پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 8 |
| تعداد شمارهها | 315 |
| تعداد مقالات | 2,340 |
| تعداد مشاهده مقاله | 5,911,211 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 4,128,602 |
بررسی تجربۀ زیسته طلاب از آموزۀ «تضمین شدنِ روزی طالبان علم» | ||
| فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی | ||
| دوره 17، شماره 34، فروردین 1404، صفحه 59-92 اصل مقاله (733.82 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/soci.2025.10897.2062 | ||
| نویسندگان | ||
| کریم خان محمدی* 1؛ مهدی صنعت پور امیری2 | ||
| 1عضو هیئت علمی و استاد گروه مطالعات فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم | ||
| 2دانشجوی دکتری فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم. | ||
| چکیده | ||
| چکیده گسترده مقدمه و اهداف: پژوهش حاضر به بررسی تجربه زیسته طلاب حوزه علمیه قم از آموزه «تضمین شدن روزی جویندگان دانش» میپردازد. این آموزه با تکیه بر مستندات حدیثی و روایی، بر این باور است که خداوند روزی جویندگان دانش و طلاب را تضمین کرده است. این موضوع در میان طلاب علوم دینی از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا بهدلیل اشتغال به تحصیل، فرصت کافی برای کسب درآمد و تأمین معیشت خود را ندارند. این آموزه بیان میکند که طلاب باید صرفاً به امور طلبگی مانند درس خواندن، مباحثه، تبلیغ و تدریس بپردازند و نباید بهدنبال کار برای تأمین معاش خود باشند. تأمین معیشت دانشپژوهان علوم انسانی، از جمله طلاب علوم دینی، همواره مسئلهای با اهمیت بوده است. طولانی بودن دوره تحصیل، درآمدزا نبودن علوم دینی پس از فارغالتحصیلی، و وجهه دینی طلاب که تا حدودی با فعالیت اقتصادی منافات دارد، از جمله دلایلی است که تأمین جداگانه معیشت آنها را ضروری میکند. راهحلهای مختلفی از جمله کمک حاکمیت یا انجام فعالیتهای اقتصادی برای حل این مشکل پیشنهاد شده است. باوجوداین، آموزه تضمین روزی طلاب، راهحلی متفاوت را ارائه میدهد که بهجای پیگیری اسباب متداول، بر اتکا به وعده الهی تأکید دارد. با توجه به اهمیت این آموزه و کمبود پژوهشهای میدانی در این زمینه، هدف اصلی این تحقیق، بررسی تجربه زیسته طلاب حوزه علمیه قم از این آموزه و شناسایی دیدگاهها، باورها و تجربیات آنهاست. این پژوهش درصدد پاسخ به این سؤالات است: آیا تضمین معیشت و رزق «مِن حَیثُ لَا یَحتَسِبُ» در زندگی آنها اتفاق افتاده است؟ و در صورت عدم وقوع، چه موانعی بر سر راه آن وجود داشته است؟ روش: این پژوهش از رویکرد میدانی و روش تحلیل مضمون برای جمعآوری و تحلیل اطلاعات استفاده کرده است. برای جمعآوری دادهها، نگارنده از سه فن مختلف مردمشناختی شامل مصاحبه، مشاهده مشارکتی، و بررسی اسناد و مدارک بهره گرفته است. مصاحبه: نگارنده با ۳۰ نفر از طلاب، از جمله طلاب شاغل به تحصیل و روحانیون فارغالتحصیل، مصاحبههای نیمهساختاریافته انجام داده است. مصاحبهشوندگان از لحاظ سن، مقاطع تحصیلی و میزان اهتمام به درس متنوع بودهاند تا نتایج پژوهش، گویای مختصات تمام طلاب باشد. در این روش، سؤالات باز و بسته در یک چهارچوب مشخص مطرح میشوند. هدف از مصاحبهها، کشف برداشتهای محلی و باورداشتها از آموزه تضمین معیشت و دستیابی به تجربه زیسته طلاب بوده است. مشاهده مشارکتی: نگارنده بهعنوان یک طلبه، خود این مسئله را در زندگی خود تجربه کرده و از نزدیک با نحوه رفتار طلاب با مسئله تأمین معاش آشنا بوده است. این روش امکان کشف جنبههای دقیق و محرمانه زندگی افراد را فراهم میکند. بررسی اسناد: برای شناخت تاریخچه و ابعاد مختلف این آموزه، اسناد نوشتاری و کتابخانهای بررسی شده است. این بخش شامل بررسی روایات، کتابهای زندگینامه علما، و نظرات آنها درباره تأمین معاش طلاب بوده است. تحلیل دادهها: پس از جمعآوری اطلاعات، مراحل تحلیل مضمون شامل مطالعه و پیادهسازی مصاحبهها، کدگذاری اولیه (شناسایی کلمات کلیدی)، کدگذاری ثانویه (خوشهبندی جملات مرتبط) و ترسیم شبکه مضامین (حرکت به سمت مدل مفهومی) طی شده است. این روش به تبدیل دادههای متنی پراکنده به دادههای غنی و تفصیلی کمک میکند. نتایج: نتایج تحقیق نشان میدهد که طلاب تجربههای یکسانی از آموزه تضمین معیشت ندارند. این تجربیات به سه دسته کلی تقسیم میشوند: ۱. معتقد مطلق این گروه از طلاب عمیقاً به این آموزه باور دارند. آنها باورهای خود را به تجربیات مثبتی مستند میکنند که در زندگی خود داشتهاند. برای این گروه، شیوه تأمین نیازهایشان بهگونهای بوده که اغلب بهصورت «من حیث لایحتسب» (از جایی که گمان نمیبرند) اتفاق افتاده است. این افراد معتقدند: خداوند حداقلهای زندگی آنها را تأمین کرده تا ذهنشان از مشغلههای مالی خالی باشد. ۲. غیرمعتقد این گروه از طلاب یا بهطورکلی به این آموزه اعتقاد ندارند یا با آن تجربه منفی داشتهاند. آنها این آموزه را غیرعقلانی دانسته و معتقدند که شخص باید برای کسب معاش خود بکوشد؛ زیرا «لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى». این دسته از طلاب، مشکلات مالی فراوانی را تجربه کردهاند که با این آموزه همخوانی ندارد. ۳. اعتقاد مشروط این گروه از طلاب به آموزه تضمین معیشت باور دارند؛ اما آن را به شرایطی مشروط میدانند. آنها برای توجیه مشکلات مالی خود و سایر طلاب درسخوان، ضمانت الهی را به عواملی مانند جدیت در تحصیل، عمل به وظیفه، توکل، توسل به خدا و اولیا، پوشیدن لباس روحانیت، تقوای الهی، اخلاص، و قناعت مشروط کردهاند. این افراد معتقدند: اگر در زندگی مشکل مالی پیش میآید، تقصیر از کمکاری یا نقص در انجام وظایف خود آنهاست. بحث و نتیجهگیری: یافتههای این پژوهش نشان میدهد که آموزه «تضمین روزی طالبان علم» صرفاً یک خبر یا روایت دینی نیست؛ بلکه در زندگی طلاب به یک تجربه زیسته تبدیل شده است. تفاوت در برداشتها و تجربهها، به تقسیمبندی طلاب به سه دسته معتقد مطلق، غیرمعتقد و معتقد مشروط منجر شده است. نکته قابل توجه این است که حتی طلاب معتقد به این آموزه نیز، تأمین معیشت را به معنای زندگی مرفه یا نبود مشکلات مالی نمیدانند. آنها معتقدند که خداوند حداقلهای زندگی را برایشان فراهم کرده است تا بتوانند با فراغ بال به تحصیل بپردازند. چالش اصلی برای باورمندان، مشاهده مشکلات مالی در میان طلاب درسخوان است. به همین دلیل، برای تبیین این تناقض ظاهری، شرایطی را برای تحقق این وعده الهی در نظر گرفتهاند. این شرایط شامل جدیت در تحصیل، توکل، توسل، تقوا و قناعت است. این امر نشان میدهد که در ذهن طلاب، این آموزه بهصورت یک باور مشروط درآمده است و موفقیت در آن به تلاش و عمل آنها نیز وابسته است. این پژوهش با استفاده از روشهای کیفی، به لایههای پنهان تجربه طلاب دست یافته و نشان میدهد که برداشت آنها از این آموزه، پیچیدهتر از یک باور ساده است. در مقابل، طلاب غیرمعتقد، بهدلیل عدم تحقق این آموزه در زندگی خود، آن را رد و بر لزوم تلاش برای کسب روزی تأکید میکنند. این دیدگاهها، همگی بازتابی از برداشتهای متفاوت از مستندات روایی و قرآنی است که حتی در میان علما نیز وجود دارد. این پژوهش، زمینه را برای تحقیقات بیشتر در زمینه ارتباط بین باورهای دینی و تجربه زیسته افراد فراهم میآورد. | ||
| کلیدواژهها | ||
| معیشت طلاب؛ طالب علم؛ روزی؛ دانشجو؛ طلبه؛ حوزه علمیه | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 243 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 44 |
||