، قاهره: [بینا]. نویری، شهابالدین احمد بن عبدالوهاب (بیتا)، نهایة الارب فی فنون الادب، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: امیرکبیر. همایون، محمدهادی (1374)، تبلیغات یک واژه در دو حوزه، قم: مرکز چاپ و نشر فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی. یزدی طباطبایی، محمدکاظم (1409)، العروة الوثقی، بیروت: مؤسسة الاعلمی. یعقوبی، ابوالقاسم، «حسبه و ولایت فقیه»، فصلنامه حوزه، ش85 و 86.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,568 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 752 |