پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات8
تعداد شماره‌ها299
تعداد مقالات2,240
تعداد مشاهده مقاله5,050,368
تعداد دریافت فایل اصل مقاله3,528,614
روشن, حسن, آذربایجانی, مسعود, حسینی, فاطمه سادات. (1404). آسیب‌شناسی تأمین نیازهای معنوی همسران در چارچوب سلامت معنوی قرآن بنیاد. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19(36), 33-54. doi: 10.30471/psy.2024.10299.2260
حسن روشن; مسعود آذربایجانی; فاطمه سادات حسینی. "آسیب‌شناسی تأمین نیازهای معنوی همسران در چارچوب سلامت معنوی قرآن بنیاد". جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19, 36, 1404, 33-54. doi: 10.30471/psy.2024.10299.2260
روشن, حسن, آذربایجانی, مسعود, حسینی, فاطمه سادات. (1404). 'آسیب‌شناسی تأمین نیازهای معنوی همسران در چارچوب سلامت معنوی قرآن بنیاد', جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 19(36), pp. 33-54. doi: 10.30471/psy.2024.10299.2260
روشن, حسن, آذربایجانی, مسعود, حسینی, فاطمه سادات. آسیب‌شناسی تأمین نیازهای معنوی همسران در چارچوب سلامت معنوی قرآن بنیاد. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 1404; 19(36): 33-54. doi: 10.30471/psy.2024.10299.2260

آسیب‌شناسی تأمین نیازهای معنوی همسران در چارچوب سلامت معنوی قرآن بنیاد

مطالعات اسلام و روانشناسی
دوره 19، شماره 36، فروردین 1404، صفحه 33-54    اصل مقاله (2.12 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30471/psy.2024.10299.2260
نویسندگان
حسن روشن* 1؛ مسعود آذربایجانی2؛ فاطمه سادات حسینی3
1دکتری مدیریت دولتی، گروه مدیریت، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.
2استاد، گروه روان‌شناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.
3دکتری جامعه‌شناسی، گروه جامعه شناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.
چکیده
مقدمه و اهداف: نیازهای معنوی از جمله نیازهایی هستند که در منظومه سلامت معنوی خانواده جایگاه ویژه‌ای دارند، به‌ویژه آنکه به‌تازگی سازمان جهانی بهداشت، بُعد معنوی را در کنار ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی سلامت قرار داده است که این امر نشان از تأثیر انکارناپذیر نیازهای معنوی در چارچوب بخشی به سلامت معنوی می‌باشد. تشکیل خانواده از دیدگاه اسلام می‌تواند فضای مناسبی را برای تأمین نیازهای معنوی همسران فراهم کند. بااین‌وجود، بیشتر همسران نسبت به نیازهای معنوی خود آگاهی لازم نداشته، و درنتیجه انگیزه و برنامه‌ای هدفمند برای تحقق آنها را هم ندارند. برخی مطالعات داخلی ثابت می‌کنند عدم تأمین نیازهای معنوی همسران زمینه آسیب به امنیت روانی آنان را فراهم می‌کند و خانواده از کارکرد حقیقی خود دور می‌شود. با این وصف، تاکنون پژوهشی به شناسایی نیازهای معنوی و مکانیسم اثرگذاری آنها بر سلامت معنوی خانواده و ثبات آن نپرداخته است. سلامت معنوی قرآن‌بنیاد، رویکردی نوین در مطالعات سلامت معنوی است که با ابتناء بر آیات قرآن در قالب مصادیقی مانند تزکیه، حیات طیبه، تقوا و سلام تجلی یافته است و گستره آن تا عالم آخرت و عوالم غیب و شهود و نیز روح، عقل، قلب و سرّ انسان را دربرمی‌گیرد. یکی از الزامات تحقق این رویکرد، توجه به تأمین نیازهای معنوی همسران و آسیب‌شناسی موانع پیش روی آن است. هدف از این پژوهش، بررسی آسیب‌شناسانه تأمین نیازهای معنوی همسران در بستر رویکرد سلامت معنوی قرآن‌بنیاد است.
روش: پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، ترکیبی از روش پژوهش مروری و تحلیلی و از جهت شیوه گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای صورت گرفت. پژوهش مروری نوعی از تحقیقات است که هدف آن، مطالعه مستقل و روشمند پیشینه پژوهش برای اکتشاف، توصیف، تلفیق، تبیین و یا نقد الگوها، روابط و روند‌های قابل مشاهده در پیکره دانش می‌باشد که با انجام پژوهش‌ها و منابع مرتبه اول، به‌راحتی امکان بررسی آن وجود ندارد. ابتدا با مرور پیشینه پژوهش‌های داخلی انجام‌شده در این زمینه، عوامل مؤثر بر تأمین نیازهای معنوی همسران استخراج و دسته‌بندی شد و در مرحله بعد، شواهد و مصادیق قرآنی مرتبط با هر یک از عوامل، ارائه و آسیب‌شناسی شدند.
نتایج: بررسی پیشینه مرتبط و آیات قرآنی متناظر به دسته‌بندی سه‌گانه از عوامل مؤثر بر تأمین نیازهای معنوی همسران انجامید که عدم تأمین هر یک می‌تواند آسیبی در حوزه سلامت معنوی همسران به شمار رود و خانواده را دچار بی‌ثباتی کند. این عوامل عبارت‌اند از: کاستی‌های اعتقادی، کاستی‌های حوزه اخلاق و ارزش‌ها، و کاستی‌ها در زمینه فرهنگ و مناسبات اجتماعی. ضعف بینشی همسران از راه مکانیسم تأثیرگزاری بر سه حوزه مبدأ ادراک‌شده، معادباوری، و ضعف ادراک خود و دیگران به عدم تأمین نیاز اعتقادی همسران می‌انجامد. قرآن کریم همواره می‌کوشد تصاویری از رحمت، حکمت و عدالت الهی را در ذهن انسان‌ها تقویت کند. با شکل‌گیری این تصور در ذهن، دلهره و نگرانی از انسان زدوده می‌شود و انسان با مجهز شدن به امیدواری، به کار و کوشش بیشتر در زندگی تشویق می‌شود. همچنین آیات قرآن با اصلاح باورهای یقینی درباره معناداری مرگ، زندگی پس از مرگ و رسیدگی به اعمال انسان در حیاتی دیگر می‌توانند زمینه تعادل و اعتلای معنوی فرد را فراهم کنند.
در حوزه ارزش‌ها، کاستی‌های اخلاقی، عیب‌جویی متقابل، ناآگاهی از حق و یاری‌گری معنوی و ضعف پنداره‌های ذهنی از ارزش‌های جنسیتی به عنوان موانعی در برابر تحقق نیازهای معنوی همسران و درنتیجه سلامت معنوی خانواده دانسته می‌شوند. ضعف تربیت دینی فراگیر (رسمی و غیررسمی)، عدم اشاعه فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر، ضعف حیثیت اجتماعی، عدم تنظیم سطح عواطف و احساسات درون خانوادگی و ضعف ارتباط معنوی نیایش‌محور، آسیب‌های اجتماعی فرهنگی هستند که موجب بروز کشمکش‌های معنوی در همسران می‌شوند و برآورده شدن نیازهای معنوی همسران را با اختلال یا توقف روبه‌رو می‌کنند. قرآن کریم با بیان نمونه هایی از استکبار انسان بر وی زمین و فریب شیطان و ایجاد حسد در دل مومنان، تاکید می‌کند نعمت‌های مادی دنیا زودگذر و فانی هستند و به جای تمرکز همسران بر مواهب ناچیز دنیوی و افتادن در دام مقایسه‌های بی‌جا، باید به رزق خداوند چشم دوخت که برای انسان بسیار بهتر و پاینده‌تر است. عیب‌جویی، ناسپساسی، خشم و قهر، بدبینی و تهمت از جلمه کاستی‌های اخلاقی هستند که موجب عدم تأمین نیازهای معنوی یکدیگر و درنتیجه بی‌ثباتی خانواده می‌شوند. معارف قرآن کریم با توصیف همسران به‌عنوان لباس برای یکدیگر، ضمن فراهم کردن زمینه برای بخشش و ایجاد فضای صمیمی، از بروز بسیاری آسیب های اخلاقی دیگر در محیط خانه جلوگیری می‌کنند. همسران با بهره‌گیری از ارتباط معنوی مبتنی‌بر نیایش و دعا، می‌توانند در یاری دیکدیگر برای اشاعه دین الهی سهیم باشند و  با رغبت به فرزندآوری، از یک سو دین الهی را گشترش دهند و از سویی دیگر حیثیت اجتماعی خویش را بهبود بخشند.
بحث و نتیجه‌گیری: یافته‌های نظری این پژوهش  با برخی یافته‌های مبتنی‌بر کارآزمایی بالینی بعد از مداخله معنوی همسویی دارند. پژوهش‌های اخیر در این زمینه مؤید اهمیت آموزش معنویت به زوجین و اثرات مثبت آن بر سلامت معنوی و ثبات زندگی زناشویی بوده‌اند. این تحقیقات حاکی از آن هستند که آموزش معنویت و توجه به نیازهای معنوی در زندگی زناشویی نه‌تنها بر سلامت روانی و روحی زوجین تأثیرگذار است، بلکه نقش مؤثری در تثبیت و تقویت بنیاد خانواده نیز ایفا می‌کند. این تحقیقات همچنین نشان می‌دهند که توجه به معنویت می‌تواند از عوامل اصلی در کاهش مشکلات روان‌شناختی مانند اضطراب و افسردگی در زوجین باشد. به‌طور خاص، مطالعات نشان داده‌اند مداخلات معنوی و تمرکز بر ارزش‌های مشترک مذهبی و معنوی، باعث افزایش همدلی، درک و حمایت متقابل بین همسران می‌شود که از عوامل مهم در پایداری رابطه زناشویی هستند. بخش مهمی از ثبات خانواده منوط به تلاش برای جلوگیری از بازگشت آسیب‌هایی است که در حوزه نیازهای معنوی همسران، سلامت معنوی خانواده را با اختلال روبه‌رو می‌سازد. با توجه به اینکه پیشگیری همواره مقدم بر درمان است، برنامه‌های پیشگیرانه و مراقبتی سلامت معنوی خانواده باید از سال‌ها قبل از تشکیل خانواده با جدیت پیگیری شوند؛ چنانچه آمادگی‌های لازم در جوانان برای تشکیل خانواده و سپس فرزندآوری تأمین شود، اما از مسئله مهم معنویت و توانمندی معنوی غفلت شود، منظومه سلامت انسان، ناقص و حرکت خانواده در مسیر هدایت الهی با اختلال روبه‌رو خواهد شد.
تعارض منافع: نویسندگان اعلام می‌کنند که هیچ‌گونه تضاد منافعی مرتبط با تحقیق حاضر ندارند.
کلیدواژه‌ها
سلامت معنوی قرآن‌بنیاد؛ معنویت؛ نیاز؛ نیازهای معنوی؛ نیاز معنوی همسران
مراجع
* نهج‌البلاغه.

* صحیفه سجادیه.

  1. ابن‌بابویه، محمدبن علی (1413ق)، من لایحضره الفقیه. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
  2. احمدی نوده، خدابخش؛ فتحی آشتیانی؛ علی و علیرضا عرب نیا (1385)، «بررسی رابطه بین تقیدات مذهبی و سازگاری زناشویی». فصلنامه خانواده پژوهی، سال2، ش5، صص55-67.
  3. امید، مسعود (1373)، «ماهیت ایمان از دیدگاه علامه طباطبایی». مجله کیهان اندیشه، ش57.
  4. ایزدبخش، فاطمه و عبدالله شفیع‌آبادی (2015)، «اثربخشی آموزش معنویت به شیوه گروهی در افزایش کیفیت زندگی زنان متاهل»، همایش بین المللی پژوهش در علم و فناوری، 14 دسامبر 2015، کوالالامپور، مالزی.
  5. آذربایجانی، مسعود (1402)، سلامت معنوی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  6. آذربایجانی، مسعود؛ احمدی فراز، محمدمهدی و محمود آزادی (1401)، مراقبت معنوی بیماران. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  7. بابایی، ناهید؛ بلالی، اسماعیل؛ نقدی، اسدالله و احمد کریمی (1394ش)، «تأثیر میزان دینداری بر انسجام خانوادگی در شهر همدان». فصلنامه توسعه اجتماعی، دوره9، ش4، ص7−26.
  8. بستان، حسین (1392)، نظریه‌سازی دینی در علوم اجتماعی با تطبیق بر جامعه‌شناسی خانواده. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  9. پارگامنت، کنث آی (1400)، روان‌درمانگری یکپارچه معنوی: درک و بیان امر قدسی. ترجمه علیرضا ظهیرالدین، مسعود جان‌بزرگی و رضا کریم‌زاده نعیم، قم و تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مرکز تحقیقات علوم رفتاری‌ دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی.
  10. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1373)، غررالحکم ودررالکلم، مقدمه و تعلیق میرجلال‌الدین حسینی ارموی. چ5، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  11. توپچی، یاور؛ روشن چسلی، رسول و مسعود جان‌بزرگی (1402)، «پیش‌بینی نیرومندی من براساس خداپنداره، خداپنداشت، خودپنداره و خودپنداشت». پژوهشنامه روان‌شناسی مثبت، دوره9، ش2، ص1−20.
  12. جانبزرگی، مسعود (1401)، درمان چندبعدی معنوی: یک رویکرد خداسو برای مشاوره و روان درمانگری. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  13. جان‌بزرگی، مسعود؛ پسندیده، عباس و مسعود آذربایجانی (1402)، خانواده درمانگری معنوی خداسو. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  14. جگر، آلیسون (1375)، «چهار تلقی از فمینیسم». بولتن مرجع، گزیدۀ مقالات و متون دربارۀ فمینیسم، ترجمه س. امیری.
  15. جیمز، سووزان (1385)، «فمینیسم، فمینیسم و دانش‌های فمینیستی». ترجمۀ عباس یزدانی و بهروز جندقی، تهران: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
  16. حر عاملی، محمدبن الحسن (1414ق)، وسائل الشیعه. قم: موسسه آل‌البیتb.
  17. حیدری نراق، علی محمد (1386ش)، شرح رساله حقوق امام سجادj. چ7، قم: انتشارات مهدی نراقی.
  18. دهخدا،‌ علی اکبر (1377)، لغت نامه دهخدا. زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  19. رستگار خالد، امیر؛ مرجانی، سجاد و قاسم مشکینی (1393)، «بررسی رابطه دینداری با ازدواج و خانواده، (مطالعه موردی منطقه یازده شهر تهران)». کنفرانس ملی جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی، تهران: سالن همایش‌ها.
  20. سالاری‌فر، محمدرضا (1396)، درآمدی بر زوج‌درمانی با روی آورد اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  21. سالاری‌فر، محمدرضا و همکاران (1398)، بهداشت روانی در اسلام. تهران و قم: سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  22. سعیدی، محمد مسعود (1399)، نظریه معنویت در قرآن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  23. شعیری، محمدبن محمد (1363)، جامع الاخبار. قم: انتشارات رضی.
  24. شهسواری، امیر و جمیله علم‌الهدی (1398)، «روش‌شناسی پژوهش مروری و نقش آن در تولید دانش: توسعه یک گونه‌شناسی». مجله روش‌‌شناسی علوم انسانی. دوره25، ش98، ص79−105.
  25. طباطبایی، سید محمدحسین (1374)، ترجمه تفسیر المیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم).
  26. طوسی، محمدبن حسن (1414ق)، الامالی. قم: دارالثقافه.
  27. عرب بافرانی، حمیدرضا؛ کجباف، محمدباقر؛ عابدی، احمد و سعید حبیب اللهی (1392)، «اثربخشی آموزش معنویت بر سازگاری زناشویی زوجین». دوفصلنامه اسلام و مطالعات روانشناسی، سال هفتم، ش12، صص95-112.
  28. علیانسب، سید حسین (1390)، «تصویر ذهنی از خدا و خاستگاه آن». روانشناسی و دین، سال چهارم، ش 2 (پیاپی 14)، صص63−
  29. کریمی، یوسف (1373)، روان‌شناسی اجتماعی. تهران: بعثت.
  30. کلینی، محمد بن یعقوب (1390ق)، اصول کافی. ج3، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  31. مجلسی، محمدباقر (1404ق)، بحارالانوار. بیروت: مؤسسه الوفاء.
  32. محمدی ری‌شهری، محمد (1377)، میزان الحکمة. ترجمه حمیدرضا شیخی. قم: دارالحدیث.
  33. محمدی، بهناز؛ زهراکار، کیانوش؛ داورنیا، رضا و محمد شاکرمی (1393)، «بررسی نقش دینداری و ابعاد آن در پیش‌بینی تعهد زناشویی کارکنان سازمان بهزیستی خراسان شمالی». دین و سلامت، دوره دوم، ش1، ص15−23.
  34. مرزبند، رحمت‌الله و علی‌اصغر زکوی (1391)، «شاخص‌های سلامت معنوی از منظر آموزه‌های وحیانی». مجله اخلاق پزشکی، دوره6، ش20، ص69−99.
  35. مکارم شیرازى، ناصر (1386)، تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  36. موسایی‌پور، محبوبه (1398)، «تحلیل نقش اعتقاد به تکامل هستی و معاد در سازگاری زناشویی: بررسی تطبیقی دیدگاه شناختی و اسلام». پژوهشنامه اخلاق، س12، ش45، ص7-18.
  37. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1380)، شرح چهل حدیث. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینىe.
  38. مهدوی اصل، قاسم و محمدرضا قربانی (1402)، «تحلیل سازوکار خودمهارگری در سازگاری زوجین براساس منابع اسلامی». مجله پژوهش و مطالعات اسلامی، س5، ش46، ص40−55.
  39. نارویی نصرتی، رحیم (1384)، «معنویت همزاد و همگام انسان نگاهی دینی −روان‏شناختی». مجله معرفت، ش87، ص27−41.
  40. نوری طبرسی، حسین (1408)، مستدرک الوسائل. ج15، بیروت: موسسه آل البیت لاحیاء التراث.
  41. Bellingham, R., Cohen, B., Jones, T. et al. (1989) Connectedness: Some Skills for a Spiritual Health, American Journal of Health Promotion, 4(1), pp. 18-31.
  42. Bussing, Arndt (2021), Spiritual needs in research and practice, Palgrave Macmillan.
  43. Feldman, H. (1971), The effects of children on the family, Leiden; E. G. Brill.
  44. Filsinger, E., & Wilson, M.R. (1984). Religiosity, socioeconomic rewards, and family development. Journal of Marriage and the family, 8, pp.663-670
  45. Fisher, J. (2011). The forth domain model: Connecting spirituality, health and well-being, Religions, 2(1), p. 17-28.
  46. Gruner, L. (1985). The correlation of private, religious devotional practices and marital adjustment. Journal of Cooperative Family Studies. 16, 1, 47 – 577.
  47. Hawks, S. R., Hull, M. L., Thalman, R. L., et al. (1995) Review of Spiritual Health: Definition, Role and Intervention Strategies in Health Promotion, American Journal of Health Promotion, 9(5), pp. 371-378.
  48. Kluger, Jeffrey (2004). Is God in our Genes? Originally published in Time 164 (17). Accessed online at http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,995465-1,00.html.
  49. Marsh, R, & Dallos, R. (2001). Roman Catholic couples: wrath and religion. Fam Process. Fall, 40 (3), 343-60.
  50. McConnell, K. M., Pargament, K. I., Ellison, C. G. & Flannelly, K. J. (2006), Examining the links between spiritual struggles and symptoms of psychopathology in a national sample, Journal of Clinical Psychology, 62, 1469–1484.
  51. Murray, SA., Kendall, M., Boyd, K., Worth, A. & Benton, TF. (2004), Exploring the spiritual needs of people dying of lung cancer or heart failure: A prospective qualitative interview study of patients and their carers, Palliat Med, Vo.18, p.39–45.
  52. Ozaki, Manami, 2009. Spiritual Health Education: Joy of Being through Restoration of Connectedness with the Transcendent, Record of Clinical-Philosophical Pedagogy, Vol 9, pp.170-176.
  53. Pargament, K. I., Kennell, J., Hathaway, W. & Grevengoed, N. (1988), Religion and the problemsolving process: Three styles of coping, Journal for the Scientifi c Study of Religion, 27, 90–104.
  54. Pargament, K. I., Smith, B. W., Koenig, H. G. & Perez, L. (1998), Patterns of positive and negative religious coping with major life stressors, Journal for the Scientific Study of Religion, 37, 710–724.
  55. Phillips, R. E. I., II, Pargament, K. I., Lynn, Q. K. & Crossley, C. D. (2004), Self-directing religious coping: A deistic god, abandoning god, or no god at all? Journal for the Scientific Study of Religion, 43, 409–418.
  56. Reily, B.B., Perna. R. & Tate, D.G. (1998). “Type of spiritual well-being among person with chronic illness: Their relationship to various forms of quality of life”. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 79(3), 258-264.
  57. Russell, C. (1974), Transition to Parenthood, Journal of Marriage and the family, Vol 36, p.294-302.
  58. Vanden Bos, G. R. (2015), APA Dictionary of psychology, 2nd edition, American Psychological Association, Washington DC.
  59. Yach D. (2008). Report from the World Health Organization: Closing the Gap in a Generation: Health Equity Through Action on the Social Determinants of Health.http://en.wikipedia.org/wiki/Social_determinants_of_health Available from: [Google Scholar][Ref list]
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 221
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 20