پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات8
تعداد شماره‌ها299
تعداد مقالات2,240
تعداد مشاهده مقاله5,050,387
تعداد دریافت فایل اصل مقاله3,528,622
حسینی رمقانی, نسرین السادات, مرادیانی, سیده خدیجه, زارعی توپخانه, محمد, قلی پور, محمد. (1404). بررسی اثربخشی گروه‌درمانی معنوی با رویکرد اسلامی بر کاهش اضطراب و نگرانی دانشجویان دختر مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19(36), 77-93. doi: 10.30471/psy.2024.2503.1218
نسرین السادات حسینی رمقانی; سیده خدیجه مرادیانی; محمد زارعی توپخانه; محمد قلی پور. "بررسی اثربخشی گروه‌درمانی معنوی با رویکرد اسلامی بر کاهش اضطراب و نگرانی دانشجویان دختر مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر". جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19, 36, 1404, 77-93. doi: 10.30471/psy.2024.2503.1218
حسینی رمقانی, نسرین السادات, مرادیانی, سیده خدیجه, زارعی توپخانه, محمد, قلی پور, محمد. (1404). 'بررسی اثربخشی گروه‌درمانی معنوی با رویکرد اسلامی بر کاهش اضطراب و نگرانی دانشجویان دختر مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر', جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19(36), pp. 77-93. doi: 10.30471/psy.2024.2503.1218
حسینی رمقانی, نسرین السادات, مرادیانی, سیده خدیجه, زارعی توپخانه, محمد, قلی پور, محمد. بررسی اثربخشی گروه‌درمانی معنوی با رویکرد اسلامی بر کاهش اضطراب و نگرانی دانشجویان دختر مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 1404; 19(36): 77-93. doi: 10.30471/psy.2024.2503.1218

بررسی اثربخشی گروه‌درمانی معنوی با رویکرد اسلامی بر کاهش اضطراب و نگرانی دانشجویان دختر مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر

مطالعات اسلام و روانشناسی
دوره 19، شماره 36، فروردین 1404، صفحه 77-93    اصل مقاله (1.53 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/psy.2024.2503.1218
نویسندگان
نسرین السادات حسینی رمقانی1؛ سیده خدیجه مرادیانی* 2؛ محمد زارعی توپخانه3؛ محمد قلی پور4
1دکترای روان‌شناسی، مدرس مدعو دانشگاه فرهنگیان، فارس، ایران.
2استادیار گروه علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.
3استادیار گروه خانواده، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
4کارشناس ارشد تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
چکیده
مقدمه و هدف: اختلال اضطراب فراگیر از شایع‌ترین اختلالات اضطرابی و فرایندهای اصلی آن انعکاس فرایندهای بنیادین همه اختلالات اضطرابی است (ولز،  2013). اضطراب، نگرانی یا علائم فیزیکی سبب اختلال در عملکرد اجتماعی یا شغلی می‌شود، رنج و عذاب درون‌ذهنی برای فرد ایجاد و حوزه‌های مهم زندگی فرد را مختل می‌کند. نتایج تحقیقات بیانگر این است که در دانشجویان، شیوع اختلال اضطراب فراگیر بیش از سایر اختلالات اضطرابی است و دانشجویان دختر نسبت به دانشجویان پسر به احتمال بیشتری این اختلال را نشان خواهند داد (رشتبری و همکاران، 1398). از بین همه اختلالات اضطرابی، اضطراب فراگیر اختلالی است که اثربخشی درمانی کمتری دارد (نیومن و فیشر،  2013). یکی از مهم‌ترین دلایل در عدم توفیق رویکردهای درمانی، توجه نداشتن به زمینه‌های فرهنگی، باورها و ارزش‌های درون‌فرهنگی است؛ بدین علت که روان‌درمانی و کارآیی آن به میزان هماهنگی با زمینه‌های فرهنگی و اعتقادی افراد تحت درمان بستگی دارد (لوونتال،  2006).
امروزه موج تازه‌ای از مطالعات، متوجه بررسی تأثیر درمان‌های معنوی بر کاهش فشارهای روانی شده است (کوئینگ،  2012). تحقیقات فراوانی درباره اثربخشی درمان‌های معنوی در حیطه سلامت روان و کاهش فشارهای روانی انجام شده است؛ اما تحقیقات اندکی در مورد تأثیر مداخلات مبتنی بر معنویت بر اختلال اضطراب فراگیر انجام شده است. با توجه به نقش گسترده معنویت و مذهب بر سلامت روان و کاهش اضطراب و همچنین نقش پررنگ مذهب در کشور ما پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی گروه‌درمانی معنوی با رویکرد اسلامی بر کاهش علائم اضطراب و نگرانی در دانشجویان دختر مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر انجام شد.
روش: این پژوهش از نوع طرح‌های آزمایشی با پیش‌آزمون ـ پس‌آزمون و گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان مشغول به تحصیل دختر مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر دانشگاه لرستان در سال تحصیلی 1395-1394 بود. در این پژوهش به شیوه نمونه‌گیری خوشه‌ای یک مرحله‌ای 712 نفر از دانشجویان دانشگاه لرستان پرسشنامه اختلال اضطراب فراگیر را تکمیل کردند، سپس با توجه به نقطه برش پرسشنامه و  مصاحبه بالینی 34 نفر دانشجو مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر انتخاب شدند. از پرسشنامه‌های اضطراب بک و نگرانی پنسیلوانیا برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده شد. روش اجرا نیز به این صورت بود که پس از مراحل تشخیص و نمونه‌گیری برای دانشجویان دارای شرایط لازم، جلسه معارفه‌ای برگزار و رضایت آنها برای شرکت در جلسات مداخله و همکاری در پژوهش جلب شد. سپس اعضای منتخب به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند و پیش‌آزمون بر روی آنها اجرا شد. در مرحله بعدی دانشجویان گروه آزمایش در برنامه گروه‌درمانی معنوی با رویکرد اسلامی کوپانی (1393) شرکت کردند. این برنامه از راه مشورت با اندیشمندان حوزوی و دانشگاهی و منابع معتبر به منظور کاربرد برای اختلالات اضطرابی تهیه‌ شده بود که در هشت جلسه دوساعته به صورت هفتگی و مدت دوماه در روزهای تعیین‌شده برگزار شد. در جلسات آموزشی از شیوه‌هایی چون بحث گروهی، ارائه الگو یا سرمشق در قالب داستان‌هایی برخاسته از قرآن، متون دینی و ادبی و تکالیف خانگی استفاده به عمل آمد. گفتنی است پس از اجرای پس‌آزمون، یک دوره فشرده گروه‌‌درمانی معنوی با رویکرد اسلامی در سه جلسه برای گروه کنترل اجرا شد.
نتایج: شاخص‌های آمار توصیفی (میانگین و انحراف استاندارد) و آمار استنباطی (تحلیل کواریانس یک متغیره) با استفاده از نسخه 23 نرم‌افزار SPSS، مورد بررسی قرار گرفتند. پیش‌فرض‌های توزیع نرمال نمرات و همسانی واریانس-های متغیرهای وابسته که از پیش‌‌فرض‌های آماری استفاده از آزمون‌های پارامتریک است، به وسیله آزمون‌های کولموگروف - اسمیرنوف، لوین و آزمون M باکس با مقادیر (p > 0/05) تأیید و مفروضه همگنی رگرسیون به وسیله آزمون فرض همگنی شیب‌ها بررسی شد که نتایج نشان‌دهنده عدم معناداری اثر متقابل بود (p > 0/05)؛ ازاین‌رو می‌توان از تحلیل کوواریانس استفاده کرد. نتایج کوواریانس تک‌متغیری نشان داد که بین گروه‌ها در نمرات اضطراب در پس‌آزمون تفاوت معناداری مشاهده شده است (F(1,31) = 31/27 , P < 0/001)؛ به این معنا که نمرات اضطراب در پس‌آزمون در گروه آزمایش به طور معناداری با گروه کنترل متفاوت است که با نگاهی به میانگین‌ها مشخص شد که نمرات اضطراب در پس‌آزمون در گروه آزمایش به‌طور معناداری کاهش یافته است پس گروه‌درمانی معنوی با رویکرد اسلامی به‌طور معناداری اضطراب را در گروه آزمایش (در مقایسه با گروه کنترل) کاهش داده است. میزان اثربخشی درمان 50 درصد بوده است. همچنین نتایج کوواریانس تک‌متغیری روی نمرات پس آزمون نگرانی با کنترل نمودن پیش‌آزمون نشان داد که بین گروه‌‌ها در نمرات نگرانی در پس‌آزمون تفاوت معناداری مشاهده می‌شود (F(1,31) = 56/97 , P < 0/001). با نگاهی به میانگین‌ها مشخص شد که نمرات نگرانی در پس‌آزمون در گروه آزمایش به‌طور معناداری کاهش یافته است؛ بنابراین گروه‌درمانی معنوی با رویکرد اسلامی به طور معناداری نگرانی را در گروه آزمایش (در مقایسه با گروه کنترل)، کاهش داده است. میزان اثربخشی درمان 64 درصد بوده است. 
بحث و نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که گروه‌درمانی معنوی به‌طور معناداری میانگین نمرات اضطراب و نگرانی این گروه از دانشجویان را کاهش داده است. در تبیین اثربخشی این شیوه درمانی می‌توان گفت که نخستین و شاید مهم‌ترین عامل، مربوط به تأثیر ویژه معنویت درمانی در بهبود نگرش و تفسیر فرد نسبت به زندگی است؛ در واقع معنویت با هدف قرار دادن باورهای فرد، ارزیابی‌های شناختی مهم را در فرایند مقابله تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و به فرد کمک می‌کند تا وقایع منفی را به شیوه متفاوتی ارزیابی و حس قوی‌تری از کنترل را ایجاد کند و موجب آرامش و اطمینان خاطر وی در زندگی شود (فلاح و همکاران، 1390). از سوی دیگر، ایمان به خداوند سبب ایجاد احساس ایمنی در فرد مضطربی می-شود که برداشت منفی از تهدید و ارزیابی خطر، به‌ویژه در موقعیت‌هایی دارد که غیرقابل کنترل و پیش‌بینی هستند؛ زیرا فرد حوادث جهان را در تصرف مدبری فعال و حکیم می‌داند.
عامل دیگر که می‌تواند اثربخشی این پژوهش را تسهیل کند مربوط به برخی از ویژگی‌های بومی و فرهنگی جامعه ماست. مردم ایران براساس شرایط فرهنگی، مردمی مذهبی هستند و برای سازگاری با شرایط بحرانی و استرس‌زا بیشتر به مذهب روی می‌آورند (رضایی، سیدفاطمی و حسینی، 1387). در جامعه ما مذهب از مؤثرترین تکیه‌گاه‌های روانی به شمار می‌رود که می‌تواند معنای زندگی را در تمامی عمر فراهم سازد و فرد را از بی‌معنایی نجات دهد؛ به‌‌ویژه در مواقع سخت و بحرانی‌ می‌تواند کمک مهمی برای فرد باشد. بر این اساس برخی از تجارب و شواهد نشان می‌دهند که در کشور ما درمان بسیاری از اختلالات روانی ـ عاطفی در تعامل با مسائل معنوی قرار دارند و بدون توجه به آنها، تشخیص و درمان موفقیت‌آمیز نخواهد بود (قدم‌پور، رحیمی‌پور و سلیمی، 1394).
کلیدواژه‌ها
گروه‌‌‌درمانی؛ معنویت؛ اضطراب؛ نگرانی
مراجع
  1. باقری، حسین؛ میریان، سید احمد و مائده باقری (1392). «بررسی رابطه بین توکل به خدا و سلامت روان بین دانشجویان دانشگاه آزاد واحد نکا»، دین و سلامت، دوره 1، ش1، ص48-58.
  2. ثابت، فریده (1387). «اثربخشی آموزش صبر بر اضطراب و شادکامی»، مطالعات اسلام و روان‌شناسی، ش2، ص79-94.
  3. جوشن­لو، محسن؛ کلهرنیا گلکار، مهدی و صبا ناظمی (1391). «بررسی ویژگی­های آماری پرسشنامه نیرومندی ایمان مذهبی سانتاکلارا در دانشجویان ایرانی»، مطالعات اسلام و روان­شناسی، س6، ش11، ص147-163.
  4. رشتبری، علیرضا؛ داداشی، محسن؛ وکیلی، محمدمسعود و حسین مالکی‌زاده (1398). «بررسی میزان شیوع اختلال اضطراب فراگیر و ارتباط آن با نگرانی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی زنجان»، مجله توسعه آموزش در علوم پزشکی، دوره12، ش36، ص3-25.
  5. رضایی، محبوبه؛ سیدفاطمی، نعیمه و فاطمه حسینی (1387). «سلامت معنوی در بیماران مبتلا به سرطان تحت شیمی‌درمانی»، مجله دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران، دوره14، ش3-4، ص33-39.
  6. شیرین­زاده دستگیری، صمد (1385). «مقایسه باورهای فراشناختی و مسئولیت­پذیری در بین بیماران دچار اختلال وسواسی اجباری، اضطراب منتشر و افراد بهنجار»، پایان­نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی بالینی دانشگاه شیراز.
  7. علی­تبار، رمضان (1399). «دین و الهیات جهانی در منظومه فکری اسلام»، فصلنامه علمی پژوهشی قبسات، دوره 25، ش 95، ص 5-30.
  8. فلاح، راحله؛ گلزاری، محمود؛ داستانی، محبوبه؛ ظهیرالدینی، علیرضا؛ موسوی، سیدمهدی و محمد اسماعیل اکبری (1390). «اثربخشی مداخله معنوی به شیوه گروهی برای ارتقای سلامت روان در زنان مبتلا به سرطان پستان»، فصلنامه اندیشه و رفتار، س5، ش19، ص69-88.
  9. قدم­پور، عزت‌اله؛ رحیمی­پور، طاهره و حسین سلیمی (1394). «بررسی اثربخشی رویکرد گروه­درمانی معنوی بر افزایش میزان تاب‌‌آوری دانش­آموزان دختر دوره متوسطه شهر اصفهان»، روان­شناسی و دین، س8، ش4 (پیاپی32)، ص61-80.
  10. کاویانی، حسین؛ صفوریان، حسن؛ شریفی، ونداد و نرگس ابراهیم‌خانی (1388). «پایایی و روایی مقیاس بیمارستانی اضطراب و افسردگی (HADS): بیماران افسرده و اضطرابی ایرانی»، مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، س67، ش5، ص279-285.
  11. کوپانی، سمیه (1393). «بررسی اثربخشی گروه­درمانی معنوی مذهبی با تأکید بر آموزه­های اسلام بر کاهش اضطراب فراگیر دانشجویان»، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، روان‌شناسی بالینی، دانشگاه شیراز.
  12. کوپانی، سمیه و سیدمحمدرضا تقوی (1394)، «بررسی اثربخشی گروه­درمانی معنوی مذهبی با تأکید برآموزه­های اسلام بر کاهش اضطراب فراگیر دانشجویان»، فرهنگ در دانشگاه اسلامی، س5، ش2، ص183-200.
  13. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
  14. نائینیان، محمدرضا؛ شعیری، محمدرضا؛ شریفی، معصومه و مهدی هادیان ( 1389)، «بررسی پایایی و اعتبار مقیاس کوتاه اختلال اضطراب فراگیر (7 GAD-)»، دوفصلنامه دانشگاه شاهد، س3، ش4، ص41-50.
  15. Ahmadi, A. & Shahmohammadi, N. (2015). Studying the Relationship between Mental Health, Spirituality and Religion in Female Students of Tehran Azad University: South Branch, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 205, 236-
  16. Ali Tabar, R. (2019). Religion and World Theology in the Intellectual System of Islam, Qabsat Quarterly Scientific Research Journal, 25(95), 5-30 [In Persian].
  17. American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders.5th ed. Washington, DC: APA.
  18. Bagheri, H., Mirian, S. A., & Bagheri, M. (2013). Investigating the Relationship Between Trust in God and Mental Health among Students of Azad University, Neka Branch, Religion and Health, 1(1), 48-58 [In Persian].
  19. Barrera, T. L., Zeno, D., Bush, A. L., Barber, C. R. & Stanley, M. A. (2012). Integrating religion and spirituality into treatment for late-life anxiety: Three case studies, Cognitive and Behavioral Practice, 19(2): 346-
  20. Beck, A. T. & Steer, R. A. (1990). Beck Anxiety Inventory Manual Inventory Manual. San Antonio, TX: Psychological, San Antonio, TX: Psychological Corporation.
  21. Chida, Y., Schrempft, S. & Steptoe, A. (2015). A Novel Religious/Spiritual Group Psychotherapy Reduces Depressive Symptoms in a Randomized Clinical Trial, Journal of religion and health, 1-
  22. Fallah, R., Golzari, M., Dastani, M., Zahiraldini, A., Mousavi, S., & Esmaeili, A. (2011). Effectiveness of spiritual intervention in a group method for improving mental health in women with breast cancer, Journal of Thought and Behavior,5(19), 69-88 [In Persian].
  23. Ghadampour, E., & Rahimipour, T. (2015). Investigating the effectiveness of spiritual group therapy approach on increasing the resilience of female high school students in Isfahan. Quarterly Journal of Psychology and Religion, 8(4), 61-69 [In Persian].
  24. Halgin, R. P. & Whitbourne, S. K. (2006). Abnormal psychology: Clinical perspectives on psychological disorders, McGraw-Hill Humanities/Social Sciences/Languages.
  25. Joshanlou, M., Kalhornia, M., & and Nazemi, S. (2012). Investigating the statistical characteristics of the Santa Clara Religious Faith Strength Questionnaire in Iranian students, Studies in Islam and Psychology, 6(11) 147-163 [In Persian].
  26. Kaviani, H., Safoorian, H., Sharifi, V. & Ebrahimkhani, N. (2009). Reliability and validity of the Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS): Iranian depressed and anxious patients, Journal of the Faculty of Medicine Tehran University of Medical Sciences, 67(5), 279-285 [In Persian].
  27. Koenig, H. G., Al Zaben, F. & Khalifa, D. A. (2012). Religion, spirituality and mental health in the West and the Middle East, Asian journal of psychiatry, 5(2): 180-
  28. Koenig, H. G., King, D. E. & Carson, W. B. (2012). Handbook of religion and health (2nd ed.), New York, NY: Oxford University Press.
  29. Koenig, H. G., Pearce, M. J., Nelson, B., Shaw, S. F., Robins, C. J., Daher, N. S., & Rosmarin, D. H. (2015). Religious vs. Conventional Cognitive Behavioral Therapy for Major Depression in Persons With Chronic Medical Illness: A Pilot Randomized Trial, The Journal of nervous and mental disease, 203(4): 243-
  30. Kopani, s. (2014). Investigating the effectiveness of religious spiritual group therapy with emphasis on Islamic teachings on reducing students' generalized anxiety, Master's thesis, Clinical Psychology, Shiraz University [In Persian].
  31. Kopani, S., & Taghavi, S. M. (2015). Investigating the Effectiveness of Spiritual Religious Group Therapy with Emphasis on Islamic Teachings on Reducing Students’ General Anxiety, Culture in the Islamic University, 5(2), 183-200 [In Persian].
  32. Koszycki, D., Bilodeau, C., Raab‐Mayo, K. & Bradwejn, J. (2014). A multifaith spiritually based intervention versus supportive therapy for generalized anxiety disorder: A pilot randomized controlled trial, Journal of clinical psychology, 70(6): 489-
  33. Koszycki, D., Raab, K., Aldosary, F. & Bradwejn, J. (2010). A multifaith spiritually based intervention for generalized anxiety disorder: A pilot randomized trial, Journal of clinical psychology, 66(4): 430-
  34. Loewenthal, K. (2006). Religion, culture and mental health, Cambridge University Press.
  35. Majlisi, M. B. (1403 AH). Bihar al-Anwar, Beirut: Al-Wafa Foundation [In Persian].
  36. Mohlman, J., Price, R. B. & Vietri, J. (2013). Attentional bias in older adults: effects of generalized anxiety disorder and cognitive behavior therapy, Journal of anxiety disorders, 27(6): 585-
  37. Molina, S., & Borkovec, T.D. (1994). The Penn state worry questionnaire: Psychometric properties and associated characteristics. In Davey GCL, Tallis F, Editors. Worrying: Perspectives on theory, Assessment and treatment. Chichester: Wiley, 265–283.
  38. Naeinian, M. R., Shairi, M. R., Sharifi, M., & Hadian, M. (2010). Reliability and validity of the short scale of generalized anxiety disorder (GAD-7), Shahed University Bi-Quarterly Journal, 3( 4), 41-50 [In Persian].
  39. Newman, M. G. & Fisher, A. J. (2013). Mediated moderation in combined cognitive behavioral therapy versus component treatments for generalized anxiety disorder, Journal of consulting and clinical psychology, 81(3): 405.
  40. Peterman, J. S., LaBelle, D. R. & Steinberg, L. (2014). Devoutly anxious: The relationship between anxiety and religiosity in adolescence, Psychology of Religion and Spirituality, 6(2): 113.
  41. Plante, T.G., & Boccaccini, M. (1997). The Santa Clara Strength of Religious Faith psychological well-Being, Journal of Personality and Social Psychology, 57, 1069-
  42. Rajagopal, D., Mackenzie, E., Bailey, C. & Lavizzo-Mourey, R. (2002). The effectiveness of a spiritually-based intervention to alleviate subsyndromal anxiety and minor depression among older adults, Journal of Religion and Health, 41(2): 153-
  43. Rashtbari, A., DADASHI, M., Vakili, M., & Malekizadeh, H. (2020). valuation of the Prevalence of Generalized Anxiety Disorder and Its Association with Worry in Students of Zanjan University of Medical Sciences. Journal of medical education development, 12(36), 25-31 [In Persian].
  44. Rezaei, M., Seyed Fatemi, N., and Hosseini, F. (2008). Spiritual health in cancer patients undergoing chemotherapy, Journal of the Faculty of Nursing and Midwifery, Tehran University of Medical Sciences and Health Services, 14(3), 33-39 [In Persian].
  45. Sabet, F. (2008), The Effectiveness of Patience Training on Anxiety and Happiness, Studies in Islam and Psychology, 2(2), 79-94 [In Persian].
  46. Shirinzadeh Dastgiri, S. (2006). Comparison of metacognitive beliefs and responsibility among patients with obsessive-compulsive disorder, generalized anxiety disorder, and normal individuals, Master's thesis in Clinical Psychology, Shiraz University [In Persian].
  47. Spitzer, R. L., Kroenke, K., Williams, J. B. & Löwe, B. (2006). A brief measure for assessing generalized anxiety disorder: the GAD-7, Archives of internal medicine, 166(10): 1092-
  48. Wells, A. (2013). Cognitive therapy of anxiety disorders: A practice manual and conceptual guide, John Wiley & Sons.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 190
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 21