| تعداد نشریات | 8 |
| تعداد شمارهها | 316 |
| تعداد مقالات | 2,351 |
| تعداد مشاهده مقاله | 5,984,221 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 4,180,125 |
مدل مفهومی خطورات ذهنی در منابع اسلامی | ||
| مطالعات اسلام و روانشناسی | ||
| دوره 19، شماره 38، مهر 1404، صفحه 105-119 اصل مقاله (643.92 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/psy.2025.9886.2213 | ||
| نویسندگان | ||
| معصومه سادات طباطبایی فرد* 1؛ مهدی عباسی2 | ||
| 1کارشناسی ارشد روانشناسی مثبتگرا، قرآن و حدیث، قم، ایران | ||
| 2استادیار گروه روانشناسی اسلامی، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران | ||
| چکیده | ||
| چکیده گسترده مقدمه و اهداف: این مطالعه با هدف تدوین مدل مفهومی خطورات ذهنی بر پایه متون اسلامی انجام گرفت. خطورات ذهنی به افکاری گفته میشود که ناگهان وارد ذهن شده و فضای پردازش شناختی را تحتتأثیر قرار میدهد. در منابع اسلامی خطورات با دیدگاههای فلسفی، عرفانی، و اخلاقی مورد توجه قرار گرفته و به دو دسته خطورات اصلی مثبت (ملکی) و منفی (شیطانی) تقسیم شده است. یکی از چالشهای مهم روانشناختی تأثیرات افکار مزاحم و ناخواسته بر عملکرد شناختی و روانی فرد و ارتباط آنها با سلامت روان است. روش پژوهش: در این پژوهش از روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی (قرآن و احادیث) و معناشناسی واژگان مرتبط استفاده شد. نخست تمام واژگان و مفاهیم مرتبط با خطورات ذهنی از متون گردآوری و سپس مدل مفهومی خطورات با تعیین مؤلفههای ساختاری و فرایندی استخراج شد. برای اعتباربخشی به مدل، شاخص روایی محتوا (CVI) و نسبت روایی محتوا (CVR) با نظر متخصصان محاسبه شد. یافتهها: مدل مفهومی خطورات ذهنی شامل پنج مؤلفه اصلی است: عوامل زمینهای: شامل عوامل مثبت (مانند ایمان، هدایت الهی، یاد خدا) و عوامل منفی (مانند ضلالت، غفلت، فکر گناه، رذائل اخلاقی و دنیاطلبی). فراخوانها: شامل فراخوانهای مثبت (ملکی: دعوت به خیر و نیکی) و فراخوانهای منفی (شیطانی: دعوت به شر و گناه). محتوای خطورات: شامل افکار، هیجانات و رفتارهای مثبت یا منفی؛ محتوای مثبت مثل تقوا، ایمان و اعمال پسندیده و محتوای منفی مثل کذب، حسد و افکار ضلالت. حوزه پردازش: شامل سه حوزه اصلی پردازش ذهنی و شناختی: عقل (تشخیصگر)، قلب (تصدیقگر) و صدر (تعدیلگر). پیامدها: پیامدهای مثبت شامل تقوا و طاعت؛ پیامدهای منفی شامل انحراف فکری، گناه و انحطاط اخلاقی. نتیجهگیری: یافتههای این پژوهش ارائهدهنده یک چارچوب مفهومی مبتنی بر منابع اسلامی برای شناخت و مداخله درمانی در حوزه خطورات ذهنی است. این مدل میتواند ابزار مفیدی برای طراحی پرسشنامههای روانشناختی، درمان فردی و ارائه بستههای آموزشی باشد؛ افزون بر این، دادههای ارائهشده راهگشای تحقیقات تجربی در حوزه روانشناسی اسلامی است. تقدیر و تشکر: این پژوهش با حمایت و همکاری اساتید، کارشناسان، مراکز علمی و پژوهشی انجام شد که در اعتباربخشی مدل مفهومی و نقد محتوای اسلامی یاری کردند؛ همچنین از خانواده، همکاران و دوستان که با حمایتهای علمی، معنوی و عملی شرایط تحقق اهداف تحقیق را فراهم کردند، صمیمانه قدردانی میشود. تعارض منافع: نویسندگان این مقاله اعلام میدارند که هیچگونه تعارض منافع مالی، علمی یا شخصی در اجرای پژوهش، تحلیل دادهها و تدوین مدل مفهومی خطورات ذهنی براساس منابع اسلامی وجود ندارد. مقاله حاضر بهطور مستقل و بدون دریافت حمایت مالی از مؤسسه یا سازمان خاصی انجام شده است. همچنین تمامی مراحل پژوهش ازجمله گردآوری دادهها، تحلیل محتوای متون اسلامی و رواییسنجی یافتهها براساس اصول علمی و اخلاقی صورت گرفته و هیچگونه سوگیری، جهتگیری شخصی یا وابستگی سازمانی در نتایج پژوهش تأثیرگذار نبوده است. هدف اصلی این مطالعه، تبیین مدل خطورات ذهنی بر پایه منابع اسلامی و ارائه دستاوردی علمی جهت استفاده در روانشناسی اسلامی و کاربردهای درمانی و آموزشی بوده است. نویسندگان تأکید میکنند که مقاله حاضر با رعایت اصول شفافیت علمی، اخلاق پژوهش و بیطرفی کامل تهیه و منتشر شده است. | ||
| کلیدواژهها | ||
| خطورات ذهنی؛ مدل مفهومی؛ روانشناسی اسلامی؛ افکار مثبت؛ افکار منفی؛ عوامل زمینهای | ||
| مراجع | ||
|
منابع
رمضانی، م. (1391). بررسی نظم فکری در آیات و احادیث اسلامی. پژوهشنامه تخصصی روانشناسی اسلامی.
سرمد، زهره، بازرگان، عباس، و حجازی، الهه (1380). روشهای تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات آگاه.
طباطبایی، سید محمدکاظم (1393). منطق فهم حدیث. قم: مؤسسه امام خمینی.
عباسی، مهدی و پسندیده، عباس. (1396). مفهومشناسی در مفاهیم دینی با رویکرد روانشناختی: مراحل و شیوۀ اجرا. پژوهشنامه روانشناسی اسلامی، 6.
عباسی، مهدی. (1397). تدوین مدل مفهومی لذتبری سعادت نگر بر اساس منابع اسلامی و ساخت و امکان سنجی طرح نمای درمانی آن در کاهش نشانگان افسردگی. رساله دکتری، مؤسسه امام خمینی.
قمی، علی بن ابراهیم (1404ق)، تفسیر القمی، محقق و مصحح: طیب موسوی جزائری، قم: دارالکتاب.
مسعودی، م. (۱۳۸۹). بررسی روانشناختی وسواس از منظر قرآن و حدیث. فصلنامه روانشناسی اسلامی، 1(1)، 55-78.
References Abbasi, Mahdi, & Pasandideh, Abbas. (2017 [1396 AH]). Conceptualization of religious concepts with a psychological approach: Stages and methods of implementation. Islamic Psychology Research Journal, 6. Abbasi, Mahdi. (2018 [1397 AH]). Development of a conceptual model of happinessoriented enjoyment based on Islamic sources and design of its therapeutic representation in reducing depression symptoms [Doctoral dissertation, Imam Khomeini Institute]. Clark, D. A., Purdon, C., & Byers, E. S. (1999). Appraisal and control of sexual and nonsexual intrusive thoughts in university students. Behaviour Research and Therapy, 38(5), 439–455. https://doi.org/10.1016/S0005-7967(99)00005-6 Lyons, J. (1977). Semantics (Vols. 1–2). Cambridge University Press. https://www.cambridge.org/9780521291651 Masoudi, M. (2010). A psychological study of obsession from the perspective of the Qur’an and Hadith. Islamic Psychology Quarterly, 1(1), 55–78. Qummi, Alī ibn Ibrāhīm. (1404 AH). Tafsīr alQummī (Tayyib Musavi Jazaeri, Ed.). Qom, Iran: Dār alKitāb Ramazani, M. (2012 [1391 AH]). Investigation of thought organization in Quranic verses and Islamic narrations. Specialized Islamic Psychology Research Journal. Sarason, I. G., Pierce, G. R., & Sarason, B. R. (1996). Domains of cognitive interference. In I. G. Sarason, G. R. Pierce, & B. R. Sarason (Eds.), Cognitive interference: Theories, methods, and findings (pp. 139–152). Lawrence Erlbaum Associates. Sarmad, Z., Bazargan, A., & Hejazi, E. (2001 [1380 AH]). Research methods in behavioral sciences. Tehran, Iran: Agah Publications. Tabatabaei, Seyed Mohammad Kazem. (2014 [1393 AH]). The logic of understanding Hadith. Qom, Iran: Imam Khomeini Institute. Verkuil, B., Brosschot, J. F., & Thayer, J. F. (2007). Capturing worry in daily life: Are trait questionnaires sufficient? Behaviour Research and Therapy, 45(8), 1835–1844. https://doi.org/10.1016/j.brat.2007.02.004 | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 308 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 51 |
||