پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات8
تعداد شماره‌ها303
تعداد مقالات2,256
تعداد مشاهده مقاله5,223,041
تعداد دریافت فایل اصل مقاله3,657,468
نوذری, مرضیه, شمشیری, بابک, خوشبخت, فریبا, رحیمیان, سعید, ایزدپناه, امین. (1404). تحلیل میزان مطابقت محتوای کتاب پیام‎های آسمان پایه هفتم با رویکردها، اهداف و کارکردهای بخش حکمت در برنامه درسی ملی. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 20(52), 91-109. doi: 10.30471/edu.2025.10201.2910
مرضیه نوذری; بابک شمشیری; فریبا خوشبخت; سعید رحیمیان; امین ایزدپناه. "تحلیل میزان مطابقت محتوای کتاب پیام‎های آسمان پایه هفتم با رویکردها، اهداف و کارکردهای بخش حکمت در برنامه درسی ملی". جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 20, 52, 1404, 91-109. doi: 10.30471/edu.2025.10201.2910
نوذری, مرضیه, شمشیری, بابک, خوشبخت, فریبا, رحیمیان, سعید, ایزدپناه, امین. (1404). 'تحلیل میزان مطابقت محتوای کتاب پیام‎های آسمان پایه هفتم با رویکردها، اهداف و کارکردهای بخش حکمت در برنامه درسی ملی', جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 20(52), pp. 91-109. doi: 10.30471/edu.2025.10201.2910
نوذری, مرضیه, شمشیری, بابک, خوشبخت, فریبا, رحیمیان, سعید, ایزدپناه, امین. تحلیل میزان مطابقت محتوای کتاب پیام‎های آسمان پایه هفتم با رویکردها، اهداف و کارکردهای بخش حکمت در برنامه درسی ملی. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 1404; 20(52): 91-109. doi: 10.30471/edu.2025.10201.2910

تحلیل میزان مطابقت محتوای کتاب پیام‎های آسمان پایه هفتم با رویکردها، اهداف و کارکردهای بخش حکمت در برنامه درسی ملی

فصلنامه علمی تربیت اسلامی
دوره 20، شماره 52، تیر 1404، صفحه 91-109    اصل مقاله (1.31 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/edu.2025.10201.2910
نویسندگان
مرضیه نوذری* 1؛ بابک شمشیری2؛ فریبا خوشبخت3؛ سعید رحیمیان4؛ امین ایزدپناه5
1دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت، دانشکده علوم تربیتی وروانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
2دانشیار، بخش مبانی تعلیم و تربیت، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
3دانشیار، گروه مبانی تعلیم و تربیت، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
4استاد، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
5استادیار، گروه مبانی تعلیم و تربیت، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
چکیده
مقدمه: یکی از ابزارهای پیاده‎سازی اهداف تعلیم و تربیت در سیستم آموزشی، کتب درسی است که می‎تواند اهداف، راهبردها و محتوایی با مسیر مشخص و مدون را در اختیار معلمان قرار دهد. در برنامه درسی ملی، رویکرد، اهداف و راهبردها، جزئی‎تر از سند تحول بنیادین مطرح شده است. در این سند، «رویکرد فطرت‎گرایی توحیدی»، به عنوان رویکرد اصلی مطرح شده و کارکرد حوزه حکمت و معارف اسلامی برای دانش‎آموزان، عمق دادن به اندیشه و ایمان و عمل دینی و سامان دادن به زندگی فردی و اجتماعی بر محور بندگی خدا آورده شده است.
بررسی رویکردها و اهداف برنامه درسی ملی، این پرسش را به ذهن متبادر می‎کند که آیا متخصصان حوزۀ تعلیم و تربیت دینی، رویکرد و اهداف را مطابق با برنامه درسی ملی در انتخاب ساختار و تدوین محتوا به کارگرفته‎اند، چگونه، با چه کیفیت، اولویت و عمقی؟ آیا محتوای موجود، در بهکارگیری اهداف و دستیابی به کارکردها، در کتاب پیام‎های آسمان، موفق عمل کرده است؟ چه نکاتی را می‎توان جهت بهبود کیفیت محتوای کتاب پیام‎های آسمان به صورت مشخص پیشنهاد داد.
روش پژوهش: این پژوهش با رویکرد کیفی و به روش تحلیل داده انجام شده است. ابزار جمع‎آوری داده در این پژوهش، اسنادی است و اسناد مورد بررسی برنامه درسی ملی، راهنمای کتب پیام‎های آسمان دوره متوسطه و کتاب پیام‎های آسمان پایه هفتم است. محتوا و مضمون کتاب‎ها ابتدا به روش تحلیل محتوا با واحد تحلیل مضمون، مورد بررسی قرار گرفته‎اند. جهت بررسی به معیارهای مورد تأکید در سند یعنی درگیری فکری (شناخت فکورانه)، درگیری عاطفی و گره خوردن قلب با معارف (ایمان آگاهانه) و حرکت برای تبدیل ایمان به عمل (عمل ارادی) توجه شده است.
یافته‌ها: ساختار و محتوای کتب از حیث اهداف و ساحت‎های چندگانه (نگرش، گرایش و عمل)، عمق پرداختن به موضوعات (سطح یادگیری)، زیبایی‎شناسی و ویژگی‎های زبانی بررسی شده‎اند. بر این اساس یافته‎ها نشان می‌دهد که از بین ۱۵ درس کتاب پیام آسمان، ۲ درسی که به خداشناسی پرداخته‌اند با پیش‌فرض گرفتن باور به خدا و پذیرش توحید، به صفات خدا پرداخته‌اند و شیوه پردازش این موضوع و عدم تلاش جهت تعمیق نگرش نوجوان نسبت به توحید، سؤالات اساسی نوجوان در مباحث توحیدی را بی‌پاسخ می‌گذارد. در ۲ درسی که به معاد پرداخته، از داستان تمثیلی استفاده شده و محتوا ناظر به ایجاد زمینه برای تعقل و ایجاد انگیزه و تبدیل به عمل است اما در عین حال سؤالات جدی نوجوان که متناسب با فضای جامعه و عصر فناوری و انتقال اطلاعات است، به خوبی پاسخ داده نمی‌شود. ۳ درسی که به راهنماشناسی پرداخته نیز با پیش‌فرض گرفتن باور به اهل بیتb می‌تواند اثرگذار باشد اما منجر به تعمیق ایمان و نگرش نوجوان و پاسخگویی به سؤالات و شبهه‌های مطرح شده درباره امامان معصومb نمی‌شود. ۴ درس به بحث راه و توشه پرداخته که در آنها از زبانی ساده و قابل‌فهم استفاده شده اما از عناصر زیبایی‌شناسی و ایجاد چالش‌های ذهنی که تلنگری برای تفکر و تعمیق باور هستند، استفاده نشده است. برخی تمثیل‌ها در ایجاد انگیزه برای انجام عمل صالح مؤثر هستند. ۴ درس نیز به حوزه اخلاق پرداخته که چهارچوبی منطقی دارد و ارائه الگو کرده است اما از اصول تربیتی اثرگذار مثل تحریک حس کنجکاوی و کشف مفهوم توسط خود نوجوان بهره نبرده است.  در بخش ساختار کتاب نیز ۶۲ درصد محتوا و متن اصلی و بیشتر بدانیم، شامل قصه و داستان‌هایی از زندگی پیامبرn و اهل‎بیتb است و تنها ۲ داستان تمثیلی استفاده شده است.
بحث و نتیجه‌گیری: در این پژوهش محتوا و ساختار، با در نظر گرفتن اهداف و کارکردهای بخش حکمت و معارف در سند ملی، مورد بررسی قرار گرفتند. براساس تحلیل فلسفی حاصل از این بررسی، نقد کتاب پیامهای آسمانی و پیشنهادات جهت بهبود اثرگذاری محتوا، ارائه شده است.
1. میزان تعمیق در دستیابی به دانش، نگرش و رفتار: اثرگذاری محتوا با پیش‎فرض گرفتن وجود باور نسبت به مفاهیم دینی و صرفاً جهت تلنگر، خوب ارزیابی می‎شود؛ اما جهت تعمیق باورها در هر سه حوزه دانش، نگرش و عمل، ضعیف عمل می‎کند. نوع سنجش منطبق بر دروس فنی و مهارتی تبیین شده است.
2. اولویت موضوعات در تناسب با سن و شرایط دنیای مدرن:محتوا به اندازه کافی به دغدغه‌ها و مسائل روزمره نوجوانان نمی‌پردازد و همچنین به نقش رسانه‎ها و تغییرات اجتماعی توجه نکرده و از روش‎های جدید و خلاق در ارائه محتوا بهره نبرده است.
3. ویژگی‎های فلسفی -تربیتی محتوا: محتوا پرسش‎محور و ایجادکننده شرایط برای تفکر نیست. داستان‎ها مستقیم و مثال‌ها به اندازه کافی چالش‌برانگیز و مرتبط با زندگی نوجوانان نیستند.
4. ویژگی‎های زیبایی‎شناختی و هنری محتوا: زبان و ساختار متن به اندازه کافی جذاب و تأثیرگذار نیست. سه ضلع شناخت، عاطفه و عمل، توأمان می‎توانند در دستیابی به اهداف تربیتی کمک‎رسان باشند.
چند پیشنهاد کلی حاصل از این پژوهش ارائه می‎شود:
- حرکت به سمت پرسش‎گری و تفکر انتقادی و طرح موضوعات چالشی در ابتدای هر بحث؛
- ارائه تمرین‌های مرتبط با خودشناسی جهت تقویت بعد هویتی و هویت دینی فردی و اجتماعی در نوجوان؛
- استفاده از رویکردهای فلسفی - عرفانی جهت تقویت نگرش توحیدی دانش‌آموزان؛
- متناسب‌سازی محتوا و ابزار کمکی آموزشی و تربیتی با نیازهای نوجوان و عصر تکنولوژی؛
- تغییر روش‌های ارزیابی و عبور از ارزیابی مبتنی بر حفظیات به سمت اثرگذاری حقیقی و خودارزیابی معنوی و اخلاقی نوجوان.
کلیدواژه‌ها
تحلیل محتوا؛ کتاب پیام‎های آسمان؛ رویکرد و اهداف؛ برنامه درسی ملی
مراجع
  1. آرمند، محمد. (1399). «نقدی بر کتاب پژوهش و نگارش کتاب درسی»، پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه‎های علوم انسانی، (20)10: 1-17.

www.sid.ir/paper/526307/fa

https://doi.org/10.22075/jlrs.2022.7093

  1. باقری، خسرو. (1379). «تربیت دینی در برابر چالش قرن بیست و یکم». مجله تربیت اسلامی، پرتال جامع علوم انسانی، 3، 13-36.

www.sid.ir/paper/449635/fa

  1. باقری، خسرو و زهره خسروی. (1385). «بررسی تطبیقی عاملیت آدمی در نظریه اسلامی در باب عمل و نظریه انتقادی هابرماس». مجله حکمت و فلسفه، 3(2): 7-22.

Doi 10.22054/wph.2006.6674.2(7), 7-22.  

  1. حاجیانی، فهیمه؛ رحمانی، جهانبخش و محمدرضا شمشیری. (1400). «قالب‎های هنری دین در زیبایی‎شناسی هگل و دلالت‌‎های تربیتی آن؛ انعکاس در هنر مجسمه سازی». مجله مطالعات هنر اسلامی، 44(18): 131-149.

doi:10.22034/ias.2020.249270.1359.18(44), 131-149

  1. خادمی، سولماز. (1393). «تحلیل محتوای برنامه درسی دین و زندگی دوره متوسطه از نظر میزان توجه به نیازهای اجتماعی دانش‎آموزان». پایان‎نامه دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت.
  2. رجبی‎زاده، مرضیه؛ دانشمند، بدرالسادات و اصغر سلطانی. (1398). «ارائه الگوی برنامه درسی تربیت دینی مبتنی بر یادگیری هیجانی -اجتماعی در دوره متوسطه از دیدگاه معلمان». آموزش و ارزشیابی، 45(12): 85-110.

www.sid.ir/paper/183592/fa

  1. زارب، ژانت. م. (1393). ارزیابی و شناخت - رفتار درمانی نوجوان، مترجمان خدایاری‎فر، محمد و عابدینی، یاسمین، تهران: انتشارات رشد.
  2. سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس و الهه حجازی. (1383). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، تهران: انتشارات آگه.
  3. ساروخانی، باقر. (1378)، روش‎های تحقیق در علوم‎اجتماعی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  4. سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، دفتر تألیف کتاب‌های درسی عمومی و متوسطه نظری. (1394). راهنمای معلم پیام آسمان. تهران: چاپ و نشر کتاب های درسی ایران.
  5. شمشیری، بابک و شهرزاد شاه‎سنی. (1392). «تحلیل محتوای کتاب‎های دین و زندگی دوره دبیرستان براساس میزان برخورداری آنها از مؤلفه‎های وحدت اسلامی». دوفصلنامه علمی - پژوهشی تربیت اسلامی، 17(8): 7-28.

www.islamicedu.rihu.ac.ir/article_1.html

  1. شورای عالی آموزش و پرورش. (1391). برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران. سازمان پژوهش و برنامه‎ریزی آموزشی.
  2. عابدی، فاطمه؛ منادی، مرتضی؛ خادمی، ملوک و علیرضا کیامنش. (1397). «تحلیل محتوای کتاب‌های دین و زندگی دوره متوسطه با تأکید بر شاخص‎های تربیتی در برنامه درسی ملی». مجله تعلیم و تربیت، 34(135): 101-120.

www.qjoe.ir/article-1-1229-fa.html

  1. غلام‎پور، میثم؛ مهرمحمدی، محمود و نسرین اوضاعی. (1400). «تبیین تربیت هنری از دیدگاه دیویی و بررسی آن از منظر آراء اندیشمندان». مطالعات برنامه درسی، 16(60): 7-36.

https://www.jcsicsa.ir/article_131801.html

  1. فاضلی، مهبود و ریحانه نصراصفهانی. (1398). «بررسی اصول و معیارهای بازنویسی در ادبیات کودکان و نوجوانان (مطالعه موردی: بازنویسی‎های شاهنامه فردوسی)». مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، 10(1): 149-172.

doi:10.22099/jcls.2018.21849.1410, 10(1), 149-172  

  1. گال، مردیت؛ بورگ، والتر و جویس گال. (1383). روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناسی، ترجمه جمعی از مؤلفان، زیر نظر نصراصفهانی، احمدرضا، تهران: نشر دانشگاه شهید بهشتی.
  2. مزیدی، محمد و محبوبه شفیعی. (1395). «تحلیل محتوای کتاب‎های دین و زندگی دوره متوسطه بر مبنای مقوله‎های مفاهیم اساسی هفت‎گانه در کتاب راهنمای تدریس و مؤلفه‎های 24 گانه اهداف در قلمرو باورها و گرایش‎ها». پژوهش‎های برنامه درسی، انجمن مطالعات برنامه درسی، 6(1): 67-99.

www.civilica.com/doc/1013198

  1. متقی، زهره؛ نصرتی هشی، کمال و محمد نجفی. (1394). «تحلیل محتوای کتب درسی دینی دوره متوسطه با تأکید بر رویکرد تربیتی محبت اهل بیتb». مشرق موعود، 36(9): 103-124.

www.sid.ir/paper/150944/fa

  1. نجفی، حسن؛ سبحانی‎نژاد، مهدی و رضا جعفری هرندی. (1394). «تحلیل محتوای کتاب‎های دین و زندگی دوره متوسطه از لحاظ میزان توجه به مباحث سبک زندگی اسلامی مبتنی بر سوره حجرات». اندیشه‎های نوین تربیتی، 1(11): 79-101.

doi: 10.22051/jontoe.2015.391.11(1), 79-101

  1. نوذری، محمود. (1401). تربیت دینی در دبستان و دبیرستان، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

 

References

  1. Aabedi, F. Monadi, Ph.D, M. Khaademi, Phd, M. & Kiamanesh, Ph. D, A. (2018). Content Analysis of High School Textbooks on Religion and Life with Respect to the Standards Set by the National Curriculume, Journal of Education and Training. 34 (3). 101-120. [In Persian].

Available online a  http://qjoe.ir/article-1-1229-fa.htm.

  1. Armand, m. (2020). Critical Studies in Texts & Programs of Human Sciences, Institute for Humanities and Cultural Studies (IHCS) Monthly Journal, 20(10), 1-17. [In Persian].

Available online at www.sid.ir/paper/526307/fa.

  1. Bagheri, kh. & khosravi. Z. (2006). A comparative study of human agency in the Islamic theory of action and critical theory, Habermas, Hekmat va Falsafe (Wisdom and Philosophy), 3. 7-22. [In Persian].

Available online at  doi:10.22054/wph.2006.6674.2(7), 7-22.

  1. Bagheri, kh. (2000). Religious Education in the Face of the Challenges of the 21th Century, Applied Issues in Islamic Education, 3, 13-36. [In Persian].

Available online at www.sid.ir/paper/449635/fa.

  1. Ene, I. & Barna, I. (2015). Religious education and teachers’ roles in students’ formation towards social integration. Procedia -Social and Behavioral Sciences, 180, 30–35.

Available online at : doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.03.101.

  1. Ene, I., & Barna, I. (2015). Religious education and teachers’ roles in students’ formation towards social integration. Procedia -Social and Behavioral Sciences, 180, 30–35.

https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.03.101.

  1. Fazeli, m. & Nasr Esfahani, r. (2019). Study of Principles and Criteria of Rewriting in Children and Young Adult Literature (Case Study: Rewritings of Ferdowsi's Shahnameh). Journal of Children’s literature Studies, 10(1), 149-172. [In Persian].

doi: 10.22099/jcls.2018.21849.1410, 10(1), 149-172.

  1. Gall, M. D., Borg, W. R., & Gall, J, P Joyce P. (2004). Educational research:An introduction (8th ed) Pearson.
  2. Gholampour, m. mehrmohammadi, m. Ozayi, n. (2021). Art Education from Dewey's Point of View and a Critical Study of from the Scholars’ Perspectives.Journal of Curriculum Studies, 16(60), 7-36.

Available online at: https://www.jcsicsa.ir/article_131801.html.

30. Hajiyani, f. Rahmani, j. &  Shamshiri, m. (2021). The Artistic Forms of Religion in Hegel's Aesthetics and its Educational Implications and its Reflection in the Art of Sculpture, Islamic Art Studies, 18(44), 131-149. [In Persian]

Available online at doi: 10.22034/ias.2020.249270.1359.18(44), 131-149.

  1. S. (2014). An Analysis of the Religious Studies Curriculum for Secondary School in Term of Addressing Students’ Social Needs, Thesis of Marvdasht Islamic Azad University.

Available online at www.sid.ir/paper/897517/fa.

  1. Mazidi, M., & Shafiei, M. (2016). Content analysis of religion and life books in secondary school based on the categories of the seven basic concepts in the teaching guide book and the 24 components of the goals in the realm of beliefs and tendencies. Curriculum Research, 6(1), 67-99.
  2. Mottaghi, Z., Nosrati Heshi, K., & Najafi, M. (2015). Content analysis of religious textbooks in secondary school with emphasis on the educational approach of Ahl al-Bayt's love. Mashreq-e-Mawoud, 9(36), 103-124.
  3. Najafi, h. Jafari Harandi, r. & Sobhani Nejad. M. (2015). Content Analysis of Theology Textbooks in High School Regarding the inclusion of Topics of Islamic Life Style Mentioned in Ĥujurāt Surah, New Educational Thoughts. 11(1), 79-101 [In Persian].

Available online at doi: 10.22051/jontoe.2015.391.11(1), 79-101.

35. Nozari, M. (2021). the islamic approach to stages of relious development: From Birth to eighteen years old. Qom: Research Institute of Hawzah and University, Farhangian University.

  1. Nozari, M. (2022). Religious education in elementary and high school. Qom: Research Institute of Hawzah and University.
  2. M. Daneshmand, b. & Soltani. A. (2019). Emotional Learning in Secondary Education from Teachers’ Points of view, Educational and Evaluation, 12(45), 85-110. [In Persian]

Available online at www.sid.ir/paper/183592/fa.

  1. Saroukhani, b. (1999). The Practice of Social Research, Tehran: Institute for Humanities and Culchral Studies. [In Persian].
  2. Shamshiri, b. shah sonni. sh. (2013). Content Analysis of the Textbooks Entitled ‘Religion and Life’ Secondary School Textbook: Islamic Unity Parameter, 8(17), 7-28. [In Persian].

Available online at www.islamicedu.rihu.ac.ir/article_1.html.

  1. Supreme Concil of Education. (2012). National Curriculum of the Islamic Republic of Iran. Organization for Educational Research and Planning. [In Persian].
  2. Zarb, J. M. (2014). Cognitive-behavioral assessment and therapy with adolescents. M. khodayari-Far & Y.Abedini, Trans. Tehran:Roshd Publications.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 204
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 63