تعداد نشریات | 8 |
تعداد شمارهها | 299 |
تعداد مقالات | 2,240 |
تعداد مشاهده مقاله | 5,050,388 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,528,623 |
مدل مفهومی پندارهزدایی از دنیا (ابطال تصویرپردازی ساختگی از دنیا) در والدگری معنوی خداسو | ||
فصلنامه علمی تربیت اسلامی | ||
دوره 20، شماره 51، فروردین 1404، صفحه 105-127 اصل مقاله (1.87 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/edu.2025.10511.2953 | ||
نویسندگان | ||
محمد حسین حق شناس* 1؛ مسعود جانبزرگی2؛ مصطفی عرب پور3 | ||
1دانشجوی دکتری روانشناسی عمومی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران | ||
2استاد گروه روانشناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران. | ||
3دانشجوی دکتری روانشناسی عمومی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران. | ||
چکیده | ||
مقدمه و اهداف: تصورات نادرست از دنیا، ناشی از خطاهای شناختی و باورهای نادرست، زمینهساز مشکلات روانشناختی و معنوی است. این باورهای هستهای در متون رواندرمانگری، بهویژه درمانهای شناختی مورد توجه قرار گرفتهاند. خطاهای شناختی منجر به شکلگیری تصورات نادرست از دنیا، مانند جداسازی دنیا از آخرت، تحریف واقعیت دنیا به عنوان بازیچه، انکار آخرت و درهمآمیختگی آن با مکافاتهای دنیوی، ناسازگارانگاری عمل دنیا و آخرت، و سرمایهگذاری عاطفی صرف بر دنیا و غفلت از آخرت میشود. این تصورات نادرست، مانع از ارتباط صحیح با دنیا شده و خسارات مادی و معنوی به بار میآورد. از این رو، شناخت صحیح از دنیا ضروری است، در حالی که این شناخت در روشهای تربیتی موجود به درستی شکل نمیگیرد و والدین در ایجاد آن در ذهن فرزندان غفلت میکنند. شناخت ماهیت هستی، پیشنیاز رشد فردی و معنوی و آمادگی برای حیات جاودان است و مستلزم فرایند تربیتی مداوم با تمرکز بر ابعاد فکری، روحی و معنوی است. در والدگری معنوی خداسو، فرزندان باید درک درست و واقعی از دنیا داشته باشند و از تصویرسازیهای ساختگی مصون بمانند. در والدگری معنوی خداسو، دو مفهوم اساسی «پنداره» (تصورساختگی) و «پنداشت» (مفهوم واقعی و تجربه شده) وجود دارد. دنیاپنداره، ساختار شناختی فرد از دنیاست که تحت تأثیر عوامل مختلف، از جمله تعاملات اولیه با والدین، شکل میگیرد و دارای کارکردهای روانشناختی خاصی است. این ساختار ذهنی، قابل شکلدهی و مدیریت است. ناهمگونی پندارهها با پنداشتها میتواند زمینهساز آسیبهای روانشناختی و معنوی باشد. دنیا میتواند نقش مثبت و منفی داشته باشد و خوب یا بد بودن آن به زاویه دید و برداشت ما بستگی دارد. روش: پژوهش حاضر با هدف تدوین مدل مفهومی پندارهزدایی از دنیا (ابطال تصویرسازی ساختگی از دنیا) در والدگری معنوی خداسو در دو مرحله کیفی و کمی انجام شده است. مرحله اول: تدوین پیشنویس مدل مفهومی است که از روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد تفسیری برای استخراج مؤلفههای مفهومی پندارهزدایی از دنیا در متون اسلامی استفاده شد. تحلیل محتوا با تمرکز بر جملات توصیفی-تبیینی و با بهرهگیری از حوزههای معنایی انجام گرفت. بدین منظور، با بررسی مضمون اصلی جملات و مقولهبندی آنها، به درک عمیقتری از ساختار پندارهزدایی در والدگری معنوی خداسو دست یافته شد. واحدهای تحلیل را جملات توصیفی-تبیینی موجود در آیات و روایات مرتبط با ریشههای «دنو»، «دنی»، «بنو» و «ولد» تشکیل میدادند. در تحلیل متون دینی، روش کلاسیک مطالعات دینی شامل مراحل تشکیل خانواده متون (قرآن و حدیث)، اطمینان از صدور حدیث، تعیین اعتبار کتب، فهم مفردات، فهم ترکیبات و بررسی قرائن به کار رفت. روایات در دو مرحله غربال شدند؛ ابتدا، اعتبار کتاب بر اساس ۱۲ ملاک دستهبندی کتب روایی بررسی و روایات کتب درجه "ج" حذف شدند. سپس، ارتباط مفهومی روایات با ملاکهای پژوهش بررسی و روایات فاقد ارتباط کامل حذف شدند. برای تحلیل کیفی دادهها، از شیوه مقولهبندی استفاده شد و مفاهیم پنهان و آشکار موجود در دادهها با روش شمارش دادهها و رویکرد کیفی دادهها شناسایی و طبقهبندی شدند. در مرحله دوم به منظور ارزیابی روایی محتوایی مدل مفهومی، از نظرات سه کارشناس متخصص استفاده شد و کارشناسان میزان ضرورت و مناسب بودن هر مؤلفه را ارزیابی کردند. نتایج: این پژوهش با هدف ترسیم مدل مفهومی پندارهزدایی از دنیا و ابطال تصویرسازیهای ساختگی از آن در چارچوب والدگری معنوی خداسو انجام شده است. یافتهها نشان میدهند که در متون دینی، جهانبینی خاصی در مورد دنیا وجود دارد که متفاوت از دیدگاههای رایج در روانشناسی عمومی است. این جهانبینی، با ایجاد ساختاری ذهنی، فرد را برای پذیرش مفاهیم دینی آماده میکند. مدل پندارهزدایی از دنیا از دو مؤلفه اصلی تشکیل شده است: دنیاپندارهها و دنیاپنداشت. دنیاپندارهها شامل تصورات نادرست از دنیا مانند تعلقپذیری، امن دانستن، بزرگپنداری، نزدیکپنداری، همسانپنداری با آخرت و پایدار دانستن آن است. این پندارهها از طریق روش معکوسسازی از فهم روانشناختی متون دینی استخراج شدهاند و با استناد به آیات و روایات، نادرستی آنها تبیین شده است. برای مثال، تعلقپذیری به دنیا با تأکید بر موقتی و ناپایدار بودن آن نفی میشود. در مقابل، دنیاپنداشت، نگرش صحیح و واقعبینانه به دنیا به عنوان گذرگاهی برای جبران فرصتها و کسب توشه آخرت است. این نگرش، دنیا را به عنوان مزرعه آخرت و محلی برای عبادت و بندگی خداوند معرفی میکند. پندارهزدایی از دنیا زمانی محقق میشود که فرد در عین زندگی در دنیا، آن را به عنوان گذرگاهی برای آخرت درک کند و از پندارههای نادرست فاصله بگیرد. شکل زیر گویای تبدیل پندارههای دنیا به پنداشت از دنیا است که در نهایت پندارهزدایی محقق میشود که تحت عنوان مدل مفهومی پندارهزدایی از دنیا در والدگری معنوی خداسو نشان میدهد. روایی محتوای مدل با استفاده از شاخصهای CVI و CVR و نظر سه کارشناس خبره روانشناسی بررسی شد. نتایج نشان داد که تمامی مؤلفهها از روایی بالایی (بالاتر از ۰/۹۹) برخوردارند و با مستندات دینی مطابقت دارند. این مدل میتواند به والدین در ارائه تصویری صحیح از دنیا به فرزندان و تربیت معنوی آنها کمک کند. بحث و نتیجهگیری: در اندیشه اسلامی، مفهوم دنیا شامل ابعاد هستیشناختی و روانشناختی است. از نظر هستیشناختی، دنیا به عنوان "عالم ناسوت" و پایینترین مرتبه در سلسله مراتب وجودی توصیف میشود، که این بدان معنا نیست که بیارزش است، بلکه به لحاظ محدودیت و تغییرپذیری، در مقایسه با عوالم بالاتر (مانند عالم ملکوت) قرار دارد. جنبه روانشناختی دنیا به تجربیات فرد از آزمایشها و چالشها مرتبط است. دنیا به عنوان سرای فانی و گذرا، همواره با تغییر و زوال همراه است و این آگاهی میتواند اثرات متضادی بر انسان داشته باشد؛ از اضطراب و ناامیدی تا قدردانی و معناداری. همچنین، دنیا به عنوان "دارُالاِبتِلاء" یا سرای آزمونها در نظر گرفته میشود. این آزمونها جوانب گوناگونی دارند، از جمله صبر و شکرگزاری، که در مواجهه با چالشها، میتواند به رشد شخصیت منجر شود. از بعد روانشناسی، تعادل هیجانی-معنوی در مواجهه با این چالشها یافت میشود، که نشاندهنده ارتباط میان عقل و احساسات امید و خوف است. بنابراین، برای تغییر رغبت انسان از دلبستگی به دنیا، باید الگوی توجه را به سوی ناپایداری دنیا و پایداری آخرت معطوف کرد. این تغییر نیازمند شناخت و یقین است و متون دینی نقش مؤثری در تربیت انان ایفا میکنند. در نهایت، فرزندان باید درک کنند که دنیا محل گذرا و موقتی است و ارزش واقعی در آخرت یافت میشود و این وضعیت، تعادل هیجانی-معنوی آنها را در مسیر تعالی حفظ خواهد کرد. | ||
کلیدواژهها | ||
پندارهزدایی از دنیا؛ دنیاپنداشت؛ والدگری معنوی خداسو؛ مدل مفهومی | ||
مراجع | ||
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 302 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 194 |