تعداد نشریات | 8 |
تعداد شمارهها | 299 |
تعداد مقالات | 2,240 |
تعداد مشاهده مقاله | 5,050,411 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,528,633 |
واکاوی نرخهای پرداختی در زکات و خمس؛ رهیافتی برای نظام مالیاتی ایران | ||
جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی | ||
دوره 21، شماره 44، دی 1403، صفحه 129-151 اصل مقاله (1.83 M) | ||
نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/iee.2024.10338.2438 | ||
نویسندگان | ||
سیداحمد عاملی1؛ ایمان رفیعی پیشوری* 2 | ||
1استادیار، دانشکده اقتصاد، دانشگاه خوارزمی، تهران. ایران. | ||
2فارغالتحصیل دکتری، گروه اقتصاد، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران. | ||
چکیده | ||
مقدمه و اهداف: نظام پرداختهای اجباری صدر اسلام مشتمل بر انواع پرداختها بوده که هرکدام ویژگیهای خاص خود را داشته است. در این میان زکات و خمس دو پایه مهم برای تأمین مالی هزینهها در صدر اسلام بودهاند که در چهارچوب نرخها و معافیتهای خاصی قرار گرفتهاند. منظور از دوره صدر اسلام بازه زمانی دوران بعثت تا عصر تابعین یعنی دوران پیامبرn تا عصر امویان یا بهطور گستردهتر تا دوره اَتباع تابعین یعنی عصر اول خلافت عباسی است (عزیزی، 1398). حکومتها در آن دوران نیز برای اداره مخارج خود مردم را مجبور به پرداخت وجوهی میکردند تا بتوانند امور کشور را رسیدگی کنند و در اصطلاح، کشورداری کنند؛ چیزی که شارع نیز به آن توجه داشته و زکات ابدان، زکات اموال و خمس را مبتنیبر آن واجب کرده تا بخشی از آن به دولت اسلامی تعلق گیرد و بخشی مستقیماً به تحقق اهداف دولت اختصاص یابد. با تکیه بر تعریف مالیات مبنیبر پرداخت اجباری، که توسط حکومت بر افراد یا نهادها تحمیل میشود (کاکس و دیگران، 2024)، زکات و خمس را بهعنوان دو پرداختی واجب صدر اسلام که ازطرف شارع وضع شده در نظر میگیریم. براکتهای مالیاتی در نظام پرداخت اجباری اسلام با معیار نصاب تعیین میشوند. نصاب مقدار زکاتی را بیان میکند که در هر قلم از اقلام زکوی باید پرداخت شود. واکاوی این مقادیر، با کشف مقاصد شریعت در نظام مالیاتستانی عصر نبویn، الهامبخش رهیافتهایی برای نظام مالیاتی جامعه اسلامی خواهد بود که هدف این مقاله را شکل میدهد. روش پژوهش: این پژوهش از روش تحقیق کمّی و کیفی بهره برده و ماهیت کاربردی دارد و با روش توصیفی تحلیلی به گردآوری اطلاعات کتب و مقالات ازطریق مطالعات کتابخانهای و سامانههای علمی پرداخته است. برای نیل به هدف مقاله پرداختهای اجباری زکات و خمس، تبیین و نصابهای آنها بررسی شده است. در بررسی نصابهای زکات و خمس، مقایسهها و همسانسازیهایی صورت گرفته تا مقادیر معادلی بهدست آید و الگوهای نصابها کشف و استخراج شود. بخشی از این کار به کمک رابطههای ریاضی و استفاده از جدول تناسب صورت پذیرفته و در این جهت مظنهگیری برخی نسبتها ازطریق مراجعه به بازار مجازی تحقق یافته است. درنهایت، نتایج حاصل، به نمودارهایی منتقل شد تا استنباط و استفاده از آنها آسانتر و با اطمینان بیشتری انجام شود. نکته پایانی در روش پژوهش این است که در بخشی از مقاله که مبتنیبر نظرات فقهی فقها بوده، به اقوال مشهور اکتفا شده و از ورود به اختلافات فقهی خودداری شده است. همچنین، نظرات فقهی اهلسنت نیز بهدلیل اختلاف در مبانی مورد توجه قرار نگرفته؛ اگرچه بررسیها نشان از تأیید یافتههای پژوهش در فقه اهلسنت دارد که مورد استفاده اغلب کشورهای اسلامی است. یافتهها: تحلیل نصابهای زکات و خمس، رهیافتهایی را حاصل آورده که برخی از آنها به این قرار است: روایات باب زکات[1] و مقادیر زکات نشان میدهد، شارع دقت عقلی را در تعیین مقدار مال زکوی و زکات آن مورد توجه قرار نداده و بیشتر به سهولت پرداخت زکات از طرف مؤدیان اهمیت داده است. در نظام اسلامی باید نرخهای پایین، بر بخش تولیدی شامل تولید کالاها یا محصولات اساسی جامعه وضع شده و بر بخشهای خدمات و بازرگانی نرخهای بالا وضع شود. همچنین، با رویکرد دیگری میتوان گفت: در بخش تولید کالایی، نرخهای پایین و در بخش درآمد اشخاص و خانوار، نرخهای بالای مالیاتی توصیه میشود. بهعلاوه، در بخش کشاورزی نرخهای بالاتری نسبت به دامداری توصیه میشود و دامهای سبک نرخهای پایینتری نسبت به دامهای سنگین دارند. شیوه دریافت و پرداخت وجوه زکات و خمس، هم با واسطهگری دولت و هم بدون حضور او انجام میشده و شارع تأکید خاصی روی هیچکدام از این دو نداشته است. دارایی مالی نیز مورد توجه شارع قرار داشته و فقط از داراییهای غیرمالی، مالیات گرفته نشده است. پولی و مقداری بودن پرداختی زکات و خمس پذیرفتنی است و ترجیحی نسبت به یکدیگر ندارد. در نظام مالیاتی اسلام، با تعیین براکتهای مشخص در پایههای مالیاتی مجزا، از ابزار نرخ مالیاتی تنازلی استفاده شده تا تولیدکننده را ترغیب نماید که با تولید بیشتر یا کسب درآمد بیشتر، مشمول نرخ مالیاتی کمتری شود و از این راه سود بیشتری به دست آورد. با توجه به ماهیت و نوع پایه مالیاتی، نرخهای ثابت و تنازلی مالیاتی توجیهپذیر است. بحث و نتیجهگیری: در اسلام بهدلیل ایجاد توازن و دوری از گردش اموال در دست سرمایهداران، پرداختیهای واجب و مستحب متعددی تعیین شده تا هم فقرا و محرومان، شریک اموال ثروتمندان شوند و هم نیازهای مالی حکومت اسلامی تأمین شود. در میان پرداختهای واجب، برخی از آنها مانند زکات و خمس بهمثابه مالیات در عصر حاضر هستند؛ زیرا جنبه اجباری ازسوی شارع دارند؛ همانطورکه مالیات، اجبار از ناحیه دولت دارد. یافتههای نظام مالیاتی صدر اسلام نشان میدهد دولت اسلامی در جمعآوری و توزیع درآمدهای حاصل از پرداختهای واجب، هم میتواند تصدیگری کند و هم اینکه دستکم در برخی از موارد صرفاً نقش هدایتگری، سیاستگذاری و نظارتی را برعهده گیرد و ازطریق فعالیت داوطلبانه افراد در قالبهای فردی یا سمنها تجهیز و تخصیص منابع زکوی انجام پذیرد و به تبع هزینههای دولت کاهش یابد. در نظام مالیاتی اسلامی دارایی مالی مانند درهم و دینار و هم دارایی غیرمالی ازجمله دام و غلات مشمول پرداخت مالیات شدهاند و مالیات منحصر در نوع خاصی از آنها نیست. همچنین، پرداخت هر مورد از مواردی که زکات یا خمس به آن تعلق گرفته نیز لزوماً در نوع خاصی از کالا یا مال منحصر نیست. پس از نظر شارع مقداری یا پولی بودن پرداختی مالیاتی موضوعیت نداشته بلکه بهعنوان تسهیلگری برای مؤدی طریقیت دارد. این وضعیت نشان میدهد نظام مالیاتی از نوعی انعطاف در پرداخت مالیاتی برخوردار است که ثمره آن راحتی و آسایش مؤدی مالیاتی خواهد بود؛ زیرا از اموال در دسترس خود اقدام به پرداخت خواهد کرد و زحمت تبدیل آن برعهدهاش نیست. ثمره چنین سیاستی، افزایش مؤدیان مالیاتی و درنتیجه افزایش درآمد دولت و آبادانی خواهد شد. تقدیر و تشکر: نویسندگان از داوران ناشناس و همچنین از پژوهشکده امور اقتصادی که حامی این پژوهش بوده است، تشکر میکنند. تعارض منافع: نویسندگان هیچگونه تعارض منافعی برای اعلام مرتبط با محتوای این مقاله ندارند. | ||
کلیدواژهها | ||
نظام مالیاتی؛ اسلام؛ زکات؛ خمس؛ نصاب. | ||
مراجع | ||
* قرآن کریم.
https://sid.ir/paper/893432/fa
doi: 10.30497/IES.2015.1754
doi: 10.30497/IFR.2021.240202.1590
https://www.hashemishahroudi.org/fa/lessons/2/458
https://www.britannica.com/money/taxation
https://www.hashemishahroudi.org/fa/lessons/458/2
https://www.investopedia.com/terms/p/progressivetax.asp.
https://www.investopedia.com/terms/p/proportionaltax.asp. December 03, 2023.
https://www.investopedia.com/terms/r/regressivetax.asp#:~:text=The%20term%20regressive%20tax%20refers,%2D%20and%20high%2Dincome%20earners. February 06, 2024.
https://www.slideshare.net/uploadpdfbooks/s2130753 [In Persian]
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 277 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 116 |