تعداد نشریات | 8 |
تعداد شمارهها | 303 |
تعداد مقالات | 2,248 |
تعداد مشاهده مقاله | 5,133,845 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,598,535 |
غایتشناسی دعای دوم صحیفه سجادیه از رهگذر نگاه تحلیلی به ویژگیهای رهبر تمدنساز اسلامی | ||
فصلنامه مطالعات دین، معنویت و مدیریت | ||
دوره 12، شماره 23، فروردین 1404، صفحه 1-17 اصل مقاله (1.23 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/rsm.2025.10770.1442 | ||
نویسندگان | ||
مهدیه کشانی1؛ اباذر کافی موسوی* 2 | ||
1گروه آموزش معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران. | ||
2گروه آموزش معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
مقدمه و اهداف: هر تمدنی چه از نوعی دینی و چه از نوع غیردینی آن، نیاز به رهبرانی از جنس رهبران تمدنساز دارد. رهبر همان راهبر یا ترسیمکننده خط و سیر حرکت یک ملت در مسیر تاریخی آنها میباشد. البته در لسان قرآن، هیچگاه سیر و مسیر حرکت ملتها در صورتی که خودشان نخواهند عوض نخواهد شد (رعد، 11)؛ اما چه بسیار امتها و ملتهایی که خواهان تغییر مسیر تاریخی خود بودهاند، ولی از داشتن رهبری شایسته بینصیب ماندهاند. مسئله پژوهش حاضر، نظری محققانه به دعای دوم صحیفه سجادیه است تا با داشتن زاویه دید تحلیلی گامی در راستای ترسیم ویژگیهای رهبر تمدنساز بردارد. علت انتخاب این دعا برای بررسی موضوع ویژگیهای رهبر تمدنساز از دو وجه قابل توجه میباشد: نخست اینکه، این دعا در زمینههای مختلف ویژگیهای شخصیتی و عملکردی پیامبر (ص) مطرح شده است و از این جهت متنی جامع میباشد. نکته دوم اینکه، این تعابیر از جانب فردی معصوم مطرح شده که نگاهی درست و حقیقتگونه به شخصیت و منش پیامبر (ص) داشته است. از همین جهت متن دعا میتواند بهعنوان منبعی معتبر و جامع تحلیل شود. اهمیت نگاه تمدنسازی به ویژگیهای مطرحشده هم از آن جهت است که رهروان امر ایشان با دریافت این ویژگیها و با ترسیم افق رهبری تمدنساز، جهتگیری بینش و منش تمدنی را برای خود روشن خواهند دید. این مهم با داشتن نگاه گذرا و خوانشی بر صفات پیامبر (ص) بهعنوان برترین رهبر تمدنساز دینی، اتفاق نمیافتد؛ بلکه باید نگاهی تفسیری و عمیق بر این صفات داشت تا به نوعی به معنای ثابت و مشخصی از متن دعای دوم صحیفه سجادیه دست یافت و ازاینرو، باید با تأمل و ژرفاندیشی عمیقتری مطالعه و بازنگری شود. روش: در این پژوهش از روش تحلیل محتوای کیفی به شیوه استقرایی استفاده شده است. مراحل ششگانۀ این روش در ادامه بیان میشود. 1. تدوین پرسشهای تحقیق: این پرسشها براساس پیشفرضهای ذهنی محقق راجع به موضوع موردنظر صورتبندی میشوند (ادیب حاج باقری و همکاران، 1394، ص237)؛ 2. تعیین واحد تحلیل: واحد تحلیل، شخص یا چیزی است که تحلیل براساس آن انجام میشود. مضمون، رایجترین واحدی است که پژوهشگران در تحلیل محتوای کیفی استفاده میکنند (مؤمنیراد و همکاران، 1392، ص203-204)؛ 3. ایجاد نظام مقولهبندی: مقولههای پژوهش حاضر براساس نظام استقرایی شکل گرفتهاند. در نظام استقرایی، ابتدا مقولات مشخص و براساس آن، دادهها، مرحله به مرحله از متن استخراج میشوند (مایرینگ، 2014، ص81)؛ 4. نمونهگیری هدفمند: در این نوع نمونهگیری، منابعی برای بررسی انتخاب میشوند که واجد بیشترین اطلاعات، پیرامون موضوع مورد نظر هستند. این منابع را نمیتوان از ابتدای پژوهش بهطورکامل و دقیق مشخص کرد؛ زیرا انتخاب هر کدام به کفایت اطلاعاتی بستگی دارد که از منابع بررسیشده به دست آمده است (گال، بورگ و گال، 1395، ص 389-398)؛ 5. تحلیل و استنباط از متن: در این مرحله، پژوهشگر ادراکات خود از محتوای دادهها را با نگاهی عمیق بررسی میکند تا دلالتهای ضمنی آن را استنباط کند (جنسن و جانکاوسکی، 2002، ص 184)؛ 6. پاسخ به پرسشهای تحقیق: در پایان، براساس یافتههای پژوهش و تحلیل و استنباطهای مبتنی بر آن، به سؤالهای پژوهش پاسخ داده میشود. نتایج پژوهش: در پاسخ به پرسش اول یعنی براساس دعای دوم صحیفه سجادیه و با نگاه و رویکرد تمدن سازی، اینکه ویژگیهای پیامبر (ص) چگونه ترسیم شده است، مبین دو دسته صفات فردی و اجتماعی میباشد. در دسته صفات فردی، ویژگیهای جسمی، روحی، ایمانی و اندیشهای رهبر تمدنساز مطرح شده است و در دسته اجتماعی، نحوه تعاملات با خویشان، دوستان و دشمنان و رویکرد راهبردی رهبر تمدنساز مطرح شده است. نتایج پژوهش در پاسخ به سؤال دوم یعنی براساس ویژگیهای رهبر تمدنساز در دعای دوم صحیفه سجادیه، الگوی پیشنهادی رهبری تمدن اسلامی در عصر حاضر چه میباشد، مبین آن است که رهبر تمدنساز در رویکردهای فردی، مهربان، جهادگر، مؤمن و متفکر میباشد و در رویکردهای راهبردی، فردی با رویکرد مردمگرا در تعاملات دوستانه داخلی، فردی با رویکرد اقتدارگرا در روابط مخلکننده و مزاحم داخلی، فردی با رویکرد گفتمانی در تعاملات دوستانه خارجی و فردی با رویکرد استراتژیک در تعاملات مخل کننده و مزاحم خارجی میباشد. البته این رویکردها بهصورت تعاملی بر دیگر جنبهها اثر گذاشته و تکبُعدی نمیباشد. سرانجام، پیشنهاد میشود در راستای غنابخشی به تحقیق حاضر، دیگر صفات رهبر تمدنساز با نگاهی عمیق و رویکردی جدید در دیگر منابع دینی واکاوی و کنکاش شود تا از این رهگذر نهتنها شناخت کافی نسبت به صفات رهبر تمدنساز اسلامی حاصل شود، بلکه در مقایسهای فرازمانی در رهبریت تاریخی این تمدن، بحث اطمینان قلبی به موضوع ولایت بهعنوان امری در سلوک سیر تمدنساز، برای رهروان این طریقت حاصل و عاید شود. بحث و نتیجهگیری: تمدن اسلامی بهیقین از زمان شکلگیری خود در فرازها و فرودهای زیادی قرار گرفته است؛ اما هیچکدام از این ریز کنشهای مزاحم نتوانسته است کنش حقمدار تمدن اسلامی را در افول و تاریکی قرار دهد و همواره نور این تمدن برای انسانهای حقیقتطلب تاریخ، روشنگر و چراغ راه بوده است. تمدن عظیم اسلامی در رهبری و مدیریت همواره متصل به نیروی رهبریت الهی و از جانب اهلبیت (ع) بوده و این انوار مقدس بهعنوان الگویی تام در رهبریت تمدنی، سرمشق بودهاند؛ اما در عصر غیبت رهبری تمدن با جایگزینی کلیدواژه ولایت فقیه بهجای ولایت امام، دارای رویکردی با ابعاد جدید میباشد. بهیقین، برای رهروان تمدن اسلامی پیروی تام و کامل زمانی اتفاق میافتد که این ولایت را بهعنوان شاخصه اصلی کشتی در حال حرکت تمدن نوین اسلامی پذیرا باشند و بهواسطه ربط با حقیقت، ربط خود را با ولایت روشن نمایند. این مهم زمانی بیشتر ضرورت مییابد که با مقایسهای بین صفات بنیانگذار تمدن اسلامی و بنیانگذار انقلاب اسلامی و ادامهدهندگان این رهبریت، بفهمیم که صفات رهبران تمدن هزاران ساله اسلامی الگویی برای رهبران تمدن نوین اسلامی بوده و در این راستا تالی تلو ایشان میباشند. وظیفه تابع تمدن اسلامی ایجاب میکند برای بودن و ماندن در کشتی نجات تمدنی، تابع ولایت نیز بوده، وگرنه در برهههای سخت طوفان دریای ظلمت جهل و جهالت، از مسیر درست خارج و غرق شود. | ||
کلیدواژهها | ||
تمدن اسلامی؛ آیات قرآن؛ صحیفه سجادیه؛ رهبر تمدنساز | ||
مراجع | ||
قرآن کریم
صحیفه سجادیه
doi: 10.22034/ipr.2024.448761.2114
Reference
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 104 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 32 |