تعداد نشریات | 8 |
تعداد شمارهها | 293 |
تعداد مقالات | 2,201 |
تعداد مشاهده مقاله | 4,789,124 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,371,735 |
درآمدی بر روششناسی آیندهپژوهی اسلامی | ||
روش شناسی علوم انسانی | ||
دوره 30، شماره 120، مهر 1403، صفحه 57-75 اصل مقاله (1.56 M) | ||
نوع مقاله: علمی - پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/mssh.2024.10290.2553 | ||
نویسندگان | ||
مجید محمدلو1؛ مهدی احمدیان* 2 | ||
1دانشجوی دکتری، الهیات و معارف اسلامی، الهیات، دانشگاه امام صادق، تهران، ایران. | ||
2استادیار، گروه آیندهپژوهی، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
یکی از مهمترین محورهای مطالعه رشتههای علمی و تفاوت آنها با یکدیگر مسئله روش است. روششناسی متکفل مطالعه و بررسی روش و قابلیت و اعتبار آن در دستیابی به واقعیت پدیدهها و تحقق اهداف دانشی است. برخلاف برخی دیدگاهها که اهمیت روش را در شیوع استفاده آن نسبت به سایر ارکان علم (موضوع، غایت) میدانند، اهمیت یافتن روش و روششناسی ناشی از جهانبینی مبتنی بر فلسفه دوره مدرن است. بنابراین، وقتی مبانی فلسفی مختلفی وجود داشته باشد، قلمرو موضوعات، مسائل، روشها و در نتیجه روششناسی نیز متفاوت خواهد بود. این پژوهش به تبیین روششناسی آیندهپژوهی اسلامی و برخی از روشهای آن پرداخته است. روش و روششناسی در آیندهپژوهی اسلامی نیازمند چارچوبی از مبانی مبتنی بر مفاهیم اسلامی است. زیرا جهانبینی، معرفتشناسی و انسانشناسی متفاوت اسلام، قلمرو دیگری از معرفت را معرفی میکند و قلمرو موضوعات، مسائل و روشهای معرفت را دگرگون میکند. در این راستا این پژوهش به بررسی مطالعات آیندهپژوهی اسلامی میپردازد و نسبت روش و روششناسی آن را با آنچه در آیندهپژوهی متعارف مطرح است، بررسی میکند. این کار در چند مرحله انجام میشود؛ ابتدا به معرفی مختصر جریان آیندهپژوهی اسلامی و ماهیت آن پرداخته شده، سپس روششناسی آن تبیین شده و موضوع تجربه و عقلانیت به عنوان دو روش رایج در آیندهپژوهی اسلامی و آیندهپژوهی رایج مورد بحث قرار میگیرد. در پایان، برخی روشهای مبتنی بر چارچوب اندیشه اسلامی معرفی میشود. این مقاله از نظر دادهها و تحلیل آنها، پژوهشی کیفی است که بر اساس توصیف و تحلیل اطلاعات برگرفته از مطالعات آیندهپژوهی اسلامی سامان یافته است. تحلیل جامع روششناسی آیندهپژوهی اسلامی مستلزم ایجاد چارچوبی شناختی-هنجاری مبتنی بر مفاهیم اسلامی است. این چارچوب مجموعه ای از اصول کلی متافیزیکی، اصول خاص مربوط به دانش، فرآیندها و در نتیجه روشها و ابزار تحقق است که بهعنوان پارادایمی منسجم میتواند مبنایی برای نظریهپردازی، روش، روششناسی و روشهای عمل باشد. بر اساس دیدگاه سورل، این چارچوب دارای چهار عنصر است: ارکان چارچوب شناختی ـ هنجاری سورل (2000, P.497) مهمترین ویژگیهای روششناسی آیندهپژوهی اسلامی عبارتند از: - ابتنا بر مبانی معرفتشناسی اسلامی و عناصر علمشناختی مسلمانان - اعتبار توأمان روشهای وحیانی، عقلی و تجربی و عدم انحصار در تجربه - تناسب روش با موضوعات مختلف - سازگاری با ارزشها، اهداف و هنجارهای زیست دینی. اصل مشترک حاکم بر روششناسی آیندهپژوهی اسلامی، اعتبار توأمان روشهای وحیانی، عقلانی و تجربی است و به دو دسته روشهای «متن محور» و «غیرمتن محور» تقسیم میشود. روششناسی دریافت از متن (متن محور) فنون جمعآوری اطلاعات از متون اسلامی و روش تجزیه و تحلیل و طبقه بندی آنهاست که مربوط به موضوع یا موضوعی از موضوعات و مسائل علوم انسانی است. هدف، کشف نظر و دیدگاه متون اسلامی در مورد آن موضوع یا موضوعات است. دو روش «تفسیر» و «تدبّر» از مهمترین روشهای این نوع روششناسی هستند. روششناسی غیرمتن محور به دنبال شناسایی ماهیت، علل و عوامل رویدادها، پدیدهها، کنشهای انسانی و کشف روابط و همبستگی بین آنهاست. این روششناسی بر محوریت عقل تأکید دارد. در قلمرو معرفتشناسی، عقل هم بهعنوان منبع معرفت و هم بهعنوان وسیلهای برای کسب معرفت مورد استفاده قرار میگیرد که خود در قالب انواع روشهای توصیفی، تبیینی، استدلالی و تفسیری ظاهر میشود. نسبتسنجی یافتههای عقلی با آموزههای دینی باید در چارچوبی منسجم، منظم و برخوردار از معیار موجه باشد. «مقاصد شریعت» و شناخت «اصول دین» بر اساس نظام ارزشیابی از مهمترین مبانی این چارچوب است. بنابراین در آینده پژوهیاسلامی نه تنها روشهای عقلانی و غیرمتن محور نفی نمیشود بلکه انواع روشهای تفسیری، توصیفی، استدلالی، نخبگانی، آماری و مشاهدهای نیز مورد توجه قرار می گیرد. درعین حال عقلانیت در چارچوب قلمرو دین و توجه به حضور آن تبیین و تفسیر میشود. | ||
کلیدواژهها | ||
آینده پژوهی؛ آینده پژوهی اسلامی؛ چارچوب شناختی-هنجاری؛ روش؛ روش شناسی | ||
مراجع | ||
https://rch.ac.ir/article/Details/14450
https://alisaboohi.com/?p=2613
https://www.roir.ir/article_148776.html
https://qabasat.iict.ac.ir/article_34034.html
https://journals.dte.ir/article_22290.html
https://jomc.ut.ac.ir/article_70045.html
https://journals.sndu.ac.ir/article_1887.html
https://philosophy.tabrizu.ac.ir/article14802.html
https://www.sid.ir/paper/221001/fa
Available at: https://rch.ac.ir/article/Details/14450
Available at: https://alisaboohi.com/?
https://method.rihu.ac.ir/article_183.html
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 164 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 14 |