| تعداد نشریات | 8 |
| تعداد شمارهها | 316 |
| تعداد مقالات | 2,351 |
| تعداد مشاهده مقاله | 5,984,322 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 4,180,160 |
طراحی و اعتبارسنجی بسته درمانی سوءظن بر اساس منابع اسلامی | ||
| مطالعات اسلام و روانشناسی | ||
| دوره 19، شماره 38، مهر 1404، صفحه 47-70 اصل مقاله (609.4 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/psy.2025.10822.2305 | ||
| نویسندگان | ||
| فاطمه شاهی صدرآبادی* 1؛ مجید یزدی2؛ مریم السادات نبوی میبدی3 | ||
| 1گروه روانشناسی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران | ||
| 2دانشجوی دکتری، گروه علوم تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران. | ||
| 3گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکده علوم و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، میبد، ایران | ||
| چکیده | ||
| چکیده گسترده مقدمه و اهداف: سوءظن و بدگمانی به دیگران بهعنوان یک رذیلت اخلاقی و صفت ناپسند به شمار میرود و درباره آن آیات، روایات و احادیث گوناگونی وجود دارد. در روانشناسی نیز اصطلاح پارانویا معادل سوءظن و بدگمانی در نظر گرفته میشود که هم میتواند شاخص یک اختلال روانشناختی به نام «اختلال شخصیت پارانویید» باشد و هم اینکه میتواند بهعنوان یک ویژگی شخصیتی وجود داشته باشد. بدگمانی یا پارانویا الگویی از تفکر میباشد که شامل بیاعتمادی و بدگمانی شدید و غیرمنطقی است. با توجه به شیوع اختلال و نیز علامت سوءظن و بدگمانی درمان آن مورد توجه جدی بوده و از رویکردهای دارودرمانی و روان درمانی فراوانی برای آن استفاده شده است؛ با وجود این، هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد. آنچه در این پژوهش مورد نظر بوده، سوءظن بهعنوان هسته این اختلال و نیز بدگمانی و سوءظن در علم اخلاق میباشد که بسیار شبیه به همان الگوی بدبینی و بدگمانی در اختلال شخصیت پارانویید یا ویژگی پارانویا است. در روانشناسی و اخلاق اسلامی سوءظن و بدگمانی بهعنوان یک رذیلت اخلاقی و صفت ناپسند معرفی شده است و درباره آن آیات، روایات و احادیث گوناگونی وجود دارد. با توجه به تأثیر فرهنگ در درمان اختلالهای روانی و همچنین ادبیات غنی درباره بدگمانی در اخلاق اسلامی، هدف این پژوهش نخست بررسی ابعاد سوءظن و عوامل مرتبط با آن در متون اسلامی، سپس طراحی بسته درمانی و درنهایت اعتبارسنجی طرح درمان توسط متخصصان بود. روش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی بوده که در دسته تحقیقات علمیـ دینی قرار میگیرد. طرح پژوهش نیز از نوع توصیفی تحلیلی بود. جامعه و میدان متنی پژوهش آیات قرآن و روایات معتبر با استفاده از نرمافزارهای نور و به صورت بررسی کتب مرتبط و نمونهگیری هدفمند بود. نخست نشانهها و علل و راهکارهای مربوط به سوءظن در منابع اسلامی براساس روش تحلیل محتوای کیفی عرفی و با رویکرد سیه و شانون (۲۰۰۵) انجام شد. برای اعتبارسنجی یافتههای حاصل نیز تمامی متون با دقت مطالعه و درباره محتوای متون و همسویی با موضوع پژوهش حاضر با دو نفر از اساتید حوزه و روانشناس اسلامی بحث و تبادل نظر شد تا از مرتبط بودن متون انتخابی با موضوع حاضر اطمینان حاصل شود. کدگذاریها توسط متخصص روانشناسی و علوم تربیتی و یک متخصص تحلیل متون دینی مسلط به روش کیفی انجام شد. ضریب همبستگی کدهای استخراجی بین دو متخصص ۸۹/۰ بود. براساس یافتهها، پس از آماده شدن پیشنویس اولیه جلسات درمانی و محتوای آن، پیشنویس در اختیار دوازده نفر از اساتید متخصص در حوزه روانشناسی با رویکرد اسلامی و با سابقه بیش از پنج سال قرار داده شد تا به پرسشنامه مربوط به ارزیابی جلسات و محتوای آن پاسخ دهند. روش نمونهگیری در این بخش به صورت هدفمند و گلوله برفی بود. متخصصان مورد هدف به پرسشنامه مربوطه پاسخ دادند، سپس پاسخهای جمعآوریشده مورد تحلیل قرار گرفت و در قالب دو شاخص ضریب نسبی روایی محتوا و شاخص روایی محتوا کمّیسازی شد. نتایج: پس از بررسی متون و انجام تحلیلها و کدگذاریها، نخست تعداد ۳۷۸ کد باز حاصل شد؛ سپس با دستهبندیهای انجام شده و در مراحل پژوهش سرانجام چهار مقوله اصلی، چهارده مقوله فرعی و ۶۳ زیرمقوله به دست آمد. مقولههای اصلی شامل توصیف سوءظن، علل سوءظن، پیامدهای سوءظن و راهبردها بود که هر کدام متشکل از چند زیرمقوله بودند. سپس براساس مقولههای باز، اصلی و فرعی و زیرمقولهها پروتکل درمانی در یازده جلسه طراحی شد. البته تفصیل و اجرای جلسات میتواند به فراخور مخاطب در جلسات بیشتری اجرا شود. عنوان جلسات بدین صورت بود: جلسه اول، شرح بیماری سوءظن؛ جلسه دوم، علتشناسی سوءظن؛ جلسه سوم، علتشناسی درونی سوءظن؛ جلسه چهارم، تشریح پیامدهای بینفردی؛ جلسه پنجم، تشریح پیامدهای رفتاری؛ جلسه ششم، تشریح پیامدهای درونی؛ جلسه هفتم، تشریح پیامدهای اخروی و معنوی؛ جلسه هشتم، راهبردهای شناختی؛ جلسه نهم، راهبردهای معنوی ـ نگرشی؛ جلسه دهم، خودسازی و جلسه یازدهم، راهبردهای رفتاری. محتوای هر جلسه نیز براساس یافتهها در بخش اول پژوهش مشخص شد. برای اعتبارسنجی دادهها از دو عامل ضریب نسبی روایی محتوا و شاخص روایی محتوا استفاده شد. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد توافق ارزیابان برای جلسات قابل قبول بوده، و هیچ جلسهای حذف نشد. دستکم مقدار قابل قبول برای روایی محتوا ۷۹/۰ بود که برای جلسات روایی ۹۸/۰ به دست آمد؛ همچنین حداقل ضریب نسبی روایی محتوا نیز ۶۲/۰ بود که برای جلسات ۸۷/۰ حداقل مقدار به دست آمد. بر این اساس تمامی جلسات اعتبار لازم از دیدگاه ارزیابان و متخصصان را داشتند. بحث و نتیجهگیری: توصیف سوءظن شامل چهار مقوله فرعی بیماری دائم، خلاصی نداشتن، تغییر در دل نسبت به دیگران و تسلیم سوءظن (تغییر در اعمال، گفتار) بود. در حدیثی از امام علیj آمده است که انسان بدگمان همیشه بیمار است و سوءظن کارها را خراب میکند و بدیها را برمیانگیزد. درباره علل آن نیز امام علیj فرمودهاند: همنشینى با افراد شرور، بدگمانى به نیکان را به دنبال دارد و همنشینى با نیکان، افراد شرور را به خوبان ملحق مىکند و همنشینى زشتکاران با نیکان، زشتکاران را به خوبان ملحق مىسازد. براساس آیات و روایات خودسازی و تهذیب نفس و مبارزه با رذایلی چون غرور، حسادت و از بین بردن ترس در آدمی بهعنوان ریشه سوءظن برای درمان سوءظن لازم و ضروری است. در مجموع در آیات و روایات اسلامی سوءظن بهعنوان یک رذیلت اخلاقی و یک بیماری معرفی شده که راه رهایی از آن دشوار بوده و برای آن علل و عوامل زیادی بیان شده است؛ همچنین پیامدها و آثار بدگمانی در حیطههای مختلف فردی، اجتماعی و معنوی و اخروی آمده و برای رهایی از آن نیز راهبردهای فراوانی بیان شده است. مجموع این تفاسیر و بررسیها در شناخت و درمان بدگمانی بهعنوان یک رذیلت، بیماری و اختلال روانشناختی مؤثر بوده که این امر در قالب یک پروتکل درمانی در یازده جلسه ارائه و اعتباریابی شد. این طرح درمانی میتواند راهگشای متخصصان بالینی و علمای اخلاق در درمان این بیماری یا رذیلت باشد. تقدیر و تشکر: از کلیه اساتید و افرادی قدردانی میکنیم که در اعتباریابی این پژوهش همکاری داشتند. تعارض منافع: هیچ تعارض منافعی بین نویسندگان وجود ندارد. | ||
| کلیدواژهها | ||
| طراحی بسته درمانی؛ اعتبارسنجی؛ سوءظن؛ منابع اسلامی | ||
| مراجع | ||
|
منابع
* قرآن کریم.
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق) (1362)، صفات الشیعه، بیروت: نشر اعلمی.
احمدی، عزتالله، عبدالمحمدی، کریم، محمدزاده، علی، و غدیری صورمانآبادی، فرهاد (1395)، اعتبارسنجی مقیاس تفکرات پارانویید در جامعه ایرانی، مجله دانشگاه علوم پزشکی قم، 10(8)، 47-53.
ایزدی، شیرین، و غیاثی، مهناز (1391)، بررسی نشانههای اختلال شخصیت پارانویید در فرهنگ ایرانی، کنگره انجمن روانشناسی ایران، ش۷، ۳۲۴-۳۲۷.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1366)، غررالحکم و دررالکلم (با شرح آقاجمال خوانساری)، تهران: دانشگاه تهران.
حر عاملی، محمدحسین (1368)، وسائل الشیعه. قم: انتشارات آلالبیت.
رمضانی، رضا (1383)، اخلاق و عرفان، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
زینالدین بن علی (شهید ثانی) و جمعیة المعارف الإسلامیة الثقافیة (2000/1421ق)، کشف الریبة عن أحکام الغیبة. بیروت: جمعیة المعارف الإسلامیة الثقافیة.
فیض کاشانی، محسن (1383ق)، المَحَجّة البیضاء، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.
کراجکی، محمد بن علی (1410ق)، کنز الفوائد. قم: دارالذخائر.
کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷ق)، اصول کافی، تصحیح علیاکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مالکی اشتری، ابیالحسین ورام (1368)، تنبیه الخواطر و نزهه النواظر المعروف بمجموعه ورام عربی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر (1364)، بحارالأنوار، ترجمه عبدالحسین رضایی، تهران: اسلامیه.
مکارم شیرازی، ناصر (1386)، زندگی در پرتو اخلاق. قم: سرور.
مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1385)، اخلاق در قرآن. قم: مدرسه الامام علی بن ابیطالب.
مهدوى کنى، محمدباقر (۱۳۹۷)، نقطههاى آغاز در اخلاق عملی. تهران: نشر دانشگاه امام صادقj.
نراقی. ملا احمد (1398)، معراج السعاده. قم: مؤسسه انتشارات هجرت.
References American Psychiatric Association, (2016), Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4th ed., text rev), Washington, DC: American Psychiatric Association. Asensio-Aguerri, L., Beato-Fernández, L., Stavraki, M., Rodríguez-Cano, T., Bajo, M. & Díaz, D. (2019), Paranoid thinking and wellbeing: The role of doubt in pharmacological and metacognitive therapies. Frontiers in Psychology, 10, 2099. Berkhof, M., van der Stouwe, E., Lestestuiver, B., van ’t Hag, M., van Grunsven, M., de Jager, I., Kooijmans, A., Zandee, D., Staring, A., Pot-Kolder, R., Vos, M. & Veling, W. (2025), Virtual-reality cognitive behavior therapy versus cognitive behavior therapy for paranoid ideation: A pragmatic, single-blind, multicenter randomized clinical superiority trial. Psychological Medicine, 55(1), 1–15. Bouchard, Jean-Pierre. (2015), Mental disorders and dangerous acting out. Soins. Psychiatric, (296), 12–16. Falkum, Erik, Pedersen, Geir & Karterud, Sigmund. (2009), Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, paranoid personality disorder diagnosis: A unitary or a two-dimensional construct? Comprehensive Psychiatry, 50(6), 533–541. First, Michael B. (2013), DSM-5-TR® Handbook of differential diagnosis. Washington, DC: American Psychiatric Publishing. Hsieh, Hsiu-Fang & Shannon, Sarah E. (2005), Three approaches to qualitative content analysis. Qualitative Health Research, 15(9), 1277–1288. Koch, Jordan, Modesitt, Thomas, Palmer, Megan, Ward, Sarah, Martin, Brandon, Wyatt, Rachel & Thomas, Christopher. (2016), Review of pharmacologic treatment in cluster A personality disorders. Mental Health Clinician, 6(2), 75–81. Lee, Royce J. (2017), Mistrustful and misunderstood: A review of paranoid personality disorder. Current Behavioral Neuroscience Reports, 4, 151–165. Morey, Leslie C., McCredie, Megan N., Bender, Donna S. & Skodol, Andrew E. (2022), Criterion A: Level of personality functioning in the alternative DSM–5 model for personality disorders. Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment, 13(4), 305–313. Raihani, Nichola J. & Bell, Vaughan. (2019), An evolutionary perspective on paranoia. Nature Human Behaviour, 3(2), 114–121. Regier, Darrel A., Kuhl, Emily A. & Kupfer, David J. (2013), The DSM‐5: Classification and criteria changes. World Psychiatry, 12(2), 92–98. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 379 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 57 |
||