| تعداد نشریات | 8 | 
| تعداد شمارهها | 310 | 
| تعداد مقالات | 2,309 | 
| تعداد مشاهده مقاله | 5,649,928 | 
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,990,105 | 
| بازتعریف آموزش ریاضیات در دانشگاهها با رویکرد الهی و فرهنگی: الگوی نوین متناسب با نسل Z ایرانی | ||
| فصلنامه علمی تربیت اسلامی | ||
| دوره 20، شماره 53، مهر 1404، صفحه 93-115 اصل مقاله (703.58 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/edu.2025.11079.3048 | ||
| نویسنده | ||
| فاطمه غلامی گلسفید* | ||
| گروه ریاضی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران | ||
| چکیده | ||
| چکیده گسترده مقدمه و اهداف: در جهان امروز که علم و فناوری زیربنای توسعه تلقی میشود، توجه به ابعاد انسانی و معنوی آموزش اهمیت فزایندهای یافته است. آموزش ریاضیات، با وجود ماهیت انتزاعی و ساختار منطقی خود، نمیتواند از زمینههای فرهنگی، ارزشی و اجتماعی جامعه جدا باشد. بهویژه در ایران، با تمدن اسلامی-ایرانی و نظام آموزشی مبتنی بر اسناد بالادستی دینی، بازنگری در آموزش ریاضی با رویکردی الهی، فرهنگی و هویتی ضروری است. نسل Z، که در فضای دیجیتال و تحولات سریع اجتماعی رشد یافته، دارای ویژگیهایی همچون جستوجوی معنا، عدالتطلبی، علاقه به یادگیری تعاملی و تجربهگرایی است. شیوههای سنتی، خشک و بیروح آموزش ریاضی نمیتوانند پاسخگوی نیازهای این نسل باشند و حتی ممکن است موجب گریز از یادگیری و احساس بیربطی نسبت به علم شوند. هدف این پژوهش، طراحی و ارائه الگویی مفهومی برای آموزش ریاضی با رویکردی الهی و فرهنگی است؛ الگویی که بتواند مفاهیم انتزاعی و گاه خشک ریاضی را در بستری از معنا، ارزش و فرهنگ زنده کرده و دانشآموزان و دانشجویان را به درک عمیقتری از نظم الهی، مسئولیت اخلاقی، و کاربردهای انسانی علم برساند. این الگو میکوشد تا با تکیه بر منابع معرفتی اسلامی، تجربههای علمی روزآمد، و نیازهای روانی-هویتی نسل جدید، چارچوبی ترکیبی و کاربردی برای تحول در تدریس ریاضی ارائه دهد. در همین راستا، محورهایی چون تلفیق مفاهیم ریاضی با آموزههای دینی، بومیسازی محتوای آموزشی، استفاده از روشهای تعاملی، توجه به ارزشها در نظام ارزشیابی، و ایفای نقش مدرس بهعنوان راهبر معنوی مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش بر آن است که نشان دهد ریاضی، فراتر از یک دانش ابزاری، میتواند بستری برای تعالی فکری و تربیتی باشد، مشروط بر آنکه با نگاهی توحیدی و فرهنگی، طراحی و تدریس شود. روش: این پژوهش از نظر ماهیت، در زمره مطالعات نظری-کاربردی قرار میگیرد و از نظر رویکرد، توسعهای محسوب میشود؛ چراکه هدف آن طراحی الگویی مفهومی برای تحول در آموزش ریاضی با تأکید بر آموزههای الهی و فرهنگی است. رویکرد اصلی تحقیق، کیفی بوده و از روش تحلیل محتوای کیفی برای تبیین مؤلفهها و ابعاد مدل پیشنهادی استفاده شده است. گردآوری دادهها به صورت اسنادی، کتابخانهای و مصاحبه با اساتید حوزه و دانشگاه انجام شده است. منابع مورد استفاده شامل متون دینی معتبر (قرآن، نهجالبلاغه، احادیث منتخب)، اسناد بالادستی نظام آموزشی جمهوری اسلامی ایران (مانند سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، نقشه جامع علمی کشور، و بیانیه گام دوم انقلاب)، کتب تخصصی در حوزه تعلیم و تربیت اسلامی و آموزش ریاضی، و مقالات علمی پژوهشی بهروز در زمینه آموزش نسلZ ، بومیسازی آموزش، و تلفیق ارزشها با آموزش علوم بودهاند. پس از گردآوری دادهها، با بهرهگیری از روش تحلیل محتوای کیفی استقرایی، مفاهیم کلیدی استخراج شدند. در ادامه، مؤلفههای اصلی مدل در چهار محور بنیادین شامل اصول نظری، طراحی محتوا، روشهای تدریس، و ارزشیابی آموزشی شناسایی و سازماندهی گردیدند. برای اطمینان از اعتبار تحلیلها، از تکنیک بازبینی منابع توسط متخصصان تعلیم و تربیت اسلامی بهره گرفته شد. نتیجه نهایی این فرایند، طراحی چارچوبی بومی و الهامگرفته از معارف اسلامی برای آموزش ریاضی است که ضمن حفظ انسجام علمی، واجد رویکردی ارزشی، فرهنگی و متناسب با ویژگیهای نسل جدید باشد. نتایج: یافتههای این پژوهش منجر به طراحی الگویی مفهومی برای آموزش ریاضیات شد که مبتنی بر تلفیق آموزههای الهی، اصول فرهنگی-بومی و اقتضائات آموزشی نسل جدید است. این الگو دارای چهار محور اصلی است: اصول بنیادین، طراحی محتوای آموزشی، روشهای تدریس، و نظام ارزشیابی. هر محور شامل مؤلفههایی است که بهصورت همافزا عمل کرده و چارچوبی منسجم برای تحول در آموزش ریاضی ارائه میدهند. در محور اصول بنیادین، تأکید بر مفاهیمی چون توحید و نظم الهی، اخلاقمحوری، هویت فرهنگی-ملی، و پرورش تفکر انتقادی و تعمق معنوی قرار دارد. این اصول، زیربنای سایر اجزای آموزشی در این الگو هستند. در محور طراحی محتوا، بومیسازی با بهرهگیری از فرهنگ اسلامی-ایرانی دنبال شده است؛ از جمله با پیوند مفاهیم ریاضی با آیات قرآن، بازخوانی نقش مسلمانان در تاریخ ریاضی، و بهرهگیری از داستانها و روایتهای اخلاقی. این رویکردها، انگیزه، هویت و درک ارزشی فراگیران را تقویت میکند. در محور روشهای تدریس، با توجه به نیازهای نسل Z، بر یادگیری تعاملی، استفاده از فناوری، تدریس پروژهمحور، و توجه به تفاوتهای فردی تأکید شده است. این روشها موجب یادگیری عمیقتر، رشد مهارتهای شناختی و درگیری فعال دانشجویان میشود. در محور ارزشیابی، رویکردی جامع و ارزشمحور اتخاذ شده است که هم دانش مفهومی و مهارتهای حل مسئله، و هم ابعاد اخلاقی مانند صداقت، مسئولیتپذیری و تعهد را میسنجد. در این الگو، مدرس نقش راهبر معنوی را ایفا میکند؛ کسی که با بینش دینی و فرهنگی، مفاهیم علمی را در بستری الهامبخش و تربیتی منتقل میسازد. این الگو پاسخی نوآورانه و بومی به چالشهای آموزش ریاضی در مواجهه با نسل جدید است. بحث و نتیجهگیری: نتایج این پژوهش نشان داد که آموزش ریاضی، اگر بهدرستی با آموزههای الهی، ارزشهای اخلاقی و بافت فرهنگی ایران تلفیق شود، میتواند به بستری برای رشد همهجانبه دانشجویان -اعم از شناختی، اخلاقی، معنوی و هویتی- تبدیل گردد. در شرایطی که آموزش ریاضیات در بسیاری از نظامهای آموزشی عمدتاً با رویکردی صرفاً انتزاعی و مهارتمحور دنبال میشود، الگوی پیشنهادی این تحقیق تلاش دارد تا با تأکید بر مفهوممحوری ارزشی، بین تعلیم علمی و تربیت فرهنگی-دینی پیوندی نظاممند برقرار کند. در این الگو، هویت درس ریاضی بازتعریف شده و ریاضیات نه صرفاً یک ابزار محاسبه، بلکه زبانی برای فهم نظم و حکمت الهی در آفرینش معرفی میشود. این نگاه هستیشناختی، درک عمیقتری از مفاهیم ریاضی و یگانگی نظام خلقت برای دانشجویان به ارمغان میآورد. همچنین، با توجه به ویژگیهای نسل Z، از جمله گرایش به تعامل، فناوری و معناجویی، الگو بر یادگیری شخصیسازیشده، هدفمند و پویا تأکید دارد و نقش معلم را از یک ناقل صرف به تسهیلگر یادگیری معنادار ارتقا میدهد. در محور ارزشیابی نیز تحول چشمگیری دیده میشود؛ بهجای تأکید صرف بر دانش عددی و آزمونهای سنتی، رویکردی ترکیبی و ارزشیمحور اتخاذ شده که رشد اخلاقی، نگرشی و معنوی را نیز میسنجد. معلم در این چارچوب، الگو و راهبر معنوی است که باید مسلط به دانش تخصصی، روشهای نوین تدریس و متخلق به ارزشها باشد. در جمعبندی، الگوی مفهومی این پژوهش، الگویی بومی و اسلامیسازیشده برای آموزش ریاضی و تربیت انسان تراز انقلاب اسلامی است. پیادهسازی این الگو میتواند بهعنوان الگویی بومی در نظام آموزش عالی کشور، بهویژه در دورههای تربیت معلم، مورد بهرهبرداری قرار گیرد. | ||
| کلیدواژهها | ||
| آموزش ریاضی؛ جهتگیری الهی-فرهنگی؛ نسل Z؛ بومیسازی؛ تحول آموزشی؛ ارزشمحوری | ||
| مراجع | ||
| پوراحمد، امیر، شیخی فینی، علی اکبر، زینلیپور، حسین و ایزدی، صمد (1397). شناسایی عوامل مؤثر بر کاربرد درس پژوهی درس ریاضی در مدارس ابتدایی استان مازندران. تدریس پژوهی، 6(2)، 131-148.
 https://doi.org/20.1001.1.24765686.1397.6.2.8.1
 تفتیان، اکرم و یابنده، لیلا (1403). تحقیق و توسعه محتوای آموزشی ریاضی تلفیق شده با ارزشهای اسلامی: مرور سیستماتیک متون، اولین همایش ملی راهبردهای مربیگری و حل مسئله، بابلسر. https://civilica.com/doc/2136495
 خزایی، میلاد و جمشیدی بورخانی، زهرا (1395). نقش معلم ریاضی در تربیت دینی و اخلاق اسلامی دانش آموزان، اولین کنفرانس بینالمللی نوآوری و تحقیق در علوم تربیتی، مدیریت و روانشناسی، تهران. https://civilica.com/doc/628049
 رسولیان، اوین، اسلامی، سارا و غلامی، سیدصادق (1402). بررسی چالشهای ایجاد شده در درس ریاضی برای معلمان و دانشآموزان در مقطع ابتدایی و راهکارهایی برای حل این چالشها، چهاردهمین کنفرانس بینالمللی پژوهشهای مدیریت و علوم انسانی در ایران، تهران. https://civilica.com/doc/1895186
 عبدی، ملیحه، طباطبایی حسن آبادی، اکرم السادات، جعفرپور، الهه و قدیمیفرد زنجانی، روحاله (1403). چالشهای تعلیم و تربیت دینی در جهان معاصر و الگوهای نوین برای بهبود فرایند آموزش، پنجمین همایش بینالمللی علوم تربیتی، مشاوره، روانشناسی و علوم اجتماعی، همدان. https://civilica.com/doc/2213907
 قاسمپور دهاقانی، علی، لیاقتدار، محمدجواد و جعفری، سید ابراهیم (1390). تحلیلی بر بومیسازی و بینالمللی شدن برنامه درسی دانشگاهها در عصر جهانی شدن. فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، 4(4)، 1-24. https://doi.org/10.7508/ijcr.2011.16.001
 قهرمانی کلیشمی، ویدا، قهرمانی کلیشمی، سمیرا و قهرمانی کلیشمی، ندا (1403). بررسی ویژگی های نسل Z و الزامات تربیتی مرتبط با آنها، سومین همایش ملی امور تربیتی، یزد. https://civilica.com/doc/2279292
 مرادعلیزاده، افسانه و رفیعپور، ابوالفضل (1395). نقش متقابل ریاضی و فرهنگ. ترویج علم، 7(1)، 7-21. https://doi.org/20.1001.1.22519033.1395.7.1.1.2
 مصری، زینب (1403). روشهای نوین تدریس ریاضی از یادگیری فعال تا یادگیری مبتنی بر پروژه، اولین همایش ملی نگرشهای نوین در مسائل آموزش و پرورش، رامشیر. https://civilica.com/doc/2114786
 Abdi, M., Tabatabaei Hassanabadi, A. S., Jafarpour, E., & Ghadimifard Zanjani, R. (2024). Challenges of religious education in the contemporary world and new models for improving the educational process, Fifth International Conference on Educational Sciences, Counseling, Psychology and Social Sciences, Hamadan. [In Persian]. https://civilica.com/doc/2213907 Boaler, J. (2022). Mathematical mindsets: Unleashing students’ potential through creative mathematics, inspiring messages and innovative teaching. John Wiley & Sons. De Gracia, M. M. B. (2019). Effects of educational technology integration in classroom instruction to the math performance of gen z students of a private junior high school. [Unpublished doctoral dissertation]. Northcentral University. Engelbrecht, J., & Borba, M. C. (2024). Recent developments in using digital technology in mathematics education. ZDM–Mathematics Education, 56(2), 281-292. https://doi.org/10.1007/s11858-023-01530-2 Engelbrecht, J., Oates, G., & de Carvalho Borba, M. (2025). Artificial intelligence and social media in mathematics education. In social media in the changing mathematics classroom (pp. 43-65). Cham: Springer Nature Switzerland. https://doi.org/10.1007/978-3-031-82837-9_3 Fitriati, A., Anggoro, S., Talib, C. A., & Toh, T. L. (2025). The intention of generation z to use mobile learning: the role of self-efficacy and enjoyment. Turkish Online Journal of Distance Education, 26(1), 85-100. https://doi.org/10.17718/tojde.1445234 Gasempour Dehaqani, A., Liaghatdar, M. J. & Jafari, S. E. (2012). An Analysis of the Localization and Internationalization of University Curriculum in the Era of Globalization. Iranian Journal of Cultural Research, 4(4), 1-24. [In Persian]. https://doi.org/10.7508/ijcr.2011.16.001 Haghi, E., Rostamy-Malkhalifeh, M., Behzadi, M. H., & Shahvarani, A. (2020). Performance evaluation of schools’ math education from a cultural, social and economic point of view by data envelopment analysis modeling. Measurement and Control, 53(3-4), 365–373. https://doi.org/10.1177/0020294019877523 Hodge, L. L., & Cobb, P. (2019). Two views of culture and their implications for mathematics teaching and learning. Urban Education, 54(6), 860-884. https://doi.org/10.1177/0042085916641173 Kabuye Batiibwe, M. S. (2024). The role of ethnomathematics in mathematics education: A literature review. Asian Journal for Mathematics Education, 3(4), 383-405. https://doi.org/10.1177/27527263241300400 Khazaei, M., & Jamshidi Borkhani, Z. (2016). The role of mathematics teacher in religious education and Islamic ethics of students, First International Conference on Innovation and Research in Educational Sciences, Management and Psychology, Tehran. [In Persian]. https://civilica.com/doc/628049 Kolovou, M. (2023). Embracing culturally relevant education in mathematics and science: A literature review. The Urban Review, 55(1), 133-172. https://doi.org/10.1007/s11256-022-00643-4 Masri, Z. (2016). New methods of teaching mathematics from active learning to project-based learning, First National Conference on New Approaches in Education Issues, Ramshir. [In Persian]. https://civilica.com/doc/2114786 Moradalizadeh, A., & Rafipour, A. (2016). The mutual role of mathematics and culture. Science Promotion, 7(1), 7-21. [In Persian]. https://doi.org/20.1001.1.22519033.1395.7.1.1.2 Müller, D. (2025). The ethical turn in mathematics education. arXiv preprint arXiv:2503.23454. https://arxiv.org/abs/2503.23454 Onjewu, A. K. E., Godwin, E. S., Azizsafaei, F., & Appiah, D. (2025). The influence of technology use on learning skills among generation Z: A gender and cross-country analysis. Industry and Higher Education, 39(2), 139-157. https://doi.org/10.1177/09504222241263227 Pourahmad, A., Sheikhifini, A. A., Zainalipour, H., & Izadi, S. (2018). Identifying factors affecting the use of lesson study in mathematics lessons in elementary schools in Mazandaran province. Teaching Research, 6(2), 131-148. [In Persian]. https://doi.org/20.1001.1.24765686.1397.6.2.8.1 Qahramani Kalishmi, V., Ghahramani Kalishmi, S., & Ghahramani Kalishmi, N. (2014). Investigating the characteristics of Generation Z and their related educational requirements, Third National Conference on Educational Affairs, Yazd. [In Persian]. https://civilica.com/doc/2279292 Rasoulian, E., Eslami, S., & Gholami, S. S. (2014). A study of challenges created in mathematics lessons for teachers and students in elementary school and solutions to solve these challenges, Fourteenth International Conference on Management and Humanities Research in Iran, Tehran. [In Persian]. https://civilica.com/doc/1895186 Taftian, A., & Yabandeh, L. (2014). Research and Development of Mathematics Educational Content Integrated with Islamic Values: A Systematic Review of the Literature, First National Conference on Coaching Strategies and Problem Solving, Babolsar. [In Persian]. https://civilica.com/doc/2136495 Ur Rehman, H. J., Farooq, A., & Ismail, M. (2023). A Comparative Study on Educational Ethics: Insights from Islamic Educational Philosophy and Western Literature. Al-Idah, 41(2), 12-22. https://doi.org/10.37556/al-idah.041.02.0884 Wafa, M. N., Hussaini, S. A. M., & Pazhman, J. (2020). Evaluation of students’ mathematical ability in Afghanistan’s schools using cognitive diagnosis models. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 16(6), em1849. https://doi.org/10.29333/ejmste/7834 | ||
| آمار تعداد مشاهده مقاله: 278 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 76 | ||