حرمت فقهی رکود پول و دلالت‌های آن برای سیاست‌های پولی

منابع

ابن‌شعبه حرّانی، حسن بن علی (1363ق). تحف العقول. مصحح: ع. غفاری، چاپ دوم. قم: جامعه مدرسین.

ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر (1419ق). تفسیر القرآن العظیم، محقق: محمدحسین شمس‌الدین. بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.

ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب، محقق جمال‌الدین میردامادی، چاپ سوم. بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر.

استرآبادی، محمد بن علی بن ابراهیم (1394ق). آیات الأحکام فی تفسیر کلام الملک العلام، جلد 1. تهران: کتابفروشی معراجی.

اسکافی، محمد بن همام (1404ق). التمحیص. قم: مدرسة الإمام المهدى.

آدم، محمد (1422ق). اقتصادیات تنمیة المال فی الإسلام فی فکر الشهید. النبا، 61. https://annabaa.org/nba61/iqtesadiat.htm

ثعلبی، احمد بن محمد (1422ق). کشف و البیان (تفسیر الثعلبی)، ابن‌عاشور، ابی محمد، محقق: نظیر ساعدی، مراجعة و تدقیق. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

حسینی عاملی، سیدمحمدجواد (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة (ط - الحدیثة)، جلد 11. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.

حسینی، سیدرضا (1389). تحلیل کنز از دیدگاه فقه و اقتصاد. معرفت اقتصاد اسلامی، 1(111)، 83-113.

حسینی، سیدعقیل (۱۴۰۴). مؤلفه‌های اساسی نظام پولی ایده‌آل. تهران: پژوهشکده امور اقتصادی.

حسینی، سیدرضا، بهرامی، حسین، و زارعی‌محمودآبادی، محمد (1404). شناسایی و اولویت‌بندی شاخص‌های دینی مؤثر بر معیشت و رفاه عمومی در اقتصاد اسلامی با روش تحلیل سلسله‌مراتبی. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی، 22(44)، 141-166.
 https://doi.org/10.30471/MSSH.2025.10907.2635

حکیمی، محمدرضا، حکیمی، محمد و حکیمی، علی (۱۳۸۰). الحیاة، ترجمه احمد آرام، جلدهای ۱-۶. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (1412 ق). منتهى المطلب فی تحقیق المذهب: فقه استدلالى تطبیقى (جلد 8). مشهد: مجمع البحوث اسلامی.

حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (۱۴۱۴ق). تذکرة الفقهاء، چاپ اول، ج۱۷. مؤسسه آل البیتb.

حلّی، نجم‌الدین، جعفر بن حسن (۱۴۰۷ق). المعتبر فی شرح المختصر، چاپ اول، ج2. قم: مؤسسه سید الشهداءj.

حمدی، محمد بن صالح (۲۰۱۵). نظریه الاستخلاف فی الأموال فی الاقتصاد الإسلامی. قاهره، مصر: دار السلام.

خویی، سید ابوالقاسم موسوی (۱۴۱۸الف). التنقیح فی شرح العروة الوثقی. چاپ اول، ۶ جلد. تحت اشراف جناب آقای لطفی. قم.

خویی، سید ابوالقاسم موسوی (۱۴۱۸ب). موسوعة الإمام الخوئی. چاپ اول، ۳۳ جلد. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.

داودی، پرویز و عیسوی، محمود (۱۳۸۹). بحران‌های اقتصادی و راه‌حل اقتصاد اسلامی. مجله اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی، ۱(۱)، 107-130.

زبیدی، محمد مرتضی حسینی (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس، محققان: علی هلالی و علی سری، چاپ اول. بیروت: دارالفکر.

شفیعی‌نژاد، عباس، و نظری، حسن‌آقا (1400). بررسی احکام پول و دلالت‌های آن بر طراحی نظام پولی. جستارهای اقتصادی ایران، 18(35)، 67-87.

شهید ثانی، زین‌‌الدین بن علی (بی‌تا). رسائل الشهید السعید الفقیه زین الدین علی الجبعی العاملی. ۱ج. قم: مکتبة بصیرتی.

شیخ حر عاملى، محمد بن حسن (۱۴۰۹ق). وسائل الشیعة. جلد ۳۰. قم: مؤسسة آل البیتb.

شیخ طوسی، محمد بن حسن (1414ق). الأمالی. به کوشش مؤسسة البعثة. قم: دار الثقافة.

شیخ طوسی، محمد بن حسن(بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

شیخ مفید، محمد بن محمد (۱۴۱۳ ق). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد. جلد ۱-۲؛ تحقیق: مؤسسة آل البیتb. قم: کنگره شیخ مفید.

صدر، محمد باقر (۱۴۱۷ق). إقتصادنا. قم: مکتب الإعلام الإسلامی. مرکز النشر.

صدر، محمدباقر (۱۴۳۴ق).. موسوعة الشهید السید محمد باقر الصدر. ۲۱ج. قم: پژوهشگاه علمی تخصصی شهید صدر، دار الصدر.

صنعانی، عبدالرزاق بن همام (۱۴۱۱). تفسیر القرآن العزیز المسمى تفسیر عبدالرزاق. چاپ اول، جلدهای ۱-۲. بیروت: دارالمعرفة.

طباطبایی، محمدحسین (۱۳۹۰ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ دوم، جلد ۲۰. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.

طبرانی، سلیمان بن أحمد (2008م). التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم. 6 جلد. اردن: دار الکتاب الثقافی. اربد.

طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. ف. یزدی طباطبایی و ه. رسولی، مصححان، چاپ سوم، 10 جلد. تهران: ناصر خسرو.

طبرسی، فضل بن حسن (1412ق). تفسیر جوامع الجامع، مصحح ابوالقاسم گرجی. قم: حوزه علمیه قم، مرکز مدیریت.

طبری، محمد بن جریر (۱۴۱۲). جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى). چاپ اول، جلدهای ۱-۳۰. بیروت: دارالمعرفة.

العبیدی، إبراهیم عبداللطیف (2011). الادخار مشروعیته وثمراته. دبی: دائرة الشؤون الإسلامیة والعمل الخیری.

العمومری، عبدالغنی (۲۰۱۸). الاحتکار والادخار والاکتناز فی الفقه الإسلامی. مجلة الاقتصاد الإسلامی العالمیة، ۷۶، ۳۸-۴۸.

عیاشی، محمد بن مسعود (1380ق). التفسیر (تفسیر العیاشی). محقق هاشم رسولی. تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.

فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق). کتاب العین. چاپ دوم. قم: نشر هجرت.

فیومی، احمد بن محمد (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر. چاپ دوم. قم: موسسه دار الهجرة.

قمی، علی بن ابراهیم (۱۳۶۳). تفسیر القمی. ویرایش: ت. موسوی جزایری، چاپ سوم، جلدهای ۱-۲. قم: دارالکتاب.

کاشف الغطاء، جعفر بن خضر نجفی (۱۴۲۲ق). کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء. چاپ اول، جلد 4. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.

کاظمی، جواد بن سعد الاسدی الفاضل (1365). مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، تحقیق محمدباقر بهبودی و دیگران، جلد ۲، چاپ دوم. تهران: مکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.

کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، چاپ چهارم، 8 جلد. تهران: دار الکتب الاسلامیة.

گرامی، محمدعلی (۱۳۸۵). درباره مالکیت خصوصی در اسلام. جلد ۱. قم: دفتر حضرت آیت الله العظمی گرامی.

محمدی ری‌شهری، م (1397). توسعه اقتصادی بر پایه قرآن و حدیث، ترجمه س. ا. حسینی. قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث.

محمودی گلپایگانی، سید محمد (۱۳۸۹). تحلیل فقهی احکام کنز. فقه و مبانی حقوق اسلامی، ۲(۴۰)، ۱۱۹-۱۴۳.

المصری‌، رفیق‌ یونس. (۲۰۰۹). بحوث فی الإقتصاد الإسلامی. دمشق: دارالمکتبی.

مطهری، مرتضی (1376). مجموعه آثار استاد شهید مطهری. ۳۴ج. تهران: صدرا.

مظهر قراملکی، مهدی، یوسفی شیخ رباط، محمدرضا، و الهی، ناصر (1402). معیارهای ارزیابی فهم ادلّه لفظی در فقه معاملات (مطالعه موردی: تعلّق زکات بر پول‌های اعتباری). فقه و اجتهاد، 10(19)، 35-54.

مقدّس اردبیلی، ا. ب. م. (بی‌تا). زبدة البیان فی أحکام القرآن. تحقیق م. ب. بهبودی، چاپ اول، تهران: مکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.

منتظری، حسین علی نجف‌آبادی (۱۴۰۹ق). دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة. چاپ دوم، ۴ جلد. قم: نشر تفکر.

منتظری، حسین علی نجف‌آبادی (۱۴۰۹ق). کتاب الزکاة. جلد 1. قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة.

میرمعزی، سیدحسین (1382). مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی. نامه مفید، 35، 23-40.

نجفی، محمدحسن (صاحب جواهر). (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. چاپ هفتم، جلد 13. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

نراقی، مهدی بن ابی‌ذر، مظفر، محمد رضا، و کلانتر، محمد (بی‌تا). جامع السعادات. ۳ج. بیروت-لبنان: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

واعظ برزانی، محمد و ایزدخواستی، حجت (۱۳۹۰). تحلیل نقش نرخ بهره پولی در بحران‌های اقتصادی نظام سرمایه‌داری: رویکرد اسلامی. اقتصاد اسلامی، 11(۴۴)، ۷۷-104.

واعظ، محمد و معینی، شهرام (1392). سفته‌بازی کوتاه‌مدت در بازارهای اقتصادی و مالی (بررسی فقهی-اقتصادی). جستارهای اقتصادی ایران، 10(20)، 29-56.

References

* The Holy Quran

‘Ayyāshī, M. ibn M. (1961/1380 A.H.). Tafsīr al-‘Ayyāshī [The Exegesis of al-‘Ayyāshī] (H. Rasouli, Ed.). Maktabat al-‘Ilmiyyah al-Islāmiyyah. [In Arabic]

Adam, M. (2002). Iqtisadiat tanmiyat al-mal fi al-Islam fi fikr al-shahid [The Economics of Wealth Development in Islam in the Thought of the Martyr]. Al-Naba’, 61. Retrieved from https://annabaa.org/nba61/iqtesadiat.htm [In Arabic]

Al-’Amūmarī, A. (2018). Al-Ihtikār wal-Iddikhar wal-Iktināz fi al-Fiqh al-Islāmī [Monopoly, Saving, and Hoarding in Islamic Jurisprudence]. Majallat al-Iqtisād al-Islāmī al-’Ālamiyyah, 76, 38–48. [In Arabic]

Al-’Ubbaydī, I. A. L. (2011). Al-Iddikhar: Mashru‘iyyatuhu wa thamaratih [Saving: Its Legitimacy and Fruits]. Department of Islamic Affairs and Charitable Activities. [In Arabic]

Al-Misrī, R. Y. (2009). Buhuth fi al-Iqtisād al-Islāmī [Research in Islamic Economics]. Dar Al-Maktabi. [In Arabic]

Al-Sadūq, M. ibn A. (1993/1413 A.H.). Al-Irshād fi ma‘rifat ḥujaj Allāh ‘alā al-‘ibād [Guidance in the Knowledge of God’s Proofs over His Servants] (Vols. 1–2). Shaykh al-Mufid Congress. [In Arabic]

Astarābādi, M. ibn A. (1974/1394 A.H.). Āyāt al-Aḥkām fi tafsīr kalām al-malik al-‘allām [Verses of Rulings in the Exegesis of the Word of the All-Knowing King] (Vol. 1). Me’raji Bookstore. [In Persian]

Davoūdī, P., & Eisavi, M. (2010). Bohrān-hāye eqtesādī va rāh-e hal-e eqtesād-e eslāmī [Economic Crises and the Solution of Islamic Economics]. Journal of Economics of Shahid Beheshti University, 1(1), 107–130. [In Persian]

Fayūmī, A. ibn M. (1994/1414 A.H.). Al-Miṣbāḥ al-munīr fi gharīb al-sharḥ al-kabīr [The Luminous Lamp on the Strange Words of the Great Commentary] (2nd ed.). Dar al-Hijrah Institute. [In Arabic]

Fisher, I. (1933). Stamp scrip. Adelphi Company.

Gerāmī, M. A. (2006). Darbare-ye mālkiyat-e khosūsī dar Eslām [On Private Property in Islam] (Vol. 1). Office of Grand Ayatollah Gerami. [In Persian]

Gesell, S. (1958). The natural economic order (P. Pye, Trans.). Peter Owen Limited. (Original work published 1916)

Hakimī, M. R., Hakimī, M., & Hakimī, A. (2001). Al-Ḥayāt (A. Aram, Trans.; Vols. 1–6). Daftar-e Nashr-e Farhang-e Eslami. [In Persian]

Hamdi, M. ibn S. (2015). Nazariyyat al-istikhlāf fi al-amwāl fi al-iqtisād al-islāmī [The Theory of Vicegerency of Wealth in the Islamic Economy]. Dar al-Salam. [In Arabic]

Hosseini Amelī, S. M. J. (1998/1419 A.H.). Miftah al-karāmah fi sharḥ qawā‘id al-‘allāmah [The Key of Dignity in Explaining the Rules of al-‘Allamah] (Modern ed., Vol. 11). Aal al-Bayt Institute for the Revival of Heritage. [In Arabic]

Hosseini, S. A. (2025). Mo‘alefeh-hāye asāsī-ye nezām-e pūlī-ye ide‘āl [The Fundamental Components of an Ideal Monetary System]. Economic Affairs Research Institute. [In Persian]

Hosseini, S. R. (2010). Tahlīl-e kanz az didgāh-e fiqh va eqtesād [An Analysis of Kanz from the Perspective of Jurisprudence and Economics]. Marefat-e Eqtesād-e Eslāmī, 1(2), 83–113. [In Persian]

Hosseini, S. R., Bahrami, H., & Zarei Mahmoudabadi, M. (2025). Identifying and prioritizing religious indicators for livelihood and public welfare in an Islamic economy: An Analytic Hierarchy Process (AHP) approach. Journal of Economic Essays; an Islamic Approach, 22(46), 137–170. https://doi.org/10.30471/MSSH.2025.10907.2635

Ibn Kathir, I. ibn U. (1999/1419 A.H.). Tafsīr al-Qur’ān al-‘azīm [Exegesis of the Great Qur’an] (M. H. Shams al-Dīn, Ed.). Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah. [In Arabic]

Ibn Manzūr, M. ibn M. (1994/1414 A.H.). Lisān al-‘Arab [The Arab Tongue] (3rd ed.). Dar al-Fikr. [In Arabic]

Ibn Shu‘bah al-Harrānī, H. ibn A. (1944/1363 A.H.). Tuhaf al-‘uqul [The Masterpieces of the Minds] (A. Ghaffarī, Ed.; 2nd ed.). Jāme‘-ye Modarresīn. [In Arabic]

Iskāfī, M. ibn H. (1984/1404 A.H.). Al-Tamhīs [The Scrutiny]. Imam Mahdī (A.S.) School. [In Arabic]

Kāshīf al-Ghītā’, J. ibn K. N. (2001/1422 A.H.). Kashf al-ghita’ ‘an mubhamāt al-sharī‘ah al-gharrā’ [Unveiling the Cover from the Ambiguities of the Radiant Shari’ah] (Vol. 4). Islamic Promotions Office of the Qom Seminary. [In Arabic]

Kazimī, J. ibn S. (1986). Masālik al-afhām ilā āyāt al-aḥkām [The Paths of Understanding to the Verses of Rulings] (M. B. Behboudī et al., Eds.; 2nd ed., Vol. 2). Maktabat al-Murtadawiyyah. [In Persian]

Keynes, J. M. (1936). The general theory of employment, interest, and money. Macmillan.

Khoei, S. A. Q. M. (1997/1418 A.H.a). Al-Tanqīḥ fi sharḥ al-‘urwat al-wuthqā [Refinement in the Commentary on The Firmest Handle] (6 Vols.). Lutfi’s Supervision. [In Arabic]

Khoei, S. A. Q. M. (1997/1418 A.H.b). Mawsū‘at al-Imām al-Khoei [The Encyclopedia of Imam al-Khoei] (33 Vols.). Imam al-Khoei’s Heritage Revival Institute. [In Arabic]

Kulayni, M. ibn Y. (1987/1407 A.H.). Al-Kāfī [The Sufficient] (A. A. Ghaffarī & M. Akhundī, Eds.; 4th ed., 8 Vols.). Dar al-Kutub al-Islamiyyah. [In Arabic]

Mahmoudi Golpayegani, S. M. (2010). A Jurisprudential Analysis of the Rulings of Kanz. Fiqh and Fundamentals of Islamic Law, 2(40), 119–143. Retrieved from https://jfil.srbiau.ac.ir/article_4257.html [In Persian]

Mazhar Gharamaleki, M., Yousefi Sheikhrobat, M. R., & Elahi, N. (2023). Criteria for Evaluating the Understanding of Verbal Evidence in the Jurisprudence of Transactions (Case Study: Zakat on Credit Money). Fiqh and Ijtihad, 10(19), 35–54. [In Persian]

Minsky, H. P. (2008). Stabilizing an unstable economy. McGraw-Hill.

Mirmoez’zi, S. H. (2003). The Concept of Kanz from the Viewpoint of Economics and Islamic Scholars. Nameh-ye Mofid, (35), 23–40. [In Persian]

Mohammadi Rey Shahri, M. (2018). Tose’e-ye eqtesādī bar pāye-ye Qur’ān va hadith [Economic Development Based on the Qur’an and Hadith] (S. A. Hosseini, Trans.). Dar al-Hadith Publications. [In Persian]

Montazeri, H. A. N. (1989/1409 A.H.a). Dirasāt fi wilāyat al-faqīh wa fiqh al-dawlah al-islāmiyyah [Studies on the Guardianship of the Jurist and the Jurisprudence of the Islamic State] (2nd ed., 4 Vols.). Nashr-e Tafakkor. [In Arabic]

Montazeri, H. A. N. (1989/1409 A.H.b). Kitāb al-zakāt [The Book of Zakat] (Vol. 1). Al-Markaz al-‘Ālamī lil-Dirāsāt al-Islāmiyyah. [In Arabic]

Motah’hari, M. (1997). Majmū‘e-ye asār-e ostād shahīd Motah’hari [The Collected Works of Martyr Professor Motah’hari] (34 Vols.). Sadra Publications. [In Persian]

Muqaddas Ardabilī, A. (n.d.). Zubdat al-bayān fi aḥkām al-Qur’ān [The Essence of Exposition on the Rulings of the Qur’an] (M. B. Behboudī, Ed.; 1st ed.). Maktabat al-Murtadawiyyah. [In Arabic]

Najafī, M. H. (1984/1404 A.H.). Jawāhir al-kalām fi sharḥ sharā’i‘ al-Islām [Jewels of Speech in the Commentary on the Laws of Islam] (7th ed., Vol. 13). Dar Ihyā’ al-Turāth al-‘Arabī. [In Arabic]

Naraqī, M. ibn A. D., et al. (n.d.). Jāmi‘ al-sa‘ādāt [The Collector of Felicities] (3 Vols.). Al-A‘lami Institute for Publications. [In Arabic]

Qummī, A. ibn I. (1984). Tafsīr al-Qummī [The Exegesis of al-Qummī] (T. Musavi Jazāyerī, Ed.; 3rd ed., Vols. 1–2). Dar al-Kitāb. [In Arabic]

Sadr, M. B. (1996/1417 A.H.). Iqtisādunā [Our Economics]. Maktab al-I‘lām al-Islāmī, Markaz al-Nashr. [In Arabic]

Sadr, M. B. (2013/1434 A.H.). Mawsū‘at al-Shahīd al-Sayyid Muḥammad Bāqir al-Sadr [The Encyclopedia of the Martyr Sayyid Muhammad Baqir al-Sadr] (21 Vols.). Shahid Sadr Specialized Scientific Research Institute. [In Arabic]

San‘ānī, A. R. ibn H. (1991/1411 A.H.). Tafsīr al-Qur’ān al-‘azīz [Exegesis of the Mighty Qur’an] (1st ed., Vols. 1–2). Dar al-Ma‘rifah. [In Arabic]

Shafi‘inejad, A., & Nazari, H. A. (2021). A Study on the Rulings of Money and Its Implications for Monetary System Design. Iranian Journal of Economic Research, 18(35), 67–87. [In Persian]

Shahid Thani (al-Jubā’ī al-‘Āmīlī, Z. D. ibn A.). (n.d.). Rasā’il al-Shahīd al-Sa‘īd [The Epistles of the Martyred Jurist]. Maktabat Basiratī. [In Arabic]

Shaykh al-Hurr al-‘Āmīlī, M. ibn H. (1989/1409 A.H.). Wasā’il al-Shī‘ah [The Means of the Shi’a] (Vol. 30). Aal al-Bayt Institute. [In Arabic]

Shaykh Tūsī, M. ibn H. (1994/1414 A.H.). Al-Amālī [The Dictations]. Dar al-Thaqāfah. [In Arabic]

Shaykh Tūsī, M. ibn H. (n.d.). Al-Tibyān fi tafsīr al-Qur’ān [The Clarification in the Exegesis of the Qur’an]. Dar Ihyā’ al-Turāth al-‘Arabī. [In Arabic]

Tabārānī, S. ibn A. (2008). Al-Tafsīr al-kabīr: Tafsīr al-Qur’ān al-‘azīm [The Great Exegesis: Exegesis of the Mighty Qur’an] (6 Vols.). Dar al-Kitāb al-Thaqāfī. [In Arabic]

Tabarī, M. ibn J. (1992/1412 A.H.). Jāmi‘ al-bayān fi tafsīr al-Qur’ān [The Comprehensive Clarification in the Exegesis of the Qur’an] (1st ed., 30 Vols.). Dar al-Ma‘rifah. [In Arabic]

Tabarsī, F. ibn H. (1992/1412 A.H.). Tafsīr jawāmi‘ al-jāmi‘ [The Exegesis of the Compendium of Compendia] (A. Gorgī, Ed.). Management Center of the Qom Seminary. [In Arabic]

Tabarsī, F. ibn H. (1993). Majma‘ al-bayān fi tafsīr al-Qur’ān [The Compilation of Elucidation in the Exegesis of the Qur’an] (3rd ed., 10 Vols.). Nāser Khosrow. [In Arabic]

Tabataba’ī, M. H. (1971/1390 A.H.). *Al-Mīzān fi tafsīr al-Qur.